Tamiški Banat
Tamiški Banat (nem. Temescher Banat, rum. Banatul timişan, mađ. Temesi Bánság) je bio habzburška pokrajina, koja je postojala u periodu od 1718. do 1778. godine. Obuhvatala je područje današnjeg Banata, koji je i dobio ime po ovoj pokrajini. Glavni grad oblasti bio je Temišvar.[1]
| Tamiški Banat | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1718.—1778. | |||||||||||||
 | |||||||||||||
| Glavni grad | Temišvar | ||||||||||||
| Regija | Srednja Evropa, Balkan | ||||||||||||
| Zemlja |  Habzburška monarhija | ||||||||||||
| Događaji | |||||||||||||
| guverner | |||||||||||||
• | Florimund Mersi | ||||||||||||
| Istorija | |||||||||||||
• Uspostavljeno | 1718. | ||||||||||||
• Ukinuto | 1778. | ||||||||||||
| |||||||||||||
Naziv
uredi
Naziv ove pokrajine se u izvorima iz vremena njenog postojanja sreće u dva oblika, od kojih je prvi izveden iz imena reke Tamiš (Tamiški Banat), dok je drugi bio izveden iz imena grada Temišvara (Temišvarski Banat). To dvojstvo se javlja u svim jezicima sa banatskog područja (nem. Temescher Banat / Temeschwarer Banat; rum. Banatul timişan / Banatul Timişoarei; mađ. Temesi Bánság / Temesvári Bánság; lat. Banatus Temesiensis / Banatus Temesvariensis.[2]
Istorija
uredi
Godine 1716, princ Eugen Savojski osvojio je teritoriju Banata, kojom je do tada upravljalo Osmansko carstvo. Posle Požarevačkog mira (1718. godine), ova teritorija je dobila službeni naziv „Tamiški Banat” i bila je uspostavljena kao zasebna habsburška pokrajina, kojom su upravljali guverneri. U početku je cela pokrajina bila pod vojnom upravom, da bi 1751. godine carica Marija Terezija uspostavila civilnu upravu u severnim delovima pokrajine, dok su južni delovi Banata izdvojeni iz pokrajine i priključeni Vojnoj krajini.
Pokrajina je ukinuta 1778. godine, da bi 1779. godine njena teritorija bila priključena Kraljevini Ugarskoj, dok su južni delovi Banata (koji su bili u sastavu pokrajine do 1751. godine) ostali u sastavu vojne granice sve do njenog ukidanja 1871. godine.
Stanovništvo
urediPrema prvom popisu koji su sprovele habsburške vojne vlasti, Banat je imao oko 20.000 stanovnika, uglavnom Srba. Muslimansko stanovništvo Banata napustilo je ove prostore posle austrijskog osvajanja.
Srbi su sredinom 18. veka bili većina u ravničarskom, zapadnom Banatu a Rumuni u istočnom brdovitom delu Temišvarskog Banata. 1718. Banat osvajaju Habzburzi i otpočinju kolonizaciju, usled čega se etnička slika ovog područja menja i izrazito usložnjava, posebno u ravničarskom delu i gradovima. Doseljavaju se Nemci, Mađari, Rumuni (sa Karpata, iz Erdelja i Male Vlaške) i mnogi drugi narodi uključujući i Bugare rimokatolike (Palćeni) i romanske narode - Italijane, Francuze i Špance (otuda Nova Barselona blizu današnjeg Zrenjanina) - koji su uglavnom skončali od malarije ili ponemčeni. To je dovelo do smanjenja udela pravoslavnog stanovništva koje se u strahu od unijaćenja i povećanih nameta čak iseljavalo u Osmansko carstvo.
Na teritoriju na kojoj su vekovima unazad živeli uglavnom pravoslavni Srbi i Rumuni, od hrišćanskog stanovništva, doseljavani su povlašćeni narodi rimokatoličke vere, zbog čega su mnogi starosedeoci prebegli u Srbiju, Vlašku ili Tursku. Zbog toga je broj stanovnika u nekim mestima prepolovljen, dok su pojedina naselja, poput čisto srpskih sela Sečnja i Modoša, potpuno opustela.
Marija Terezija i njeni naslednici su sistematski naseljavali Nemce jer nisu verovali domaćim pravoslavnom življu. Posebno su podozrenje gajili prema Rumunima koju su se u ratu 1737-1739. svrstali uz Turke i zajedno sa njima pljačkali po Banatu. To rumunsko stanovništvo je bilo polunomadsko pa su preduzimane mere da se prevedu na starosedelački način života i to uglavnom naseljavanjem u zapadnom većinski srpskom delu Banata. Habzburzi su bili nepoverljivi i prema protestantima te su dozvoljavali doseljavanje samo katoličkih Nemaca koji
škteško o su uspevali da se aklimatizuju u novoj sredini, pa je zbog prevelike smrtnosti novonastanjenih u Nemačkoj kružilo mišljenje o Banatu kao o „grobnici Nemaca”.
Sve do sedamdesetih godina 18. veka u Banatu nije bilo mađarskih naselja. Marko Đurković Servijski, koji je kupio posed Turska Kanjiža, doveo je 1773. devet mađarskih porodica na svoje imanje.
Banat su naseljavali i Romi, koji su ovde došli sa Turcima. Carica Marija Terezija započela je plansko sprovođenje njihovog prilagođavanja starosedelačkom načinu života. Plan je predviđao ukidanje imena Ciganin i uvođenje naziva Nojbauer (Neubauer) – Novoselac. Sledeći korak trebalo je da bude privikavanje na sedelački način života i bavljenje zemljoradnjom. Međutim, prisilne mere za sprovođenje planova nisu uspele, kao ni pokušaj da ih nateraju da pohađaju školu. Stoga su ostali da žive u čergama, najčešće blizu rumunskih i srpskih sela, gde su proricali sudbinu sujevernima i prodavali pokućstvo od gvožđa i drveta koje su sami izrađivali.
Prema podacima iz 1774. godine, stanovništvo Tamiškog Banata je uključivalo:
Guverneri Tamiškog Banata
uredi- Klaudije Florimund Mersi (nem. Claudius Florimund Graf Mercy)
- Franc Leopold Engelshofen
Kada je usvojen nacrt o upravi Banata 15. aprila 1718, Mersi je zvanično imenovan za guvernera Banata u Temišvaru. Pokrajina je nazvana Tamiški Banat, a zvanični jezik je postao nemački. (Požarevački mir)
Vidi još
urediReference
urediLiteratura
uredi- Gavrilović, Slavko (1986). „Srbi u Ugarskoj i Slavoniji od Karlovačkog mira do austro-turskog rata 1716-1718”. Istorija srpskog naroda. 4 (1). Beograd: Srpska književna zadruga. str. 55—61.
- Gavrilović, Slavko (1986). „Srbi u Ugarskoj i Slavoniji od Požarevačkog mira do austro-turskog rata 1737-1739”. Istorija srpskog naroda. 4 (1). Beograd: Srpska književna zadruga. str. 163—175.
- Gavrilović, Slavko (1986). „Srbi u Ugarskoj i Slavoniji od austro-turskog rata 1737-1739. do kraja XVIII veka”. Istorija srpskog naroda. 4 (1). Beograd: Srpska književna zadruga. str. 195—216.
- Đere, Zoltan (2002). „Od Mohačke bitke do smrti cara Jozefa II”. Istorija Mađara. Beograd: Clio. str. 184—380.
- Maticki, Miodrag; Jović, Vidojko, ur. (2010). Banat kroz vekove: Slojevi kultura Banata. Beograd: Vukova zadužbina.
- Popović, Dušan J. (1955). Srbi u Banatu do kraja osamnaestog veka: Istorija naselja i stanovništva. Beograd: Naučna knjiga.
- Popović, Dušan J. (1959). Srbi u Vojvodini. knj. 2: Od Karlovačkog mira 1699 do Temišvarskog sabora 1790. Novi Sad: Matica srpska.
- Miodrag Milin, Vekovima zajedno (Iz istorije srpsko-rumunskih odnosa), Temišvar, 1995.
- Šviker, Johan Hajnrih (1995). Istorija unijaćenja Srba u Vojnoj krajini. Novi Sad: Arhiv Vojvodine.
- Šviker, Johan Hajnrih (1998). Politička istorija Srba u Ugarskoj. Novi Sad: Matica srpska.
