Tel Aviv
Tel Aviv (hebr. תל אביב-יפו, arap. تل أبيب يافا) je grad u Izraelu u okrugu Tel Aviv, na obali Sredozemnog mora. Tel Aviv je takođe i deo najveće i najnaseljenije metropole u Izraelu, znanog pod nazivom Guš Dan. Drugi je grad po veličini u zemlji. Šire područje, koje se proteže dužinom od 14 km obalom Sredozemlja, obuhvata posebne opštine sa približno 3.850.100 stanovnika. Prema proceni iz 2007. u gradu je živelo 405.400 stanovnika i po tome je Tel Aviv drugi po veličini grad u Izraelu, iza Jerusalima. Površina grada iznosi 50,5 km².
| Tel Aviv | |
|---|---|
 Tel Aviv | |
 Zastava
 Grb
| |
| Administrativni podaci | |
| Država |  Izrael |
| Okrug | Tel Aviv |
| Osnovan | 11. april 1909. |
| Stanovništvo | |
| Stanovništvo | |
| — 2019. | 460,613 (2.019) |
| Aglomeracija (2019.) | 3,854,200 |
| Geografske karakteristike | |
| Koordinate | 32° 04′ 00″ S; 34° 47′ 00″ I / 32.066667° S; 34.783333° I |
| Aps. visina | 5 m |
| Površina | 51,8 km2 |
  Tel Aviv Tel Aviv na karti Izraela | |
| Ostali podaci | |
| Gradonačelnik | Ron Huldai |
| Pozivni broj | 3 |
| Veb-sajt | |
| www | |
Gradom upravlja vlada nadležna za Tel Aviv i Jafa — Vlada Tel Aviv—Jafa, na čijem je čelu Ron Huldaj; dom je mnogih stranih diplomata i ambasadora.[1][2] Tel Aviv je globalni grad i 34. je važni finansijski centar na svetu.[3] Tel Aviv je poznat po tome što ima treću najrazvijeniju ekonomiju u Srednjem istoku, posle Abu Dabija i Kuvajta,[4] dok su na 31. mestu na listi gradova po najvećim životnim troškovima na svetu.[5] Godišnje, Tel Aviv poseti preko 2,5 miliona ljudi.[6][7] Tel Aviv je grad zabave u Srednjem istoku, sa burnim noćnim životom i 24-časovnom kulturom.[8][9]
Grad je osnovan 1909, od strane Jevreja iz antičkog grada Port. Ime znači proljećni brežuljak. Prvi moderni gradovi susedi Tel Aviva uspostavljeni su 1886, prvi od njih je bio Neve Cedek.[10]
Tel Aviv i Jevreji iz regiona Palestine pretrpeli su masovni progon od strane Osmanskog carstva, koje je 16.000 Jevreja prognalo u Egipat.
Migracije pretežno jevrejskih izbeglica, značilo je porast stanovništva u Tel Avivu, koji je ubrzo pretekao Jafu po broju stanovnika, u Jafi su većinu činili Arapi. Tel Aviv i Jafa su se sjedinili 1950, dve godine nakon uspostavljanja države Izraela.[11] Tel Avivov Beli grad član je svetske baštine UNESKA od 2003; u njemu se nalazi najveća koncentracija međunarodnih stilova arhitekture, zgrada Bauhaus i druge građevine moderne arhitekture.[12][13]
Naziv uredi
Naziv grada je posle mnogo raznih predloga (npr. Herzlija) izabran 1910. godina. Hebrejski naziv je izabran u duhu ideje o obnavljanju stare jevrejske domovine. Tel Aviv je složen od starih hebrejskih reči „tel“ (brežuljak i tip bliskoistočnog arheološkog lokaliteta) i „aviv“ (hebrejski „proleće“ kao simbol obnove). Doslovno znači „prolećni brežuljak“. Ime grada je istovremeno i hebrejski naslov dela Teodora Hercla Staronova zemlja koju je s nemačkog preveo cionistički poljski vođa Nahum Sokolov.
Istorija uredi
Grad je osnovan 1909. godine na rubovima drevnog lučkog grada Jafa. Rastom, grad je ubrzo obuhvatio u to vreme većinski arapsku Jafu. Tel Aviv i Jafa su 1950. godine spojeni u jednu upravnu jedinicu, a dve godine kasnije je postao glavni grad Izraela. Tel Aviv je privredno središte Izraela gde se nalazi berza vrednosnih papira Tel Aviv, uredi brojnih kompanija kao i istraživački i razvojni centri. Plaže, barovi, trgovački centri i sekularni život čine ovaj grad zanimljivim turističkim odredištem. Prema proceni, u gradu je 2007. živelo 390.400 stanovnika.
Arhitektura uredi
Ranu arhitekturu su činili uglavnom prizemni objekti istočnoevropskog tipa. U 20-im godinama 20. veka došla je moda kombinacije orijentalnog stila i evropske arhitekture kao što su kupole i lukovi i ornamentalne obloge. Gradnja se odvijala na osnovu Gedesovog plana o „vrtnom gradu“ Spratne i dvospratne zgrade su oivičene javnim parkovima. 20. godina je otkriven stil Bauhausa koji su sobom doneli Jevreji iz Nemačke i tu je izgrađen Beli grad koji je danas pod zaštitom UNESKO-a sa više od 5.000 zgrada inspirisan Bauhausom i Le Korbizijeom. U 60-im godinama ovaj stil je ustupio mesto gradnji spratnim administrativnim objketima, hotelima i spratnim robnim kućama tako da su ovom gradnjom uništeni mnogi istorijski objekti. U poslednje vreme se javljaju težnje i daju se mnogo sredstava da se rekonstruišu mnoge zgrade koje su obeležene Bauhausom. Grad je postao veliki centar sa mnogo visokih zgrada a to pretežno velikim cenama koje je dobilo zemljište u gradu. Prvi telavivski oblakoder je Šalom Meir Tover sagrađen je 1965. godine i sve do 1999. godine je bio najviša zgrada u Izraelu. Početkom 90-ih godina 20. veka nastao je veliki uticaj imigranata iz Sovjetskog Saveza sa čime je u vezi promena orijentacije privrede na haj-tek i grad je dospeo u novu fazu razvoja. 1993. godine bio je grad obeležen kao svetski velegrad.
Geografija uredi
Klima uredi
Tel Aviv ima toplu suptropsku klimu klasifikacija (Csa) i nalazi se među najtoplijim gradovima Mediterana. Letnje temperature kreću se u rasponu od 30-32 °C tokom dana, do oko 20-23 °C tokom noći. Letnje vreme se proteže duboko u jesen, obično do kraja novembra meseca. Zime su tople sa dosta kiše, a dnevne temperature i tokom najhladnijeg meseca gotovo nikada ne padaju ispod 10 °C, dok su temperature preko 20 °C uobičajene tokom januara i februara meseca. U Tel Avivu nikada nije zabeležen mraz, a snežna kiša zabeležena samo jedanput u istoriji, tokom februara 1952 godine. Klima pogoduje rastu i uzgajanju mnogih tropskih biljaka, te u Tel avivu uspevaju raznovrsni citrusi, Banane, Mango, Avokado i drugo egzotično voće i bilje.
| Klima (Tel Aviv) | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Pokazatelj \ Mesec | Jan. | Feb. | Mar. | Apr. | Maj | Jun | Jul | Avg. | Sep. | Okt. | Nov. | Dec. | God. |
| Apsolutni maksimum, °C (°F) | 26,8 (80,2) |
29,6 (85,3) |
35,2 (95,4) |
40,4 (104,7) |
46,5 (115,7) |
37,6 (99,7) |
37,4 (99,3) |
34,4 (93,9) |
35,4 (95,7) |
38,4 (101,1) |
35,3 (95,5) |
24,9 (76,8) |
46,5 (115,7) |
| Srednji maksimum, °C (°F) | 17,5 (63,5) |
17,7 (63,9) |
19,2 (66,6) |
22,8 (73) |
24,9 (76,8) |
27,5 (81,5) |
29,4 (84,9) |
30,2 (86,4) |
29,4 (84,9) |
27,3 (81,1) |
23,4 (74,1) |
19,2 (66,6) |
24 (75) |
| Prosek, °C (°F) | 13,6 (56,5) |
13,8 (56,8) |
15,4 (59,7) |
18,6 (65,5) |
21,1 (70) |
24,1 (75,4) |
26,2 (79,2) |
27 (81) |
26 (79) |
23,2 (73,8) |
19 (66) |
15,2 (59,4) |
20,3 (68,5) |
| Srednji minimum, °C (°F) | 9,6 (49,3) |
9,8 (49,6) |
11 (52) |
14,4 (57,9) |
17,3 (63,1) |
20,6 (69,1) |
23 (73) |
23,7 (74,7) |
22,5 (72,5) |
14,6 (58,3) |
11,2 (52,2) |
11,1 (52) |
16,4 (61,5) |
| Apsolutni minimum, °C (°F) | 2,5 (36,5) |
2,6 (36,7) |
3,5 (38,3) |
7 (45) |
11,2 (52,2) |
15 (59) |
19 (66) |
20 (68) |
15,7 (60,3) |
11,6 (52,9) |
5 (41) |
4 (39) |
2,5 (36,5) |
| Količina padavina, mm (in) | 126,9 (49,96) |
90,1 (35,47) |
60,6 (23,86) |
18 (7,1) |
2,3 (0,91) |
0 (0) |
0 (0) |
0 (0) |
0,4 (0,16) |
26,3 (10,35) |
79,3 (31,22) |
126,4 (49,76) |
530,7 (208,94) |
| [traži se izvor] | |||||||||||||
Stanovništvo uredi
Prema proceni, u gradu je 2007. živelo 390.400 stanovnika.
Prema podacima Izraelskog centralnog biroa za statistiku, stanovništvo je početkom 2020. godine iznosilo 460.613 . Tel Aviv je drugi (posle Jerusalima ) najveći grad u zemlji , ali ga prestiže na rang listi globalnih gradova .
2018. godine 90,2% stanovništva grada su bili Jevreji; Arapi su činili 4,5% (od toga 82,5% muslimani, a 16,7% hrišćani) .
Prirodni priraštaj stanovništva iznosi 1,7% . 14,5% stanovništva su repatrirani koji su stigli posle 1990. godine ; 2014. repatrirani iz ZND su činili 9% stanovništva . 72,6% maturanata dobilo je maturu, 48,1% stanovništva ima svedočanstvo o visokom obrazovanju . Prosečna plata za 2017. bila je 11.606 šekela
Aglomeracija Guš Dan, pored Tel Aviva, obuhvata gradove Holon, Bat Jam, Ramat Gan, Bnei Brak, Givataiim i brojna sela. Oko Guš Dana nalazi se i sledeći prsten gotovo kontinuiranog urbanog razvoja, koji čine spojeni gradovi Petah Tikva, Rišon Lecion, Herclija, Kfar Sava, Raanana, Ramat Ha-Šaron, Or Jehuda, Kirijat Ono, Jehud-Monoson, sa brojnim manjih naselja.
| 1983. | 1995. |
|---|---|
| 327.265 | 348.245[14] |
Znamenitosti uredi
Iako u Tel Avivu postoje stare građevine izgrađene u istoricističkim stilovima, gde su se kombinovali evropski uticaji sa autohtonim bliskoistočnim oblicima, grad je najpoznatiji po svojim modernim građevinama. Beli grad (hebrejski: העיר הלבנה, Ha-Ir HaLevana) je zbir preko 5.000 modernih građevina, izgrađenih u internacionalnom i tzv. Bauhaus stilu. Izgradili su ih 1930-ih većinom jevrejske arhitekte koji su prebegli od nacističkih progona u Evropi, ali i njihovi učenici. Tel Aviv ima najveći broj ovih građevina od bilo kojeg drugog grada na svetu.
Partnerski gradovi uredi
|
|
Biciklizam uredi
Tel Aviv ohrabruje upotrebu bicikala, 2009 je započet plan proširenja biciklističkih staza, od 100 km, koji je završen u aprilu 2011.[15]
U aprilu 2011, grad je pokrenuo sistem za iznajmljivanje bicikala, izgrađeno je 150 stanica, koje su obezbeđivale više od 1.000 bicikala.[16]
Điro d’Italija uredi
Điro d’Italija 2018 startovaće u Izraelu, u čast proslave 70 godina od stvaranja države Izraela.[17] To je prvi put u istoriji da Điro startuje van Evrope.[18] Prva etapa se vozi u Jerusalimu, dok se u druga vozi od Hajfe do Tel Aviva u dužini od 167 km.[19]
| Godina | Etapa | Start etape | Distanca (km) | Pobjednik etape | Lider trke |
|---|---|---|---|---|---|
| 2018. | 2 | Hajfa | 167 | Elija Vivijani | Roan Denis |
Galerija uredi
-
Izraelski centar -
Muzej Bauhausa -
Pagoda haus -
Reference uredi
- ^ „Map of Israel” (PDF). Pristupljeno 11. 1. 2018.
- ^ „CIA Factbook”. Arhivirano iz originala 27. 05. 2016. g. Pristupljeno 11. 1. 2018.
- ^ Sedghi, Ami (1. 9. 2015). „TheGlobal FinancialCentres Index 18” (PDF). QFC. Arhivirano iz originala (PDF) 27. 02. 2017. g. Pristupljeno 11. 1. 2018.
- ^ „Global city GDP 2014”. Brookings Institution. Pristupljeno 11. 1. 2018.
- ^ Sedghi, Ami (12. 6. 2012). „Which is the world's most expensive city? Cost of living survey 2012 | News | guardian.co.uk”. Guardian. Pristupljeno 11. 1. 2018.
- ^ Goldman, Yoel (12. 6. 2012). „MasterCard ranks Tel Aviv as fifth most visited city in Middle East and Africa”. The Times of Israel. Pristupljeno 11. 1. 2018.
- ^ Sapty, Tanya (19. 7. 2011). „Tourists rank Jerusalem and Tel Aviv among top cities to visit”. Haaretz. Arhivirano iz originala 12. 11. 2011. g. Pristupljeno 11. 1. 2018.
- ^ „The world's top 10 party towns”. The Sydney Morning Herald. 19. 11. 2009. Pristupljeno 11. 1. 2018.
- ^ „Lonely Planet's top 10 cities for 2011”. Arhivirano iz originala 03. 11. 2010. g. Pristupljeno 11. 1. 2018.
- ^ Elkayam 1990, str. 199
- ^ Golan 1995, str. 383–398
- ^ „The White City of Tel Aviv” (PDF). UNESCO. Pristupljeno 11. 1. 2018.
- ^ Strimpel, Zoe (2008). „Hip and happening in Tel Aviv”. The Times. London. Pristupljeno 11. 1. 2018.
- ^ Izraelski centralni biro za statistiku: Popisi stanovništva 1983. i 1995. Arhivirano na sajtu Wayback Machine (24. decembar 2013), Pristupljeno 25. 4. 2013.
- ^ „City wheels in bicycle rental plan”. The Jerusalem Post. 21. 1. 2008. Pristupljeno 11. 1. 2018.
- ^ „Tel-O-Fun”. Tel Aviv Municipality. Pristupljeno 11. 1. 2018.
- ^ „Giro d’Italia route 2018: RCS unveils Jerusalem start”. cyclingweekly.com. 18. 9. 2017. Pristupljeno 11. 1. 2018.
- ^ „Big start 2018”. giroditalia.it. Pristupljeno 11. 1. 2018.
- ^ Farand, Stephen (29. 11. 2017). „2018 Giro d'Italia route revealed”. cyclingnews.com. Pristupljeno 11. 1. 2018.
Literatura uredi
- Golan, Arnon (1995). The demarcation of Tel Aviv-Jaffa's municipal boundaries. Planning Perspectives, vol. 10. str. 383—398.
