Википедија

Teritorijalna odbrana Srpske Krajine

Teritorijalna odbrana Srpske Krajine, kraće TO Srpske Krajine, bila je zvanična oružana formacija Republike Srpske Krajine koja je postojala od početka rata do kraja 1992. godine.

Teritorijalna odbrana Srpske Krajine
Osnovana1991. god.; pre 33 godine (1991)
Raspuštena1992. god.; pre 32 godine (1992)
Glavni štabKnin
 Republika Srpska Krajina
Vođstvo
Predsjednik RepublikeGoran Hadžić
Načelnik Glavnog štaba TOMile Novaković
Brojno stanje
Aktivni sastav24.100

Teritorijalna odbrana u Srpskoj Krajini počela se formirati u proljeće 1991, zbog eskalacije sukoba u Hrvatskoj i napada hrvatskih snaga na područje Krajine. Već u ljeto iste godine dijelovi srpske TO učestvovali su u borbama sa Zborom narodne garde i Hrvatskom policijom. U jesen 1991. TO Srpske Krajine je prošla reorganizaciju i podrjeđena je Jugoslovenskoj narodnoj armiji (JNA), u okviru koje je dalje učestovala u borbenim operacijama.

Nakon Sarajevskog primirja jedinice TO su demobilisane. U proljeće 1992. došlo je do još jedne reorganizacije, TO Srpske Krajine dobila je određenu količinu lakog i teškog naoružanja od JNA, koja je napustila teritorije Srpske Krajine i Hrvatske. U jesen 1992. TO je raspuštena u okviru vojne reforme, a njeni borci i naoružanje prešli su u Srpsku vojsku Krajine.

Istorija uredi

Formiranje TO u Srpskoj Krajini uredi

Teritorijalna odbrana u Socijalističkoj Federativnoj Republici Jugoslaviji formirana je kao sastavni dio oružanih snaga. To se desilo nakon usvajanja koncepta opštenarodne odbrane 1969. godine. Taj dokumenat predviđao je da se JNA u slučaju rata oslanja na odrede mobilisanih civila — Teritorijalnu odbranu. Svaka jugoslovenska republika imala je svoju vlastitu TO sa odvojenim skladištima naoružanja i opreme.[1]

Početkom 1991. jedina paravojna formacija na srpskoj teritoriji bila je Milicija Krajine, čiji su pripadnici učestvovali u nekoliko sukoba sa odredima hrvatskih specijalnih snaga: u Pakracu, na Plitvicama itd. Eskalacija sukoba koja se dogodila u proljeće iste godine primorala je krajiške Srbe da započnu mobilizaciju jedinica TO. Do tog trenutka nekadašnja TO Socijalističke Republike Hrvatske već se raspala na onu što je ostala pod kontrolom Zagreba i onu što je bila na području SAO Krajine. Još 1990. JNA je oduzela gotovo cjelokupno oružje TO u Hrvatskoj, zbog čega TO Krajine se suočila sa ozbiljnim nedostatkom naoružanja i vojne opreme.[2]

Pošto je Srpska Krajina zvanično ostala u SFRJ, jedinice njene TO smatrane su sastavnim dijelom saveznih oružanih snaga. Zbog toga je JNA bila dužna da opremi srpsku TO na području bivše Socijalističke Republike Hrvatske. Istovremeno JNA je preuzela vođstvo nad jedinicama krajiške TO i postavljala je svoje starješine na zapovjedne dužnosti. Iako je još u proljeće i ljeto 1991. svaka opština SAO Krajine samostalno formirala čete i odredi TO, u jesen iste godine ke tu funkciju preuzela JNA.[3]

TO od jeseni 1991. do zime 1992. uredi

Po nalogu saveznog sekretara narodne odbrana generala armije Veljka Kadijevića 30. septembra 1991. osnovan je Glavni štab TO Srpske Krajine sa sjedištem u Kninu. Nakon toga predsjednik Vlade SAO Krajine Milan Babić je za komandanta imenovao general-potpukovnika Iliju Đujića, a na dužnost njegovog zamjenika postavljen je pukovnik Dušan Kasum. Na čelo Operativno-nastavnog odjeljenja postavljen je pukovnik Radoslav Maksić, a za načelnika veze postavljen je potpukovnik Aleksandar Vuletić. Ubrzo nakon toga počelo je dopunjavanje Glavnog štaba oficirima JNA.[4]

 
TO Srpske Krajine u oktobru 1991. godine.

Jedinice krajiške TO bile su popunjene dobrovoljcima i mobilisanim ljudstvom sa područja SAO Krajine. U nekim borbama TO je djelovala u tesnoj saradnji sa jedinicama Milicije Krajine, koje su pored učešća u bitkama takođe trebale da obavljaju svakodnevne funkcije održavanja reda i mira. Stalna struktura TO Srpske Krajine uspostavljena je početkom novembra 1991. godine. U to doba u TO su bili: Glavni štab, tri zonskih štabova, 13 opštinskih štabova, 13 brigada i tri odreda.[5] Ukupno u jedinicama TO bilo je oko 24.100 boraca.[6] Sve do proljeća 1992. godine TO Krajine se borila u sastavu JNA.[7]

Broj naoružanja u brigadama i jedinicama krajiške TO značajno se razlikovao. U ljeto 1991. krajiški Srbi su imali uglavnom automatske puške, mitraljeze, minobacače, bestrzajne topove itd. Ali već u jesen iste godine počeli su dobijati artiljeriju, tenkove i oklopne transportere od JNA.[6]

Do 26. februara 1992, kada su Zapadna Slavonija i Istočna Slavonija, Baranja i Zapadni Srem postali dio Srpske Krajine, njihova Teritorijalna odbrana razvijala se odvojeno od TO u Kninskoj Krajini, ali takođe uz podršku Jugoslovenske narodne armije.[6]

Naoružavanje TO i njena demobilizacija uredi

 
Zone odgovornosti regionalnih štabova TO Srpske Krajine na kraju 1991. godine.

Krajem 1991. godine SFRJ i Hrvatska su prihvatile „Vensov plan” kao osnovu za mirno rješenje krize. Prema tom planu JNA je morala napustiti područje Hrvatske i Srpske Krajine. Između hrvatskih i srpskih pozicija nalazili su se bataljoni mirovnih snaga Ujedinjenih nacija. „Plavi šlemovi” su morali da nadgledati prekid vatre, da obezbjede zaštitu civilnog stanovništva[6] i u slučaju ponovnog sukoba da razdvoje zaraćene strane. „Vensov plan” je takođe zahtjevao povlačenje teškog naoružanja sa linija fronta. Istovremeno, svo teško naoružanje (tenkovi, oklopni transporteri, haubice itd.), koje je krajiškim Srbima ostavila JNA, uskladišteni su po sistemu „dvostrukog ključa“ — u svojim skladištima, ali pod nadzorom mirovnih snaga,[8] dok je Hrvatska vojska stavila naoružanje u sopstvena skladišta bez spoljne kontrole.[9]

Nakon potpisivanja Sarajevskog primirja između JNA i Hrvatske 2. januara 1992, jugoslovenski vojni vrh je započeo pripreme za povlačenje svojih jedinica iz zone sukoba. U proljeće 1992. Generalštab SFRJ naredio je još jednu reorganizaciju TO RSK. Ona je bila popunjena artiljerijskim divizionima, jedinicama PVO, pozadinskim bazama itd. Pored toga, u ovom periodu došlo je do prebacivanja naoružanja iz povučenih jedinica JNA u TO i Miliciju RSK.[10] Prema podacima Generalštaba TO RSK, JNA je do juna 1992. ostavila krajiškim Srbima 262 tenka, 56 oklopnih transportera i borbenih vozila pješadije, 1360 artiljerijskih oruđa svih kalibara i 2573 vozila.[11]

I pored toga što su jedinice Teritorijalne odbrane demobilisane, a dio boraca prešao u brigade Posebnih jedinica milicije, u ljeto i jesen 1992. nastavljen je proces stvaranja novih jedinica TO za održavanje i njihova dopuna naoružanjem i opremom.[12]

Vojna reforma u jesen 1992. uredi

Prema srpskom istoričaru Kosti Novakoviću, u ljeto 1992. u Krajini su postojale dvije paralelne vojne strukture: brigade Posebne jedinice milicije i TO. U isto vrijeme, brigade PJM su imale ljudstvo, ali nisu posjedovale teško naoružanje, sa izuzetkom malog broja oklopnih transportera. Uporedo, jedinice TO su posjedovale oklopna vozila i artiljeriju, ali je njihovo ljudstvo raspušteno. Ova situacija, kao i porazu i napadu na Miljevački plato, primorali su rukovodstvo Srpske Krajine da izvrši vojnu reformu, u okviru koje je trebalo objediniti TO i brigade PJM u stalnu vojsku — Srpsku vojsku Krajine.[13]

Vlada Republike Srpske Krajine je 13. oktobra 1992. odobrila mjere za obrazovanje jedinstvenih oružanih snaga. Za sprovođenje odobrenog plana obrazovana je posebna komisiju koju su činili:

Konačna naredba za sprovođenje vojne reforme objavljena je 27. novembra 1992. godine. Prema njoj, TO je trebalo da se raspusti, na osnovu jednog broja njenih dijelova obrazovane su nove jedinice u sastavu stalnih oružanih snaga. U nove armijske jedinice je prebačeno ljudstvo i naoružanje.[15]

Srpski istoričar Bojan Dimitrijević je na ovoj način ocijenio ishod reforme:[16]

Ukidanjem TO i Posebnih jedinica milicije narednom od 27. novembra / 1. decembra 1992, došlo je do reorganizovanja TO u Srpsku vojsku Krajine. Ona je bila organizovana u šest korpusa (ranijih zonih štabova TO), od kojih je svaki pokrivao po jednu geografsku oblast Krajine, kao i prištapske jedinice Glavnog štaba i RV i PVO. Ovakva organizacija vojske prema uočljivijoj rascepkanosti teritorije nije obećavala uspešnu odbranu. Očekivanja da će SR Jugoslavija biti garant bezbednosti i ući u rat ukoliko dođe do hrvatskog napada, ostalo je osnova očekivanja naroda Krajine i političke strategije.

Prema Kosti Novakoviću, vojna reforma nije dovela do kvalitativnog preobraženja krajiške vojske. Srpska vojska Krajine, nastala kao ishod reforme, zapravo je ostala preimenovana Teritorijalna odbrana. Nove jedinice i divizije imale su isto ljudstvo i naoružanje.[17]

Struktura uredi

Nakon reforme u jesen 1991. struktura krajiške TO je bila sljedeća:[18]

  • Glavni štab TO sa prištapskim jedinicama,
  • Prvi zonski štab TO za Dalmaciju sa prištapskim jedinicama (tri opštinskih štabova, tri brigade i jedan odred),
  • Drugi zonski štab TO za Liku sa prištapskim jedinicama (tri opštinskih štabova, tri brigade i dva odreda) i
  • Treći zonski štab TO za Baniju i Kordun sa prištapskim jedinicama (sedam opštinskih štabova i sedam brigada).

Ipak, ubrzo je došlo do promjena. Na primjer, na Kordunu je obrazovana četvrta brigada TO, jer već postojećih jedinica nije bilo dovoljno da bi odbranile liniju fronta.[19]

Struktura TO Srpske Krajine ponovo je promijenjena u proljeće 1992. godine. Prema naredbi načelnika Generalnog štaba JNA generala Blagoje Adžića ona je izgledala ovako:[20]

  • Glavni štab TO sa prištapskim jedinicama
  • zonski štab za Dalmaciju sa prištapskim jedinicama (tri opštinskih štabova, tri brigade, tri diviziona i pozadinska baza),
  • zonski štab za Liku sa prištapskim jedinicama (četiri opštinskih štabova, tri brigade, dva odreda, tri diviziona i pozadinska baza),
  • zonski štab za Kordun sa prištapskim jedinicama (četiri opštinskih štabova, tri brigade, tri diviziona i pozadinska baza),
  • zonski štab za Baniju sa prištapskim jedinicama (pet opštinskih štabova, tri brigade, tri diviziona i pozadinska baza),
  • zonski štab za Zapadnu Slavoniju sa prištapskim jedinicama (četiri opštinskih štabova, jedna brigada, četiri odreda, tri diviziona i pozadinska baza) i
  • zonski štab za Istočnu Slavoniju, Baranju i Zapadni Srem sa prištapskim jedinicama (četiri opštinskih štabova, četiri brigade, tri diviziona i pozadinska baza).

Komandovanje uredi

Komandanti TO Srpske Krajine su bili:

  • general Ilija Đujić (septembar 1991 — novembar 1991)[21]
  • pukovnik Radoslav Maksić (novembar 1991 — mart 1992)[21]
  • general Milan Torbica (mart 1992 — oktobar 1992)[22]
  • pukovnik Mile Novaković (oktobar — novembar 1992)[23]

Reference uredi

  1. ^ Sokolov 2018, str. 76.
  2. ^ Sokolov 2018, str. 77.
  3. ^ Sokolov 2018, str. 76—77.
  4. ^ Sokolov 2018, str. 78.
  5. ^ Sekulić 2000, str. 35.
  6. ^ a b v g Sokolov 2018, str. 79.
  7. ^ Novaković 2009, str. 281.
  8. ^ Novaković 2015, str. 241.
  9. ^ Gusьkova 2007, str. 71; Sokolov 2018, str. 79.
  10. ^ Sokolov 2019a, str. 96—98.
  11. ^ Dimitrijević 2010, str. 305.
  12. ^ Sokolov 2018, str. 81.
  13. ^ Novaković 2009, str. 287.
  14. ^ Sokolov 2019b, str. 54.
  15. ^ Sokolov 2019b, str. 56—58.
  16. ^ Dimitrijević 2017, str. 159—160; Sokolov 2019b, str. 58.
  17. ^ Novaković 2009, str. 336—337.
  18. ^ Novaković 2009, str. 283—284; Sokolov 2018, str. 78.
  19. ^ Pavlović 2018, str. 537.
  20. ^ Sokolov 2018, str. 80.
  21. ^ a b Sokolov 2018, str. 78—79.
  22. ^ Sokolov 2018, str. 79—82.
  23. ^ Sokolov 2018, str. 82.

Literatura uredi

Knjige
  • Dimitrijević, B. (2010). Modernizacija i intervencija: jugoslovenski oklopne jedinice (na jeziku: srpski) (1. izd.). Beograd: Institut za savremenu istoriju. str. 406. ISBN 9788674031384. 
  • Dimitrijević, B (2017). Vazdušni rat nad Republikom Srpskom i Republikom Srpskom Krajinom (na jeziku: srpski). Beograd: Planeta print. str. 374. ISBN 978-86-87877-07-8. 
  • Novaković, Kosta (2015). Kninski garnizon (na jeziku: srpski). Beograd/Knin: Srpsko kulturno društvo Zora. str. 307. ISBN 978-86-83809-81-3. 
  • Novaković, Kosta (2009). Srpska Krajina: Usponi, padovi, uzdizanja (na jeziku: srpski). Beograd/Knin: Srpsko kulturno društvo Zora. str. 602. ISBN 978-86-83809-54-7. 
  • Pavlović, M., ur. (2018). Kordun: od Vojne granice do Republike Srpske Krajine 1881—1995. (na jeziku: srpski). Beograd: Institut za savremenu istoriju. str. 750. ISBN 978-86-7403-227-5. 
  • Sekulić, M. (2000). Knin je pao u Beogradu (na jeziku: srpski). Bad Vilbel: Nidda Verlag Gmbh. str. 295. 
  • Gusьkova, E. Ю., ur. (2007). Naši mirotvorcы na Balkanah (na jeziku: ruski). Moskva: Indrik. str. 360. ISBN 5-85759-397-2. 
Članci

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Територијална_одбрана_Српске_Крајине&oldid=27677648”