Timočka Krajina
Timočka Krajina (na vlaškom Timok ili Ćimok) je geografska oblast u istočnoj Srbiji koja je dobila naziv po reci Timok. Prema popisu iz 2022. na području Timočke Krajine bilo je 197.815 stanovnika.[2]
| Timočka Krajina | |
|---|---|
.jpg) Mapa Timočke Krajine | |
| Najveći gradovi | Zaječar Bor |
| Država | Srbija |
| Region | Južna i istočna Srbija |
| Administrativna jedinica | Borski okrug, Zaječarski okrug |
| Površina | 7.131 km²[1] |
| Stanovništvo | 197.815 (2022)[2] |
Istorija uredi
Na teritoriji Timočke Krajine, nedaleko od Donjeg Milanovca, niklo je najstarije urbano naselje u Evropi, Lepenski Vir, po kome je cela praistorijska kultura dobila naziv, dok se u ataru sela Rudna Glava nalazilo jedno od najstarijih rudarstva bakra. U antičko doba ovaj prostor naseljavaju tračka plemena koja nose ime Mezi, a deo Tračana oko Timoka po ovoj reci dobija ime Timahi. Do 50. godine ova oblast potpada pod vlast Rima i traje do 395. kada je Rimsko carstvo podeljeno. Tada ovom oblašću vlada Istočno rimsko carstvo, kasnije istorijski nazivano Vizantija. Danas se kod Zaječara vrši iskopavanje i delimična rekonstrukcija pozno-antičkog lokaliteta Feliks Romulijana (lat. Felix Romuliana) poznatijeg pod imenom Gamzigrad, dok se nedaleko od Kladova nalaze ostaci nekada najvećeg mosta na svetu, Trajanovog mosta, i tvrđava Diana. Pored spomenutog, na teritoriji opštine Negotin nalaze se ostaci rimske carske palate, a na 8 km od Knjaževca ostaci najstarijeg vojnog utvrđenja u Timočkoj Krajini - Timacum Minus.
U srednjem veku ovu oblast kontrolišu Vizantija, Bugarska, Ugarska i naposletku Osmansko carstvo. Srpska država Stefana Nemanje je u jednom kratkom periodu upravljala ovom oblašću ili je oblast bila pod vlašću Vidinskog kneza koji je vazal Srpske[traži se izvor]. Posle Maričke bitke 1371. i Kosovskog boja 1389. u ovoj oblasti učvrstilo se Osmansko carstvo, sve do Austrijsko-turskog rata završenog 1718. godine, kada severni deo ove oblasti postaje deo Tamiškog Banata. Nakon Beogradskog mira Timočka Krajina ponovo postaje deo Osmanskog carstva. Tokom Prvog srpskog ustanka ceo ovaj kraj će biti oslobođen, ali će sa krahom ustanka on ponovo pasti u ruke Osmanlija. Sa Drugim srpskim ustankom severozapadni delovi Timočke Krajine, kao što je Poreč, biće od 1815. deo Kneževine Srbije, dok će ostali delovi biti pripojeni autonomnom knjažestvu Srpskom 1833. godine. Godine 1867. za vreme vladavine kneza Mihaila Obrenovića i Kladovo je predato Srbiji. Slovensko stanovništvo koje se nastanilo u ranom srednjem veku gotovo je iščezlo do 15. veka. Tada tri srpske i jedna vlaška struja naseljavaju oblast.
Između 1918. i 1922, postoje dve oblasti u Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca - srezovi Krajina i Timok, a od 1922. jedna oblast sa sedištem u Zaječaru. 1929. oblast ulazi u sastav Moravske banovine sa sedištem u Nišu.
Geografija uredi
Timočka Krajina se nalazi u istočnoj Srbiji i obuhvata krajeve donjeg toka Dunava i porečje Timoka, a dobrim delom se proteže do Karpatsko-balkanskih planina. Na severu i severoistoku se graniči sa Rumunijom, a na istoku sa Bugarskom. Površina oblasti iznosi 7.131 km².[1]
Reke uredi
Najznačajnija reka svakako jeste Timok, po kojoj je i cela oblast dobila ime. Reka Veliki Timok nastaje ulivanjem Belog u Crni Timok, dok Beli Timok nastaje spajanjem Trgoviškog i Svrljiškog Timoka.
Drugi značajniji vodeni tokovi jesu Brestovačka reka, Borska reka, Zlotska reka, Vratna i Mali Pek.
Jezera uredi
Timočka Krajina bogata je jezerima, a najznačajnija među njima jesu Borsko, Grliško i Rgotsko jezero.
Planine uredi
Najznačajnije planine Timočke Krajine su Homoljske planine, Kučajske planine, Rtanj, Miroč, Stol, Deli Jovan, Veliki Krš, Mali Krš, Starica, Ozren i Tresibaba.
Ostalo uredi
Ostali značajni geomorfološki lokaliteti na području Timočke Krajine su:
- klisure i kanjoni: Đerdapska klisura, kanjon reke Vratne, Lazarev kanjon;
- pećine: Rajkova pećina, Lazareva pećina, Bogovinska pećina;
- prerasti: Valja prerast, Vratnjanske kapije
Administrativna podela uredi
Administrativno, oblast Timočke Krajine čini dva okruga, Zaječarski i Borski. U ova dva okruga nalazi se dva grada i šest opština:
| Grb | Opština/grad | Sedište | Okrug | Površina (km²)[3] | Stanovništvo (2022)[2] | Broj naselja[3] |  |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
 |
Bor | Bor | Borski | 856 | 40.845 | 14 | |
 |
Negotin | Negotin | 1.090 | 28.261 | 39 | ||
 |
Kladovo | Kladovo | 629 | 17.435 | 23 | ||
 |
Majdanpek | Majdanpek | 932 | 14.559 | 14 | ||
 |
Zaječar | Zaječar | Zaječarski | 1.069 | 48.621 | 42 | |
 |
Boljevac | Boljevac | 828 | 10.184 | 20 | ||
 |
Knjaževac | Knjaževac | 1.202 | 25.341 | 86 | ||
 |
Sokobanja | Sokobanja | 525 | 13.199 | 25 | ||
| Timočka Krajina | 7.131 | 197.815 | 263 | ||||
Ukupna površina oblasti iznosi 7.131 km²[1] od čega 3.507 km² (49%) pripada Borskom, a 3.624 km² (51%) Zaječarskom okrugu.
Demografija uredi
Prema poslednjem popisu iz 2022. na području Timočke Krajine bilo je 197.815[2] stanovnika što je za 19,25% manje u odnosu na 2011. kada je bilo 244.959 stanovnika.
| Demografija[4] | ||
|---|---|---|
| Godina | Stanovnika | |
| 1948. | 317.652 | |
| 1953. | 329.305 | |
| 1961. | 338.719 | |
| 1971. | 348.272 | |
| 1981. | 351.145 | |
| 1991. | 336.849 | |
| 2002. | 284.112 | |
| 2011. | 244.959 | |
| 2022. | 197.815 | |
Etnički sastav uredi
Kada je reč o etničkoj strukturi stanovništva, većinu čine Srbi, dok su najbrojnije manjine Vlasi i Romi:
2002.
2011.
Jezici uredi
Od dijalekata srpskog jezika u severnom delu govori se kosovsko-resavski dijalekt, a na jugu prizrensko-timočki dijalekt poznat i pod nazivom torlački. Vlaški se govori najviše u severnom i centralnom delu oblasti.
Religija uredi
Stanovništvo je skoro isključivo hrišćansko (ogromnom većinom pravoslavno, sa malobrojnim rimokatolicima koji imaju crkvu u Zaječaru i Boru i još malobrojnijim adventistima, sa crkvama u Kladovu, Negotinu i Zaječaru).
Religija utiče na nacionalnu svest stanovništva tako da su pojmovi religije i nacionalnosti u velikoj meri izjednačeni. Države na nacionalnoj osnovi javljaju se tek u 20. veku, tako da se dobar deo Vlaha koji žive nekoliko vekova zajedno sa Srbima izjašnjava kao Srbi. Na ovo utiče i jezik koji, iako spada u romansku grupu jezika, ima mnoge slovenske karakteristike - naročito kad su u pitanju pozajmljenice.
Najveća naselja uredi
Turizam uredi
.jpg)
Područje Timočke Krajine poseduje veliki broj turističkih potencijala od kojih se posebno mogu izdvojiti prirodni potencijali (Stara planina, Kučajske planine, Lazarev kanjon, Zlotske pećine, Borsko jezero, Rtanj, Crni Vrh itd). Još jedan pozitivan faktor za razvoj različitih vidova turizma predstavlja pogodna lokacija područja, između Rumunije na severoistoku i Bugarske na istoku, sa jakim gravitacionim centrima (Beograd, Niš, Sofija, Vidin) u okruženju. Tu je i povoljna veza sa koridorom VII (Dunav) i relativno pristupačnim koridorom X i koridorom IV.
Turistički potencijali regiona su neravnomerno razvijeni. Od relativno razvijenih (Sokobanja, arheološka nalazišta Feliks Romulijana i Lepenski Vir, park prirode Stara planina (Babin zub), nacionalni park „Đerdap”, Gamzigradska i Brestovačka banja) do nedovoljno razvijenih (gradovi Zaječar i Bor i ostali opštinski centri, sa preko 50 kulturno-umetničkih i sportskih manifestacija, prirodnih i kulturno-istorijskih znamenitosti, lovišta, turističkih mesta u susedstvu i počecima seoskog turizma u malom broju okolnih sela).
Postojeća turistička i rekreativna ponuda cele Timočke Krajine nije dovoljno prepoznata i razvijena. Region ima veliki potencijal za razvoj kulturnog turizma (zbog velikog broja kulturnih spomenika, arheoloških nalazišta, istorijskih spomenika i prirodnih područja), zdravstvenog tj. banjskog turizma (zato što postoji duga tradicija u ovoj vrsti turizma i postoji veliki potencijal u postojećim termalnim izvorima koji se koriste u razne terapeutske svrhe) i planinskog turizma (zbog Stare planine sa najvišim planinskim vrhom u centralnoj Srbiji, Midžorom (2.169 m), kao i drugih planina koje su pogodne za planinarenje i skijanje). Osim navedenih potencijal za razvoj imaju i nautički turizam (jer u delu Dunava koji protiče Timočkom Krajinom postoje atraktivni delovi kao što je Đerdapska klisura gde je Dunav najdublji u čitavom svom toku, a tu je i varošica Donji Milanovac), seoski turizam (zbog postojanja očuvanih autentičnih ruralnih područja sa tradicionalnim seoskim životom, uključujući i jedinstvene vinske podrume u Rajcu, Rogljevu i Smedovcu) i specijalizovani oblici turizma, kao što je lovni turizam i speleologija (zbog velikog broja lovišta i atraktivnih pećina koje se smatraju najlepšim i najdužim u Srbiji).[6]
Ekonomija uredi
Oblast je bogata bakrom i zlatom, posebno u Borskom okrugu. Na Dunavu su izgrađena dva velika hidroenergetska sistema, Đerdap I i Đerdap II.
Vidi još uredi
Reference uredi
- ^ a b v Timočka Krajina: Opšte informacije o regionu RARIS, pristupljeno 2. februara 2022.
- ^ a b v g d „Nacionalna pripadnost : podaci po opštinama i gradovima - Popis stanovništva, domaćinstava i stanova 2022. godine” (PDF). Republički zavod za statistiku Srbije. Pristupljeno 28. 05. 2023.
- ^ a b Opštine i regioni u Republici Srbiji Republički zavod za statistiku, Beograd 2020. Pristupljeno 24. juna 2023.
- ^ „Knjiga 20”. Uporedni pregled broja stanovnika 1948, 1953, 1961, 1971, 1981, 1991, 2002. i 2011. Podaci po naseljima (PDF). stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. septembar 2011. ISBN 978-86-6161-109-4.
- ^ „Starost i pol, podaci po naseljima - Popis stanovništva, domaćinstava i stanova 2022. godine” (PDF). Beograd: Republički zavod za statistiku. 25. 5. 2023. Pristupljeno 30. 5. 2023.
- ^ „Regionalna strategija razvoja Timočke krajine” (PDF). invest.negotin.rs.
Spoljašnje veze uredi
