Treća dinastija Ura
Ovaj članak sadrži spisak literature, srodne pisane izvore ili spoljašnje veze, ali njegovi izvori ostaju nejasni, jer nisu uneti u sam tekst. |
Treća dinastija Ura, takođe poznato i kao Sumersko-akadsko carstvo, Neo-sumersko carstvo, Sumerska renesansa i Ur III carstvo, bila je sumerska dinastija iz 21. i 20. veka p. n. e. Kontrolisala je gradove Isin, Larsu i Ešnunu.
| Sumersko-akadsko carstvo | |||
|---|---|---|---|
 Sumersko-akadsko carstvo | |||
| Geografija | |||
| Kontinent | Azija | ||
| Regija | Mesopotamija | ||
| Prestonica | Ur | ||
| Društvo | |||
| Religija | Sumerska mitologija | ||
| Istorija | |||
| Istorijsko doba | Stari vek | ||
| — Osnivanje | 2112. p. n. e. | ||
| — Ukidanje | 2003. p. n. e. | ||
| Zemlje prethodnice i naslednice | |||
| Prethodnice: | Naslednice: | ||
Osnivanje uredi
Period istorije Mesopotamije od pada Akadskog kraljevstva do osnivanja Treće dinastije Ura nije dobro poznat. U nadmetanju gradskih vladara za prevlast istakao se Gudea iz Lagaša. Međutim, i pored Gudeinog bogatstva, njegova moć prostirala se samo na grad i okolinu. Krajem 22. veka u Sumeru se počinje isticati guverner grada Ura, Ur-Namu. On je vladao kao namesnik kralja Utu-Hengala (peta dinastija Uruka). Nije moguće tačno utvrditi vreme kada se Ur-Namu odmetnuo od Utuhengala i osnovao Treću dinastiju Ura. Međutim, uručka dinastija je svakako nastala pre 2104. godine p. n. e. (između 2112. i 2104. p. n. e.). Ur-Namu je ranije morao uspostaviti svoju vlast kako bi 2104. godine uspeo zbaciti Utuhengala sa prestola. Dinastija je vladala od 2104. do 2003. godine p. n. e. tj. nešto više od sto godina.
Vladavina Ur-Namua uredi
Nakon što je prigrabio vlast, Ur-Namu je poneo titulu "Car Ura, Sumera i Akada" i "Gospodar Uruka". Čuveni Sumerski popis kraljeva verovatno je nastao u vreme vladavine Ur-Namua ili njegovog naslednika. Sukob Ur-Namua sa lagaškim vladarem Namahaninom prouzrokovao je izbacivanje imena vladara Lagaša iz Spiska.
Ur-Namu je vladao oblastima Sumera, Ki-Uri (Akada), Elama i Sirije, a na severu od Donjeg Zaba (grada Asura) do Persijskog zaliva. Carska vlast bila je neograničena, tipična za istočnjačke despotije. Lokalna uprava počivala je na ensijima (civilnim) i šaganima (vojnim zapovednicima).
Ur-Namuov zakonik uredi
Godine 1953. je u arheološkom muzeju u Istanbulu arheolog Kramer među brojnim glinenim tablicama otkrio i pravne tekstove od kojih je bio sačinjen Ur-Namuov zakonik. Nađeno je 35 paragrada od ukupno 370 redova.
U zakoniku se ističe da su Anu i Enlil (glavna božanstva Ura) predali vlast nad Urukom bogu Nanu (Sinu) koji je kao svog zastupnika na zemlji izabrao Ur-Namua. U nastavku se ističu kraljeve zasluge. Spominje se i jedinstveni sistem mera i tegova koga Ur-Namu uvodi. Ur-Namuov zakonik je jedan od najstarijih sačuvanih zakonika. Ur-Namu se isticao i graditeljskim delatnostima. Prvi je započeo izgradnju stepenastih piramida — zigurata. Vladao je dvanaest godina. Nasledio ga je sin Šulgi (2094—2046).
Vladavina Šulgija uredi
Ur-Namuov naslednik Šulgi takođe je uspešno vladao. Njegova duga vladavina (četrdeset i osam godina) može se podeliti u dva perioda — period mira u prvoj polovini i period osvajanja u drugoj polovini. Tokom prvog perioda Šulgi se, kao i njegov otac, bavio graditeljskom delatnošću. Podigao je svetilište u Nipuru bogu Enlilu, hramove u Suzi za elamska božanstva i za sebe monumentalnu gromnicu u Uru. Ona je do danas sasvim opljačkana. Godine 2054. p. n. e. osnovao je svoj arhiv u Purziš-Daganu. Do danas je otkriven i sačuvan veliki broj tablica Šulgijevog arhiva.
Za razliku od pohoda svoga oca, Šulgi je ostavio dosta podataka od svojim vojnim pohodima. Oni su bili usmereni na Zagros. Elamski Anšan bio je u sastavu Šulgijeve kraljevine, a protiv Lulubejaca, Simurana i Guta je vodio čak devet pohoda. Sukobljavao se i sa Huritima koji će kasnije osnovati nezavisnu Mitansku državu. U sastavu Šulgijeve države nalazila se i Asirija (zajedno sa gradom Ašurom) i grad Mari.
Šulgija su podanici slavili kao božanstvo. Sačuvano je tridesetak himni u njegovu čast, a jedan mesec u sumerskom kalendaru dobio je ime po njemu. Svoje kćeri udao je za elamskog kralja Markašu i ensija Anšana. Kasnije dolazi u sukob sa zetom te ulazi u Anšan i razara ga. Međutim, nije uspeo da osvoji čitav Elam koji će kasnije biti jedan od uzročnika pada kraljevine. Nasledio ga je sin Amar-Sin.
Opadanje uredi
Amar-Sin nije ostavio važnije podatke o sebi. Nasledio ga je brat Šu-Sin koji je takođe preduzimao pohode na Zagros. U to vreme padaju upadi Amorita na teritoriju kraljevine zbog čega Šu-Sin podiže zaštitini zid u dužini od oko 200 km. Godine 2027. p. n. e. nasledio ga je brat Ibi-Sin. Upadi Amorita postajali su sve češći. Centralna vlast slabi što prouzrokuje osamostaljivanje mnogih gradova — Ešnuna, Suza, Lagaš, Uma, Nipur.
Kako bi učvrstio vlast na istoku, Ibi-Sin preduzima pohode na Elam. To koriste Amoriti koji upadaju na teritoriju kraljevine. Ibi-Sin šalje jednog od svojih šagana, Išbi-Era, da pošalje vojnu pomoć. Međutim, Išbi-Era se proglašava kraljem i stvara koaliciju protiv Ibi-Sina. Već sledeće, 2021. godine p. n. e., Išbi-Era je vladao Isinom samostalno, a četiri godina kasnije je nosio titulu "car četiri strane sveta". Ešnunski ensi takođe se proglasio samostalnim, a 2025. godine u Sumer prodire amoritsko pleme pod Naplanumom koje proglašava novu dinastiju. Pod njegovom vlašću nalazio se Kiš, Uma i Larak.
Propast uredi
U ovakvoj situaciji u Sumer prodire pleme Elamaca pod kraljem Hutrantemtom. Elamci su napali i razorili Ur. Kralja Ibi-Sina odveli su u Anšan okovanog 2003. godine p. n. e. Sačuvan je tragični "Plač o stradanju Ura" urske boginje Ningal. Elamci su u Uru ostavili svoju vojnu komandu.
Razaranjem Ura završava se i istorija Sumera, naroda koji je svetu dao pismo, epove, državnu organizaciju, nauku i umetnost. Sledećih dvesta godina istorije Mesopotamije biće obeleženo borbama Elamaca i Amorita sve do formiranja Starog vavilonskog carstva od strane Hamurabija.
Vladari Sumersko-akadskog carstva uredi
| Vladar | Naslednik | Dužina vladavine | Približane godine vladavine | Komentar |
|---|---|---|---|---|
| Ur-Namu | 18 godina | oko 2047–2030. p. n. e. (Kratka hronologija) | Osnivač dinastije | |
| Šulgi | Sin Ur-Namua | 46 godina | oko 2029–1982. p. n. e. | |
| Amar-Sin | Šulgijev sin | 9 godina | oko 1981–1973. p. n. e. | |
| Šu-Sin | Sin Amar-Sina | 9 godina | oko 1972–1964. p. n. e. | |
| Ibi-Sin | Sin Šu-Sina | 24 Godina | oko 1963–1940. p. n. e. | |
| ||||
Izvori uredi
- Istorija starog veka 1 — dr Momir Jović (80—83)
- Kurt, Ameli (2012). Stari istok. Beograd: Zavod za udžbenike i nastavna sredstva. ISBN 978-8617180872.