Ugarski narodi
Ugarski narodi, ili samo Ugari ili Ugri, su podgrupa ugro-finskih naroda. Žive većinom u Zapadnom Sibiru i srednjoj Evropi.
Ugarski narodi danas uredi
Naseobine uredi
Mađari većinom žive u Mađarskoj a određeni broj živi i u okolnim državama u Rumuniji (Transilvanija — Zemlja Sekelja), Srbiji (Vojvodina), Slovačkoj (Komoran i Dunajska Streda), Hrvatskoj (Baranja), Ukrajini (Zakarpatje), Austriji (Burgenland i Beč).
Hanti (nekada nazivani Ostjaci) većinom žive u Ruskoj Federaciji u Tjumenjskoj oblasti (29.277) od čega najviše u Hanti-mansijskom autonomnom okrugu — Jugri (19.068), zatim Jamalo-neneckom autonomnom okrugu (9.489) i najmanje u užoj Tjumenjskoj oblasti (720). Određeni broj živi i u Tomskoj oblasti (718) kao i Kazahstanu (429), Ukrajini (100) i Belorusiji (14).
Mansi (nekada nazivani Voguli, Voguliči) većinom žive u Ruskoj Federaciji u Tjumenjskoj oblasti (11.432) od čega najviše u Hanti-mansijskom autonomnom okrugu — Jugri (11.614), zatim u užoj Tjumenjskoj oblasti (496) i najmanje u Jamalo-Neneckom autonomnom okrugu (171). Određeni broj živi i u Sverdlovskoj oblasti (718).
Jezici uredi
Ugarski narodi govore ugro-finskim jezicima.
Dunavski ugarski narod Mađari govori mađarskim jezikom. Koriste latinicu (nekada je korišćeno rovaško pismo). Postoji 10 dijalekata.
Obski ugarski narodi Hanti i Mansi govore hantijskim (9.584) i mansijskim jezikom (938), kao i ruskim. Koriste ćirilicu. Hantijski jezik se deli na zapadne dijalekte, koji se dele na severne (obdorski i dijalekti priobske grupe: šuriškarski, berezovski, kazimski, srednjoobski) i južne (irtiški, kondinski i demjanski) i istočne dijalekte (kantinski i trom-aganski, aganski, juganski i pimski govori). Hansijski je izučavao finski naučnik Kusta Karjalajnen, kao i ruski naučnik Nikolaj Terjoškin. Mansijski se deli na 4 dijalekatske grupe: severna, zapadna, istočna i južna. Dijalekti su morfološki slični ali imaju velike fonetske razlike. U severnim dijalektima ima tuđica iz neneckog jezika, a na istoku iz tatarskog jezika. Književni mansijski je baziran na severnom sosvinskom dijalektu, dok je istočni kondinski dijalekt gotovo nerazumljiv ostalim govornicima. Prvo istraživanje mansijskog vršili su u 19. veku mađarski naučnik Antal Reguli i finski naučnik August Alkvist a nešto kasnije i mađarski lingvista Bernat Munkači, koji je istražio sve dijalekte i preveo materijal u četiri toma na mađarski. Nakon njega je finski naučnik Arturi Kanisto vršio istraživanje o fonetici, gramatici i leksici mansijskog. Njegove neobjavljene radove kao i sopstvene radove o etimologiji, gramatici i leksici objavio se finski naučnik M. Limoloj. Sredinom 20. veka severne dijalekte je podrobnije izučavao mađarski naučnik D. Lako. U sve svetske jezike, preko ruskog, dospela je mansijska reč mamut – mang ont (zemljani rog).
Veroispovest uredi
Osnovna veroispovest Mađara je rimokatolička, a manjim delom protestantska.
Religija kod Hantija i Mansija je većinom šamanizam odnosno paganizam, a delom i hrišćanstvo (pravoslavlje).
Spoljašnje veze uredi
- O Hantima i Mansima Arhivirano na sajtu Wayback Machine (23. maj 2013)