Википедија

Filiokve

Filiokve (lat. Filioque) je latinski izraz koji znači „i (od) Sina“. Tokom ranog srednjeg veka, ovaj izraz je u zapadnom hrišćanstvu jednostrano umetnut u opšti Nikejsko-carigradski simbol vere, tako da je u osmom članu, koji glasi: ”I u Duha svetoga, Gospoda, životvornog, koji od Oca ishodi“, iza pomena Oca dodato „i Sina“ čime je stvoren iskaz: ”koji od Oca i Sina ishodi“. Dodavanjem izraza Filioque, u Simbol vere je uvedeno učenje o dvostrukom ishođenju Svetog Duha. Pravoslavna crkva je ovo dvoishodno učenje označila kao nepravilno, osudivši umetanje izraza Filioque u Simbol vere. Iako sporno učenje nije nastalo u samom Rimu, ono je vremenom preovladalo na zapadu, tako da je početkom 11. veka konačno prihvaćeno i od strane Rimske crkve. Zbog toga je uskoro potom došlo do Velikog raskola (1054) i odvajanja Rima od vaseljenske Pravoslavne crkve.[1]

Istorija spora uredi

Tokom ranog srednjeg veka pojedini zapadni teolozi su povodom izvesnih pitanja o međusobnim odnosima Svete Trojice počeli da tvrde kako Sveti Duh ishodi ne samo od Oca, kao što stoji u Novom zavetu (Jn. 15:26), već ”i od Sina” (lat. Filioque). Otuda je njihovo učenje o dvostrukom ishođenju nazvano filiokvističko ili dvoishodno.[2]

Vizigotsko-franački umetak uredi

 
Iluminacija iz 10. veka sa predstavom Trećeg toledskog sabora (589)

Do prvog zvaničnog umetanja izraza Filioque u Simbol vere došlo je u Vizigotskoj kraljevini. Na trećem Toledskom saboru, koji je održan 589. godine, usvojena su 23 kanona, od kojih je treći kanon sadržao učenje o dvostrukom ishođenju Svetog duha. Pored toga, istim kanonom je bila bačena anatema na sve hrišćane koji ne ispovedaju dvostruko ishođenje Svetog duha od Oca i Sina. Time je prvi put u istoriji hrišćanstva izrečena osuda za neprihvatanje nove dogme o dvostrukom ishođenju, što je neposredno pogađalo pravoverne hrišćane, koji su prema slovu Novog zaveta i Nikejsko-carigradskog simbola vere ispovedali ishođenje Svetog duha od Oca. Pomenuti kanon u izvornom latinskom tekstu glasi: Quicumque Spiritum Sanctum non credet aut non crediderit a Patre et Filio procedere eumque non dixerit coaeternum esse Patri et Filio et coessentialem, eumque non dixerit coaeternum esse Patri et Filio et coessentialem, anathema sit.[3]

U želji da Nikejsko-carigradski simbol vere dovedu u sklad sa svojim novim učenjem, pobornici dvostrukog ishođenja su u isto vreme odlučili da u osmi član Simbola vere umetnu izraz Filioque, čime je stvoren novi, Toledski simbol vere. Time su prekršene odluke ranijih vaseljenskih sabora o nepovredivosti Simbola vere. Umetanje je izvršeno bez znanja i saglasnosti Rimske crkve i istočnih patrijaršija, koje su tek kasnije saznale za ovaj problem.[4]

 
Franački vladar Karlo Veliki i njegov duhovnik Alkuin iz Jorka, jedan od zagovornika filiokvizma

Ova novina se tokom vremena postepeno odomaćila i u susednoj Franačkoj kraljevini. Pomenuta pitanja razmatrana su 767. godine na Žantijskom saboru,[5] a potom na Frankfurtskom saboru održanom 794. godine i Furlanskom saboru održanom 797. godine u Čedadu.[6] Jedan od najvećih zagovornika te novine na dvoru franačkog kralja i potonjeg cara Karla Velikog bio je Alkuin iz Jorka.[7]

Usled nedovoljne obaveštenosti, među franačkim prvacima se upravo u to vreme proširila zabluda da je umetak Filioque bio sastavni deo izvornog Simbola vere. Po nalogu Karla Velikog, njegovi saradnici su u cilju pobijanja pojedinih odluka Sedmog vaseljenskog sabora (787) izradili teološku kompilaciju koja je postala poznata pod nazivom: Karlove knjige (lat. Libri Carolini). U tom polemičkom delu bilo je izloženo i učenje o dvostrukom ishođenju Svetog Duha. Iako je tadašnji rimski papa Hadrijan I (772-795) pokušao da franačkim prvacima ukaže na razne probleme koji su proisticali iz pomenutih novina, njegovi napori nisu urodili plodom, tako da se filiokvizam učvrstio u Franačkoj državi, što je imalo znatne posledice po dalji razvoj zapadnog hrišćanstva.[8][9][10]

U nameri da ozvaniči učenje o dvostrukom ishođenju Svetog duha, car Karlo Veliki je 809. godine sazvao sabor u Ahenu, na kojem je potvrđeno umetanje izraza ”i od Sina” (Filioque) u Simbol vere. Sa sabora je upućeno posebno izaslanstvo u Rim, kod pape Leona III, sa molbom za potvrdu umetka. Međutim, papa nije dao saglasnost za umetanje izraza Filioque u Simbol vere, već je naložio da se izvorni tekst (bez spornog umetka) ureže na srebrne ploče, na latinskom i grčkom jeziku, naredivši da se iste postave u Rimu kao svedočanstvo o izvornom obliku Simbola vere.[11]

Uprkos tome, umetak Filioque se vremenom proširio među zapadnim hrišćanima. Kada su pojedini zapadni misionari pokušali da prošire sporna učenja i na hrišćanskom Istoku, među nedavno pokrštenim Bugarima i Južnim Slovenima, carigradski patrijarh Fotije I je podigao glas protiv učenja o dvostrukom ishođenju Svetog duha i umetanja izraza Filioque u Simbol vere, nakon čega je ta novina zvanično osuđena na Carigradskom saboru koji je održan 867. godine.[12][13] Zapadni odgovor je formulisan 868. godine na Vormskom saboru, koji je okupio franačke biskupe, i tom prilikom je data puna podrška učenju o dvostrukom ishođenju Svetog duha, kao i upotrebi umetka Filioque u Simbolu vere.[14]

Na novom Carigradskom saboru, koji je održan tokom 879. i 880. godine, osuđen je svaki pokušaj promene izvornog Nikejsko-carigradskog simbola vere, bilo putem oduzimanja ili dodavanja pojedinih reči ili izraza. Ova odluka je bila usmerena protiv umetanja izraza Filioque u Simbol vere, odnosno protiv zapadnog učenja o dvostrukom ishođenju Svetog duha.[15] Odluke ovog sabora potvrdio je i tadašnji rimski papa Jovan VIII.[16]

Rimsko prihvatanje umetka uredi

 
Papa Benedikt "VIII" (1012-1024), koji je 14. februara 1014. godine ozvaničio upotrebu umetka Filioque
u liturgijskoj praksi Rimske crkve (pozna gravira iz 16. veka)

Konačno prihvatanje spornog umetka Filioque od strane Rimske crkve dogodilo se tek na početku 11. veka, u vreme rimskog pape Benedikta VIII (1012-1024), koji je 14. februara 1014. godine ozvaničio upotrebu pomenutog umetka u obrednoj (liturgijskoj) praksi Rimske crkve.[17]

Ta odluka je imala višestruke i dalekosežne posledice, pošto je nedugo potom doprinela izbijanju novih sporova i sukoba, koji su doveli do Velikog raskola (1054). Do toga je došlo usled odluke papskih legata da 16. jula 1054. godine u Carigradu objave akt o izopštenju, u kome su doslovno optužili pravoslavne hrišćane da su iz Simbola vere "izbacili" odredbu o ishođenju Svetog Duha od Sina. U cilju odgovora na tu očiglednu zabludu, carigradski patrijarh Mihajlo Kerularije je sazvao sabor, koji je održan 20. jula u Carigradu. Tom prilikom je doneta saborska odluka kojom se osuđuje učenje o dvostrukom ishođenju Svetog Duha, kao i umetanje izraza Filioque u izvorni Simbol vere.[18][19]

Nakon Velikog raskola (1054) i odvajanja od Pravoslavne crkve, teolozi Rimokatoličke crkve su pokušali da pronađu razna opravdanja za prihvatanje učenja o dvostrukom ishođenju Svetog Duha i umetanje izraza Filioque u Simbol vere. U pojedinim zapadnim krugovima se još od ranije verovalo da je izraz Filioque bio deo izvornog Simbola vere,[20] ali takve ekstremne zablude nisu bile zvanično prihvaćene u samom Rimu. Na Drugom lionskom saboru (1274), Rimokatolička crkva je donela zvaničnu odluku kojom se potvrđuje umetak Filioque i osuđuje svako osporavanje učenja o dvostrukom ishođenju Svetog duha od Oca i Sina, čime je bio učinjen dalji korak ka produbljivanju razdora.[21]

Umetak Filioque je tokom poznog srednjeg veka i ranog novog veka postao problematičan i za odnose unutar same Katoličke crkve, pošto se postavilo pitanje da li i od sopstvenih unijata treba zahtevati da koriste simbol vere sa umetkom, ili im treba dozvoliti da upotrebljavaju izvorni simbol bez umetka, ali uz obavezno prihvatanje učenja o dvostrukom ishođenju Svetog Duha.[22]

 
Rimokatolička predstava dvostrukog ishođenja Svetog duha, od Oca i Sina (lat. Filioque). Slika iz sredine 15. veka

Rimokatolički teolozi su takođe pokušali da opravdanje za umetak Filioque pronađu u učenju o poslanju Svetog Duha od strane Sina, ali Pravoslavna crkva je tim povodom ukazivala na činjenicu da se moraju jasno razlikovati dva teološka pitanja: prevečno ishođenje Svetog Duha od Oca, i potonje poslanje Svetog Duha od Sina.

Uočivši isti problem, pojedini zapadni teolozi su već tokom poznog srednjeg veka počeli da preispituju učenje o dvostrukom ishođenju. Jedan od najistaknutijih italijanskih humanista Lorenco Vala je sredinom 15. veka doveo u pitanje zapadno učenje o dvostrukom ishođenju Svetog duha, kao i umetanje izraza Filioque u Simbol vere, ukazavši tim povodom na odsustvo potvrde za takvo učenje u svetom predanju.[23]

Međutim, u zvaničnim krugovima Rimokatoličke crkve nije postojala spremnost za suštinsko preispitivanje ovog problema, tako da su i kasniji rimokatolički teolozi nastavili da traže opravdanja za filiokvističko učenje. Na drugoj strani, većina starokatoličkih i anglikanskih teologa je prihvatila stavove Pravoslavne crkve, tako da je u starokatoličkim i anglikanskim crkvama u toku proces postepenog uklanjanja umetka Filioque iz bogoslužbene upotrebe.

Na velikom saboru koji je održan 1848. godine u Carigradu, Pravoslavna crkva je jednoglasno potvrdila sve ranije odluke kojima se učenje o dvostrukom ishođenju Svetog duha proglašava za jeres, ponovivši tom prilikom i osudu umetka Filioque.[24]

Međunarodna teološka komisija pri Svetskom savetu crkava je 1979. godine usvojila zaključak kojim se svim hrišćanskim crkvama preporučuje uklanjanje umetka Filioque i vraćanje na izvorni Simbol vere.[25]

Vidi još uredi

Reference uredi

  1. ^ Popović 2007, str. 331-336.
  2. ^ Knežević 2011, str. 20-43.
  3. ^ Martínez-Díez & Rodriguez 1992, str. 79.
  4. ^ Siecienski 2009, str. 68-69.
  5. ^ Siecienski 2009, str. 89-90.
  6. ^ Siecienski 2009, str. 93-94.
  7. ^ Siecienski 2009, str. 95-96.
  8. ^ Ostrogorsky 1933, str. 73-87.
  9. ^ Siecienski 2009, str. 90-100.
  10. ^ Čairović 2016, str. 533-543.
  11. ^ Siecienski 2009, str. 98-100.
  12. ^ Ostrogorski 1969, str. 228-229.
  13. ^ Popović 1983, str. 191-211.
  14. ^ Siecienski 2009, str. 104-105.
  15. ^ Ostrogorski 1969, str. 235.
  16. ^ Siecienski 2010, str. 103-104.
  17. ^ Siecienski 2009, str. 113.
  18. ^ Puzović 2008a.
  19. ^ Puzović 2008b, str. 147-163.
  20. ^ Siecienski 2009, str. 92.
  21. ^ Ostrogorski 1969, str. 431.
  22. ^ Siecienski 2009, str. 185.
  23. ^ Nauta 2009, str. 199-202.
  24. ^ Meyendorff 1996, str. 89-90.
  25. ^ Vischer 1981, str. 3-18.

Literatura uredi

Spoljašnje veze uredi

 
Filiokve na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Филиокве&oldid=27554922”