Funerarna umetnost hrišćanskih katakombi
Funerarna umetnost hrišćanskih katakombi ili zagrobna umetnost hrišćana smatra se začetkom ranohrišćanske umetnosti, koja je počela da se primenjuje u 3. veku u katakombama koje su u istorijskom razdoblju zbog progona hrišćanske religiozne zajednice, bile stecište hrišćana u kojim se krilo, živelo, umiralo i sahranjivalo. U tim uslovima života četvorougaone prostorije katakombi su često bile ukrašene antičkim ornamentima i geometrijskim okvirima koji su naglašavali važnost određenih scena, preuzimajući tradiciju rimskog iluzionističkog slikarstva.
Istorija uredi
Hrišćani, kojima je vera u njenom začetku bila zabranjena os strane Rima, skrivali su se u podzemlju katakombi gde su objedinili potrebe propovedanja vere ali i sahranjivanja članova svoje zajednice. Hrišćani koji su živeli u katakombama, najpre su imali nadzemne objekte u vidu dvorišta sa tremom i sobe za zajedničke obede, međutim u doba inteziviranja progona hrišćana tokom 3. veka, katakombe se „povlače” potpuno pod zemlju.
U tim katakombama koje su se sastojale od veće ili manje mreže uzanih hodnika, u njihovim zidovima su usecane niše za smeštanjej tela pokojnika. Niše su potom zatvarane kamenim pločama. Najbolje očuvane katakombe su one u samom Rimu iako je poznato da ih je bilo i u drugim delovima Carstva (posebno u istočnim provincijama) uključujući i današnju Srbiju.
Na snažan razvoj funerarne umetnosti uticale su promena koja su se desila u umetnosti kasne antike, uzrokovana promenom filozofije, koja je u Rimu započela se Plotinom, helenističkim filozofom iz 3. veka koji se smatra začetnikom novoplatonizma. Njegova glavna i dominantna preokupacija je smrt i čovek uplašen pred onim što ona sobom nosi.[1] Pod ovim uticajem sredinom 3. veka promena pogrebnih i postpogrebnih običaja dovela je i do drugačijih likovnih rešenja u sekularnoj umetnosti.
Pošto je inhumacija postala jedini vid sahrane, duša je time postala primarna i oslobođena materijalnih ostataka, čineći da grob prestaje da bude boravište umrlog. Sahrane su obavljane u različitim grobnim konstrukcijama, što je zavisilo od ekonomskog statusa pokojnika.[2]
Imajući u vidu da su sahrane u fresko oslikanim grobnicama bile su veoma skup vid ukupa pokojnika, oslikavanesu samo luksuzno opremljene grobnice, koje su svedočile su o društvenom statusu pokojnika, a umetnička dekoracija zidova u njima, o njihovom shvatanju života i smrti. Slikarstvo katakombi iz Napulja i sa Sicilije ukazuje na stilsku povezanost sa pompejanskim slikarstvom,
a sam grobni prostor je u najvećem broju slučajeva bivao oslikan motivima kulnosimboličnog karaktera. To su bile slike raja i mitoloških figura, namenjenih isključivo pokojnicima i njihovoj apoteozi, što je doprinelo tome da portret postane okosnica funerarne umetnosti.
Značaj portreta u zagrobnoj umetnosti, može se vezati za običaj pravljenja posmrtnih maski, koje svedoče o želji za čuvanjem sećanja na lica predaka i ideji o njihovoj sveprisutnosti.[3][4]
U kasnijem periodu portreti pokojnika su doslikavali u već pripremljenim grobnicama, u kojima su uobičajene scene vezane za sledeći život već bile naslikane.[5] Stilske karakteristike i manir slikanja ovih grobnica, iako provincijskog karaktera, nalaze se u okvirima dominirajuće likovne poetike, prepoznatljive u slikarstvu katakombi.[6]
Kako u skulpturi, tako i u slikarstvu grobnica, na ljudskim licima dominiraju izražajne, velike oči, dok su ostale forme često stilizovane i bez detalja. Zamenjivanje anatomskih pravilnosti figura za unutrašnji, duhovni sadržaj ili čistu simboliku, ukazuje na ekspresionistički način prikazivanja.[7]
Slikarstvo ovih grobnica predstavlja eklektičan spoj različitih stilskih karakteristika grobnog slikarstva, odražavajući delovanje provincijskih škola koja su se napajale sa različitih izvora. Novi stilovi prestoničke umetnosti tako su prilagođavani lokalnim tradicijama i prihvatani na individualan način u okviru lokalnih radionica.
U grobnici, bojene površine kao da nisu prosto ponavljanje arhitektonskih panela u službi estetske komponente, već ih umetnik dekoriše tako da u, prepoznatljiv ovozemaljski sadržaj, smešta i poruku koja je u službi hrišćanskog učenja o zagrobnom životu. U tom smislu simboliku oslikanih grobnica treba sagledavati i kao neposrednu vezu sa ukrašavanjem ovozemljskih sakralnih i nesakralnih objekata.[8]
Najčešći Hristovi simboli u katakombama uredi
| Simbol | Slika | Opis |
|---|---|---|
| Riba |  |
Ranohrišćanski simbol koji je u prvobitnoj crkvi korišćen kao akronim za izraz Isus Hristos, Božji Sin, Spasitelj. Motiv ribe pojavljuje se već u 2. veku u katakombama svetog Kalista u Rimu, a kasnije i na mozaicima hrišćanskih crkava. Oko 200. godine hrišćanski pisac Tertulijan u svojoj hrišćanskoj pouci o krštenju (De Baptismo) spominje da su hrišćani ribice, po primeru [ΙΧΘΥΣ] Isusa Hrista, rođene u vodi. To se Tertulijanovo poređenje temelji na priči iz jevanđelja gde Isus hrani 5.000 ljudi hlebom i ribama ili pak na Isusovom pozivu apostolu Petru i njegovom bratu Andriji, kad im govori da će ih učiniti ribarima ljudi Predstave ribolova su obično ukazivale na krštenje a kombinacija ribe i hlebova u slikarstvu katakombi na obred pričešća (evharistije). |
| Dobar pastir | 
|
Povezan je sa simbolom jagnjeta i biblijskim tekstovima Starog zaveta u kome se Izrael predstavlja kao stado ovaca, koje predvodi Bog kao vrhovni pastir. Takođe, u Novom zavetu sam Hristos sebe tako opisuje: ja sam pastir dobri ili ja sam poslan samo izgubljenim ovcama Izrailja, u značenju da Dobri pastir (Ovaploćeni Bog) uzima na sebe zabludelu ovčicu, tj. palu i grešnu čovekovu prirodu, sjedinjujući je sa svojom Božanskom slavom. U likovnom smislu Dobri pastir se gotovo uvek prikazuje kao golobradi mladić sa ovcom na ramenima. |
| Jagnje |  |
Predstavlja starozavetni simbol Hristosa i pojavljuje se u najranijoj umetnosti hrišćana od 1. veka. Zasniva se na Jevanđelju po Jovanu koje spominje reči Jovana Krstitelja: Gle, Jagnje Božije, koje uzima na sebe grehe sveta. Njegova simbolika je vezana za stare tradicije žrtvovanja gde je često žrtvena životinja bilo nevino jagnje. U kasnijoj umetnosti hrišćana odnosno ranovizantijskom periodu jaganjci su nekada predstavljali i apostole. |
| Bogorodica |  |
Predstavljana je podjednako često kao i Hristos, ali za razliku od njega, nije predstavljana putem simbola već neposredno. Često se prikazuje u starom antičkom stavu orante – stojeće figure sa podignutim rukama u molitvi, što je položaj koji naglašava njenu ulogu zastupnice pred Bogom za crkvu i ljudski rod. |
| Jelen | Simbol čežnje čovekove duše za Bogom. | |
| Maslinova grančica |  |
Simbol mira |
| Palmina grančica | |
Simbol hrišćanske pobede |
Vidi još uredi
Izvori uredi
- ^ F. Gerke, Kasna antika i rano hrišćanstvo, Novi Sad 1973. 9-47.
- ^ D. Spasić-Đurić, Viminacijum, glavni grad rimske provincije Gornje Mezije, Narodni muzej Požarevac, Požarevac 2002. str. 186.
- ^ Della Portella, Subterranean Rome, Cologne 2000. 62-63
- ^ G. M. A. Hanfmann, Personality and Portraiture in Ancient Art, Proc Am Philos Soc, Vol. 117, No. 4 1973, 266
- ^ Popović, Wall Painting of Late Antique Tombs in Sirmium and its Vicinity, Starinar 61, 2011, str. 238.
- ^ A. Grabar, Christian iconography, Princenton 1982. 7-8
- ^ I. Čremošnik, Mozaici i zidno slikarstvo rimskog doba u Bosni i Hercegovini, Sarajevo 1984. 198.
- ^ N. Isar, Xορός: The Dance of Adam. The Making of Byzantine Chorography, Leiden 2011.
