Википедија

Hemijsko oružje

Hemijsko oružje je vrsta (vojnog) oružja koje se koristi u nameri da se ubije ili onesposobi neprijatelj putem hemijskih sredstava. Uključuje bojne otrove, dimne materije i zapaljiva sredstva. Osim ubijanja ili onesposobljavanja trovanjem ljudi, stoke i biljaka koristi se i za kontaminaciju (zagađivanje), zadimljavanje ili osvjetljenje. Primena hemijskog oružja je iz cisterni, granata, mina, bombi, raketa, magljenika, dimnih kutija i drugih sredstava.

Napad hemijskim oružjem, Prvi svetski rat.
Primena hemijskog oružja u Evropi
Laboratorija u Berlinu u kojoj je stvarano hemijsko oružje od 1939 do 1945. godine
Hemijska mina

Hemijsko oružje je drugačijeg oblika od konvencionalnog oružja ili nuklearnog oružja, pri čemu nema u prvi mah vidljivog delovanja (nasuprot konvencionalnom oružju gde se može videti na primer eksplozija bombe). Korišćenje živih organizama (npr. Antraks) u vojne svrhe se smatra biološkim a ne hemijskim oružjem. Ali se zato toksični produkat živih organizama (Botulin i Ricin) smatra hemijskim oružjem. Prema Konvenciji o Hemijskom Naoružanju, bilo koja toksična hemikalija, bez obzira na poreklo, se smatra hemijskim oružjem, osim u slučajevima kada se koristi u situacijama koje nisu ilegalne (bitna pravna definicija poznata kao Kriterij Generalne upotrebe). Oko 70 različitih hemijskih agenata je korišćeno ili čuvano kao hemijsko oružje tokom HH veka.

Hemijsko oružje je klasifikovano kao oružje za masovno uništenje (WMD), iako se razlikuje od nuklearnog oružja, biološkog oružja i radiološkog oružja. Svi se mogu koristiti u ratu i poznati su pod vojnom skraćenicom NBC (za nuklearni, biološki i hemijski rat). Oružje za masovno uništenje razlikuje se od konvencionalnog oružja, koje je prvenstveno efikasno zbog svog eksplozivnog, kinetičkog ili zapaljivog potencijala. Hemijsko oružje može biti široko rasuto u gasovitim, tečnim i čvrstim oblicima i može lako da pogodi neželjene pored predviđenih ciljeva. Nervni gas, suzavac i biber sprej su tri moderna primera hemijskog oružja.[1]

Tokom Drugog svetskog rata, nacistički režim je koristio komercijalni krvni agens cijanovodonik trgovački poznat pod imenom Ziklon B da izvrši industrijalizovani genocid nad Jevrejima i drugim ciljanim populacijama u velikim gasnim komorama.[2]</ref> Holokaust je rezultirao najvećim brojem smrtnih slučajeva od hemijskog oružja u istoriji.[3]

Prema podacima iz 2016. godine, CS gas i biber sprej ostaju u uobičajenoj upotrebi za policiju i kontrolu nereda; CS i biber sprej se smatraju nesmrtonosnim oružjem. Prema Konvenciji o hemijskom oružju (1993), postoji pravno obavezujuća, svetska zabrana proizvodnje, skladištenja i upotrebe hemijskog oružja i njegovih prekursora. Međutim, velike zalihe hemijskog oružja i dalje postoje, obično opravdane kao mera predostrožnosti protiv moguće upotrebe od strane agresora. Kontinuirano skladištenje ovog hemijskog oružja predstavlja opasnost, jer su mnoga oružja sada starija od 50 godina, što značajno povećava rizik.[4][5] Sjedinjene Države sada preduzimaju mere za uklanjanje svog hemijskog oružja na bezbedan način.[6]

Istorija uredi

Glavni članak: Istorija hemijskog ratovanja
 
Ikonična slika Džona Singera Sardženta iz Prvog svetskog rata: Ogašeni, prikazuje slepe žrtve na bojnom polju nakon napada iperitom

Jednostavno hemijsko oružje se sporadično koristilo tokom antike i tokom industrijskog doba.[7] Tek u 19. veku se pojavila moderna koncepcija hemijskog ratovanja, pošto su različiti naučnici i nacije predlagali upotrebu zagušljivih ili otrovnih gasova.[8] Nacije su bile toliko uznemirene da je usvojeno više međunarodnih ugovora, o kojima se govori u nastavku – o zabrani hemijskog oružja. Ovo, međutim, nije sprečilo ekstenzivnu upotrebu hemijskog oružja u Prvom svetskom ratu. Razvoj gasa hlora, između ostalog, koristile su obe strane da pokušaju da razbiju zastoj rovovskog rata. Iako u velikoj meri neefikasan na duge staze, definitivno je promenio prirodu rata. U mnogim slučajevima korišćeni gasovi nisu ubili, već su užasno osakatili, povredili ili unakazili žrtve. Zabeleženo je oko 1,3 miliona gasnih žrtava, što je možda uključivalo i do 260.000 civilnih žrtava.[9][10][11]

U međuratnim godinama se povremeno koristilo hemijsko oružje, uglavnom za gušenje pobuna.[12] U nacističkoj Nemačkoj, mnogo istraživanja je uloženo u razvoj novog hemijskog oružja, kao što su moćni nervni agensi.[13] Međutim, hemijsko oružje se malo koristilo na bojnom polju u Drugom svetskom ratu. Obe strane su bile spremne da koriste takvo oružje, ali savezničke sile to nikada nisu učinile, a Osovina ga je koristila veoma štedljivo. Razlog za nedostatak upotrebe od strane nacista, uprkos značajnim naporima koji su uloženi u razvoj novih sorti, mogao je biti nedostatak tehničke sposobnosti ili strah da će saveznici uzvratiti sopstvenim hemijskim oružjem. Ti strahovi nisu bili neosnovani: saveznici su pravili sveobuhvatne planove za odbrambenu i osvetničku upotrebu hemijskog oružja i skladištili velike količine.[14][15] Japanske snage su ih koristile šire, ali samo protiv svojih azijskih neprijatelja, jer su se takođe plašile da će upotreba na zapadnim silama dovesti do odmazde. Hemijsko oružje je često korišćeno protiv Kuomintanga i kineskih komunističkih trupa.[16] Međutim, nacisti su u velikoj meri koristili otrovni gas protiv civila u Holokaustu. Ogromne količine gasa ciklon B i ugljen-monoksida korišćene su u gasnim komorama nacističkih logora za istrebljenje, što je rezultiralo ogromnom većinom od oko tri miliona smrtnih slučajeva. Ovo ostaje najsmrtonosnija upotreba otrovnog gasa u istoriji.[17][18][19][20]

Posleratna era je videla ograničenu, iako razornu upotrebu hemijskog oružja. Oko 100.000 iranskih vojnika je stradalo od iračkog hemijskog oružja tokom Iransko-iračkog rata.[21][22][23] Irak je koristio iperit i nervne agense protiv sopstvenih civila u hemijskom napadu Halabdža 1988. godine.[24] Kubanska intervencija u Angoli dovela je do ograničene upotrebe organofosfata.[25] Sirijska vlada je navodno koristila sarin, hlor i iperit u Sirijskom građanskom ratu.[26][27] Terorističke grupe su takođe koristile hemijsko oružje, posebno u napadu sarinom u metrou u Tokiju i incidentu u Macumotu.[28][29] Vidi i hemijski terorizam.

Podela uredi

Ujedinjene nacije su klasifikovale hemijsko oružje je klasifikovano kao oružje velike destruktivne moći, i produkcija i čuvanje hemijskih agenata je zabranjeno nakon Konvencije o Hemijskom Naoružanju 1993. godine. Prema ovoj konvenciji, hemijski agenti koji su dovoljno toksični da se mogu koristiti kao hemijsko oružje, ili imaju sposobnost da proizvode takve agente, su podeljene u tri grupe:

  • Grupa 1 – Hemijski agenti koji se mogu proizvoditi samo u potrebe istraživanja (medicinskog i farmaceutskog) ili zaštitne potrebe (npr. testiranje senzora koji mogu osetiti prisustvo hemijskog agenta). Agent koji spada u ovu grupu je, između ostalih, nervni gas ricin. Konvencija za Hemijsko Naoružanje mora biti notifikovana za svaku proizvodnju hemijskog agenta više od 100 grama, i prema pravilima konvencije, država koja proizvode određeni agent, ne može posedovati više od jedne tone agenta.
  • Grupa 2 - Hemijski agenti koji se koriste za neke ograničene potrebe u industriji. Primeri su dimetil metilfosfonat i tiodiglikol.
  • Grupa 3 - Hemijski agenti koji se koriste masovno u industrijske svrhe. Primeri su fozgen i hlorpikrin, i oba su korišteni kao hemijsko oružje u prošlosti.

Povrede izazvane hemijskim oružjem uredi

Reference uredi

  1. ^ Vilches, Diego; Alburquerque, Germán; Ramirez-Tagle, Rodrigo (jul 2016). „One hundred and one years after a milestone: Modern chemical weapons and World War I”. Educación Química (na jeziku: engleski). 27 (3): 233—236. doi:10.1016/j.eq.2016.04.004. 
  2. ^ Longerich 2010
  3. ^ Hayes 2004, str. 2, 272
  4. ^ Blackwood, Milton E (jun 1998). „Beyond the Chemical Weapons Stockpile: The Challenge of Non-Stockpile Materiel | Arms Control Association”. www.armscontrol.org. Pristupljeno 2022-06-28. 
  5. ^ Greenberg, M. I.; Sexton, K. J.; Vearrier, D. (2016-02-07). „Sea-dumped chemical weapons: environmental risk, occupational hazard”. Clinical Toxicology. 54 (2): 79—91. ISSN 1556-3650. PMID 26692048. S2CID 42603071. doi:10.3109/15563650.2015.1121272. 
  6. ^ Carnes, Sam Abbott; Watson, Annetta Paule (1989-08-04). „Disposing of the US Chemical Weapons Stockpile: An Approaching Reality”. JAMA. 262 (5): 653—659. ISSN 0098-7484. PMID 2746817. doi:10.1001/jama.1989.03430050069029. 
  7. ^ Samir S. Patel, "Early Chemical Warfare – Dura-Europos, Syria," Archaeology, Vol. 63, No. 1, January/February 2010, (accessed October 3, 2014)
  8. ^ Croddy 2002, str. 131
  9. ^ D. Hank Ellison (24. 8. 2007). Handbook of Chemical and Biological Warfare Agents, Second Edition. CRC Press. str. 567—570. ISBN 978-0-8493-1434-6. 
  10. ^ Boot, Max (16. 8. 2007). War Made New: Weapons, Warriors, and the Making of the Modern World. Gotham. str. 245–250. ISBN 978-1-5924-0315-8. 
  11. ^ Gross, Daniel A. (proleće 2015). „Chemical Warfare: From the European Battlefield to the American Laboratory”. Distillations. 1 (1): 16—23. Pristupljeno 20. 3. 2018. 
  12. ^ "Chemical Weapons" in Historical Dictionary of Ethiopia, 2d ed. (eds. David H. Shinn & Thomas P. Ofcansky: Scarecrow Press, 2013).
  13. ^ Corum, James S., The Roots of Blitzkrieg, University Press of Kansas, USA, 1992, pp. 106-107.
  14. ^ Paxman and Harris: Churchill's plans 'to drench Germany with poison gas' and anthrax - Robert Harris and Jeremy Paxman, pp. 132-35.
  15. ^ Callum Borchers, Sean Spicer takes his questionable claims to a new level in Hitler-Assad comparison, The Washington Post (April 11, 2017).
  16. ^ Yuki Tanaka, Poison Gas, the Story Japan Would Like to Forget, Bulletin of the Atomic Scientists, October 1988, p. 16-17
  17. ^ „Nazi Camps”. Holocaust Encyclopedia. United States Holocaust Memorial Museum. Pristupljeno 19. 4. 2020. 
  18. ^ Schwartz, Terese Pencak. „The Holocaust: Non-Jewish Victims”. Jewish Virtual Library. Pristupljeno 19. 4. 2020. 
  19. ^ Patrick Coffey, American Arsenal: A Century of Weapon Technology and Strategy (Oxford University Press, 2014), p. 152-54.
  20. ^ James J. Wirtz, "Weapons of Mass Destruction" in Contemporary Security Studies (4th ed.), ed. Alan Collins, Contemporary Security Studies (Oxford University Press, 2016), p. 302.
  21. ^ Fassihi, Farnaz (27. 10. 2002), „In Iran, grim reminders of Saddam's arsenal”, New Jersey Star Ledger, Arhivirano iz originala 13. 12. 2007. g., Pristupljeno 16. 09. 2022 
  22. ^ Hughes, Paul (21. 1. 2003), „It's like a knife stabbing into me”, The Star (South Africa) 
  23. ^ Sciolino, Elaine (13. 2. 2003), „Iraq Chemical Arms Condemned, but West Once Looked the Other Way”, The New York Times, Arhivirano iz originala 27. 5. 2013. g. 
  24. ^ On this day: 1988: Thousands die in Halabja gas attack, BBC News (March 16, 1988).
  25. ^ Tokarev, Andrei; Shubin, Gennady, ur. (2011). Bush War: The Road to Cuito Cuanavale: Soviet Soldiers' Accounts of the Angolan War. Auckland Park: Jacana Media (Pty) Ltd. str. 128—130. ISBN 978-1-4314-0185-7. 
  26. ^ „CDC | Facts About Sarin”. www.bt.cdc.gov. Arhivirano iz originala 14. 04. 2003. g. Pristupljeno 7. 10. 2015. 
  27. ^ Syria Used Chlorine in Bombs Against Civilians, Report Says, The New York Times, Rick Gladstone, August 24, 2016 retrieved August 25, 2016.
  28. ^ „Japan executes sarin gas attack cult leader Shoko Asahara and six members”. The Guardian. Arhivirano iz originala 22. 6. 2019. g. Pristupljeno 18. 7. 2019. 
  29. ^ Seto, Yasuo. "The Sarin Gas Attack in Japan and the Related Forensic Investigation." The Sarin Gas Attack in Japan and the Related Forensic Investigation. Organisation for the Prohibition of Chemical Weapons, June 1, 2001. Web. February 24, 2017.

Literatura uredi

Spoljašnje veze uredi

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Хемијско_оружје&oldid=27553143”