Википедија

Hrvatizacija

Hrvatizacija je pojam kojim se označavaju asimilacioni procesi prevođenja pojedinaca ili grupacija iz njihovog matičnog etničkog korpusa u hrvatski etnički, odnosno nacionalni korpus. Tokom istorije, pohrvaćivanje je vršeno u nekoliko osnovnih vidova, putem kulturološke asimilacije, odnosno akulturacije, putem socijalne i političke asimilacije, kao i putem verske konverzije u obliku pokatoličavanja ili unijaćenja. U pojedinim istorijskim periodima hrvatizacija je sprovođena uz upotrebu prinudnih i nasilnih metoda, koje su poprimile ekstremne razmere tokom Drugog svjetskog rata (1941-1945), za vreme postojanja Nezavisne Države Hrvatske koja je sprovodila politiku sistematske hrvatizacije, masovnog proterivanja i genocidnog uništavanja srpskog naroda.[1]

Proces hrvatizacije je takođe bio usmeren protiv Bunjavaca i Šokaca, bosansko-hercegovačkih muslimana, dalmatinskih i istarskih Italijana, kao i pripadnika nekih drugih etničkih zajednica. I pored prava svakog pojedinca da se o svojoj nacionalnoj pripadnosti izjasni po ličnom opredeljenju, pristalice hrvatizacije npr. Bunjevce tretiraju isključivo kao "bunjevačke Hrvate" ili "hrvatske Bunjevce" čime automatski osporavaju njihovo ustavno pravo na samobitnost i očuvanje nacionalnog identiteta.

Hrvatizacija Srba u Hrvatskoj uredi

Glavni članci: Unijati u Dalmaciji, Pokatoličavanje Srba u Nezavisnoj Državi Hrvatskoj i Ante Starčević
 
Ante Starčević (1823-1896), ideolog i zagovornik hrvatizcije Srba u Hrvatskoj
 
Josip Frank (1844-1911), ideolog i zagovornik hrvatizcije Srba u Hrvatskoj

Tokom istorije, hrvatizacija pravoslavnih Srba je bila usko povezana sa raznim oblicima verske asimilacije, a prvenstveno sa pojavom unijaćenja, odnosno pokatoličavanja. Ovi procesi su dovodili do odvajanja pounijaćenih, odnosno pokatoličenih Srba od njihove prvobitne verske zajednice - Srpske pravoslavne crkve, što je za posledicu imalo ne samo versku konverziju, već i postepenu akulturaciju, a potom i potpunu asimilaciju u novu zajednicu, predvođenu hrvatskim sveštenstvom.[2]

Jedan od glavnih instrumenata za sprovođenje ne samo verske, već i etničke konverzije Srba bila je unijatska Križevačka biskupija u Hrvatskoj. Međutim, intenzivan rad na unijaćenju pravoslavnih Srba zapčet je znatno pre formalnog osnivanja pomenute biskupije. Za vreme učestalih migracija tokom 16. i 17. veka,[3] pojedine grupe srpskih doseljenika su bile podvrgavane ubrzanoj verskoj konverziji i akulturaciji, što je u praksi dovodilo do prihvatanja novog identiteta pod uticajem hrvatskog sveštenstva. Ova pojava je bila posebno izražena među Srbima koji su bili nastanjeni na posedima hrvatskih velikaša u banskoj Hrvatskoj, a isti proces je zahvatio i pojedina krajiška područja, o čemu svedoči poznati primer akulturacije žumberačkih Srba.

U razdoblju od 16. do 18. veka, znatan broj srpskih sela sa nekoliko hiljada žitelja u oblasti Žumberka pounijaćen je od strane hrvatskog sveštenstva, prvenstveno uz uporebu raznih pritisaka i drugih sredstava prinude od strane državnih i vojnih vlasti. Procec hrvatizacije žumberačkih Srba bio je sproveden temeljito, tako da su se tokom 19. i 20. veka pojedini Žumberčani srpskog porekla na poseban način isticali vatrenom pripadnošću hrvatskom nacionalnom korpusu,[4] o čemu na slikovit način svedoči i potonji primer unijatskog križevačkog biskupa Janka Šimraka.

Slični procesi verske i nacionalne konverzije su bili zabeleženi i među Srbima u Dalmaciji, gde se organizovano unijaćenje pojavilo 1832. godine uglavnom u naseljima Kričke, Baljci i Vrlika. Takve pojave su dovodile do znatnih sukoba, tako da unijaćenje i odnarođavanje nije zaživelo. Po pravilu, privremeni unijati su se većim delom vraćali u pravoslavnu veru i srpsku zajednicu, a manjim delom su prelaskom u rimokatolike i potom bi se već u prvoj ili drugoj generaciji izjašnjavali kao Hrvati.

U drugoj polovini 19. veka, glavni ideolog i zagovornik potpune hrvatizacije Srba u Hrvatskoj bio je Ante Starčević (1823-1896), osnivač hrvatske Stranke prava. Njegovim publicističkim radovima i javnim pozivima "grko-istočnjacima" (kako je nazivao Srbe) da prihvate projekat "hrvatske političke nacije" i time postanu Hrvati, postavljeni su temelji za ideološku i političku izgradnju organizovanog sistema hrvatizacije Srba, uz upotrebu svih sredstava. Teoriju o postojanju "hrvatske političke nacije" i nepriznavanju drugih narodnosti u Hrvatskoj, a na prvom mestu srpske, prihvatile su i druge hrvatske političke grupacije,[5] tako da je pomenuta teorija postala glavno političko sredstvo hrvatizacije.[6] Posledice takve ideologije pokazale su se u 20. veku.

Kao glavni istrument za sprovođenje unijaćenja i pohrvaćivanja, grkokatolička Križevačka eparhija je i tokom savremene istorije odigrala značajnu ulogu u prevođenju pravoslavnih Srba u katolicizam i njihovom uključivanju u hrvatski nacionalni korpus.[7] Ova delatnost je poprimila ekstremne i zločinačke raazmere za vreme Drugog svetskog rata (1941-1945), kada je uprava Križevačke eparhije aktivno saučestvovala u prinudnom i nasilnom pokatoličavanju pravoslavnih Srba, koje je sprovođeno na celokupnom području takozvane Nezavisne Države Hrvatske. U tome se posebno istakao klerofašista[8] Janko Šimrak, grkokatolički križevački biskup, koji je počevši od 1941. godine, zajedno sa zagrebačkim nadbiskupom Alojzijem Stepincem učestvovao u radu posebnog odbora za sprovođenje pokatoličavanja.[9]

Za vreme postojanja socijalističke Jugoslavije, hrvatizacija se ispoljavala prvenstveno u oblasti kulturnog života. Srbi u Hrvatskoj su bili izloženi procesu tihe akulturacije, prvenstveno u velikim gradovima, dok je ova pojava bila znatno manje izražena na krajiškim područjima u unutrašnjosti. Već od sedamdesetih godina 20. veka postojala je tendencija postepenog udaljavanja od opšteg standarda u srpskohrvatskom jeziku u vidu sve izraženijeg zalaganja za upotrebu "čiste" hrvatske jezičke norme. Sve intenzivnija lingvistička hrvatizacija, nametana preko javnih glasila i masovnih medija, znatno je uticala i na jezik urbanih Srba u Hrvatskoj.[10]

Nakon političkih promena u Hrvatskoj (1990) i dolaska na vlast nacionalističke Hrvatske demokratske zajednice, položaj Srba u ovoj još uvek jugoslovenskoj republici je počeo naglo da se pogoršava. Promenom ustava Hrvatske, Srbima je oduzet dotadašnji status konstitutivnog naroda, čime su svedeni na manjinu. Na sveopštu hrvatizaciju političkog i društvenog života Srbi su odgovorili stvaranjem svojih autonomnih oblasti koje su se krajem 1991. godine ujedinile u Republiku Srpsku Krajinu. Nakon njenog sloma (1995) i proterivanja velike većine Srba, na okupiranom području Krajine je započeo proces intenzivne hrvatizacije, koji traje do današnjih dana.

U Republici Hrvatskoj se proces hrvatizacije Srba sprovodi na raznim nivoima društvenog života. Tako je 2011. godine zabilježen slučaju Predraga Arsenovića, Srbina iz Jalovika kod Šapca u Mačvi, koga su vlasti Republike Hrvatske posmrtno registrovale kao Hrvata. Slučaj je otkrio njegov sin Saša Arsenović kada je vadio izvod iz matične knjige rođenih. Prema navodima Miodraga Linte, predsednika Koalicije udruženja izbjeglih Srba, u Hrvatkoj je bilo mijenjanja nacionalne pripadnosti u matičnim knjigama. Direktor Dokumentaciono-informativnog centra „Veritas“ Savo Štrbac ističe da proces hrvatizacije Srba i dalje najizraženiji u urbanim sredinama. Ovakvi slučajevi su najbrojniji u Zadru i Gospiću, gdje se srpska deca uz odobrenje roditelja prvo pokatoličavaju, a zatim i upisuju kao Hrvati. Ovi slučajevi su uzrokovani teškim položajem Srba koji se nalaze u položaju građana drugog reda. Sveštenik Srpske pravoslavne crkve u Zadru, prota Milenko Popović ukazao je na veći broj slučajeva u kojima su Srbi u Zadru od njega tražili potvrdu da su kršteni, sa kojom su potom odlazili kod rimokatoličkih sveštenika.[11]

Hrvatizacija na prostorima Srbije uredi

 
Faksimil dekreta o izjašnjavanju Bunjevaca i Šokaca kao Hrvata iz 1945. godine

Tokom istorije, hrvatizacija je na prostorima današnje Srbije bila prisutna prvenstveno na severnim područjima (Vojvodina, odnosno Srem, Banat i Bačka), kao i na pojedinim područjima Kosova i Metohije (Janjevo).

Hrvatizacija u Vojvodini uredi

Na prostorima današnje Vojvodine, hrvatizacija je tokom istorije bila usmerena prema Srbima u Sremu, prema Bunjevcima i Šokcima u Bačkoj i Baranji, kao i prema Krašovanima u Banatu. Prema popisnim podacima iz 1851, na teritoriji Vojvodstva Srbije i Tamiškog Banata živelo je 62.936 Bunjevaca i Šokca, kao i 2.860 Hrvata.[12] Međutim, već tokom 19. veka, u sklopu rasprave o nacionalnoj pripadosti Bunjevaca i Šokaca, uobličene su teze o njihovoj navodnoj pripadnosti hrvatskom nacionalnom korpusu. Ova teza je potencirana i u razdoblju između dva svetska rata, a naročito u vreme stvaranja Banovine Hrvatske (1939) kada su istaknuti zahtevi da se Baranja i delovi Bačke uključe u sastav Hrvatske, do čega nije došlo.[13]18-20

Sistematska hrvatizacija ovih autentičnih zajednica u Vojvodini započela je nakon završetka Drugog sveskog rata i uspostavljanja komunističkog režima u Jugoslaviji.[14] Nakon oslobođenja, nove vlasti su uredbom od 14. maja 1945. godine naredile da se pripadnici Bunjevačke i Šokačke etničke grupe brišu iz evidencije narodnosti Vojvodine i kategorizuju kao Hrvati.[15] U isto vreme, predstavnici novostvorene federalne jedinice Hrvatske su u komisiji za administrativno razgraničenje obnovili zahteve da se Baranja i znatni delovi Bačke uključe u sastav Hrvatske, u čemu su delimično uspeli (u slučaju Baranje). Iako je Bačka ostala u sastavu Vojvodine, odnosno Srbije, komunističke vlasti su nastavile da sprovode hrvatizaciju Bunjevaca i Šokaca.

Najveći broj Bunjevaca živi u selima u okolini Subotice: Bikovo, Gornji Tavankut, Donji Tavankut, Đurđin, Mala Bosna i Stari Žednik. Šokci uglavnom žive u naseljima u okolini Sombora: Sonta, Apatin, Bački Breg i Bački Monoštor.[16]. Tek nakon pada komunističkog režima u Vojvodini (1988-1990), ovim zajednicama je omogućeno da se slobodno razvijaju. Prema popisu iz 2002. godine u Vojvodini je bilo 56.546 stanovnika koji su se izjasnili kao Bunjevci ili Šokci.

Hrvatizacija je zahvatila i stanovništvo u sremskim selima Hrtkovci i Nikinci, koje vodi poreklo od rimokatoličkih Albanaca (Klimenti) doseljenih 1737. godine zajedno sa Srbima tokom Druge velike seobe Srba.[17] Prvobitno su govorili albanskim, a potom i srpskim jezikom, da bi početkom 20. veka, posle Svehrvatskog katoličkog kongresa (1900) pod pritiskom rimokatoličkog sveštenstva počeli da se izjašnjavaju kao Hrvati.

Hrvatizacija na Kosovu i Metohiji uredi

Hrvatizacija je zahvatila čak i pojedine skupine stanovništva na području Kosova i Metohije. U sklopu politike prozelitizma, rimokatoličkim Janjevcima je nametnut hrvatski nacionalni identitet. Ključnu ulogu u hrvatizaciji Janjevaca odigrali su rimokatolički misionari i sveštenici.[18]

Hrvatizacija na prostorima Crne Gore uredi

Hrvatizacija je na prostorima današnje Crne Gore bila zasnovana na teoriji o postojanju takozvane "Crvene Hrvatske" koja bi navodno obuhvatala najveći deo Crne Gore, sa Bokom Kotorskom, kao i najveći deo Hercegovine, sa primorjem do reke Neretve. Najveći pobornik ove teorije, a ujedno i hrvatizacije u Crnoj Gori, bio je Savić Marković Štedimlija.[19]

Hrvatizacija rimokatoličkog stanovništva u Bosni i Hercegovini uredi

Neposredno nakon uspostavljanja austrougarske vlasti u Bosni i Hercegovini (1878) započeo je proces intenzivne hrvatitacije bosansko-hercegovačkih rimokatolika, među kojima je do tada preovlađivalo regionalno poimanje identiteta, čiji su tradicionalni nosioci bili bosanski Franjevci. Glavni instrument hrvatizacije bila je novostvorena Vrhbosanska nadbiskupija na čelu sa nadbiskupom Josipom Štadlerom (1881-1918) koji je bio jedan od glavnih zagovornika aneksije Bosne i Hercegovine i administrativnog objedinjavanja ovih oblasti sa Hrvatskom i Slavonijom, odnosno Dalmacijom radi stvaranja Velike Hrvatske pod žezlom habzburške dinastije.[20]

Hrvatizacija Slovenaca uredi

Ekstremni hrvatski nacionalisti su u sklopu negiranja nacionane samobitnosti slovenačkog naroda razvili tezu po kojoj Slovenci nisu posebna nacija, već predstavljaju navodne "Alpske Hrvate".[21] Rani oblici hrvatizacije pojedinih grupa slovenačkog stanovništva zabeleženi su već tokom 18. i 19. veka, kada je nad slovenačkim doseljenicima iz Kranjske, koji su se naselili u pojedinim mestima u Lici, izvršena asimilacija putem njihovog prevođenja u hrvatski nacionalni korpus. Slični procesi su se odvojali u pojedinim mestima u Istri i Međumurju. Teza o Slovencima kao "Alpskim Hrvatima" snažno je potencirana od strane ustaškog pokreta.

Hrvatizacija Slavonije uredi

Glavni članci: Slavonija i Etnički Slavonci

Krajem 6. i početkom 7. veka, na područje dotadašnje rimske provincije Panonije Savije (lat. Pannonia Savia) doselilo se stanovništvo koje je pripadalo posebnoj grupi Panonskih Slovena. Upravo po ovom stanovništvu, čitava oblast je dobila svoje novo, slovensko ime, koje se u srednjovekovnim latinskim izvorima najčešće javljalo u obliku Sclavonia ili Slavonia (doslovno: Slavonija).[22] Tokom čitavog srednjovekovnog i ranog novovekovnog razdoblja, tadašnja Slavonija se prema zapadu prostirala sve do reke Sutle,[23] a njen zapadni deo se nazivao Gornja Slavonija (lat. Sclavonia superior), obuhvatajući prostor od Sutle do Ilove, dok se preostali deo od reke Ilove prema istoku nazivao Donja Slavonija (lat. Sclavonia inferior). Tek nakon Bečkog rata (1683-1699), pojam Slavonije je postepeno sužavan na dotadašnju Donju Slavoniju, koja je sačuvala slavonsko oblasno ime, dok je nekadašnja Gornja Slavonija preimenovana u Severnu Hrvatsku. Time je započeo proces hrvatizacije stanovništva dotadašnje Gornje Slavonije, a isti proces se tokom 18. i 19. veka proširio i prema prostorima Donje Slavonije.

Nastojeći da opravda i pospeši ovaj proces, hrvatska nacionalna istoriografija je tokom 19. veka uobličila tezu o navodnom "hrvatstvu" srednjovekovnog stanovništva Slavonije, tako da je ranosrednjovekovna Posavska kneževina u delima hrvatskih istoričara prozvana "Posavskom Hrvatskom", uz negiranje etničke posebnosti srednjovekovnih Slavonaca, koji su bili potomci južnog dela Panosnkih Slovena. Tek krajem 20. i početkom 21. veka, hrvatska istoriografija se u punoj meri suočila sa naučnim rezultatima stranih istraživača, kako evropskih, tako i američkih,[24] što je dovelo do postepenog napuštanja dotadašnjih teza,[25] a potom i do pojave hrvatskih istoriografskih radova u kojima se priznaje etnička posebnost starog slavonskog stanovništva.[26][27] Shodno tome, deo hrvatske naučne istoriografije je zauzeo kritički stav prema daljim pokušajima podvođenja srednjovekove Slavonije pod pojam Hrvatske i srednjovekovnih Slavonaca pod Hrvate.[28]

Hrvatizacija Italijana u Istri i Dalmaciji uredi

Neposredno po završetku Drugog svetskog rata, kada su socijalističkoj Jugoslaviji priključene dotadašnje italijanske oblasti na istočnoj obali Jadrana (Zadar, Rijeka i Istra), započeo je period progona i represije nad etničkim Italijanima u pomenutim oblastima, koje su priključene jugoslovenskoj federalnoj jedinici Hrvatskoj. Usled komunističkog terora, veliki deo italijanske zajednice je bio rinuđen da emigrira u Italiju, a preostali Italijani u Hrvatskoj su bili izloženi sistematskoj hrvatizaciji.

Hrvatizacija Albanaca u Dalmaciji uredi

Tokom razdoblja mletačke vlasti, u vreme čestih migracija na istočnojadranskim prostorima, pojedine skupine etničkih Albanaca su se doseljavale u Mletačku Dalmaciju. Jedno od najvećih doseljavanja ostvareno je u periodu od 1723. do 1759. godine, kada se nekoliko skupina rimokatoličkih Albanaca iz okoline Skadra postepeno naselio u okolinu Zadra, odnosno u današnja sela Eriko, Arbanasi, Zemunik Donji, Zemunik Gornji, Dračevac, Crno, Ploča, idr.[29] Vremenom su se sve ove porodice pohrvatile i danas se izjašnjavaju kao Hrvati, a među njima se razvio Arbanaski-Šestinski jezik koji predstavlja mešavinu gega narečja, hrvatskog i italijanskog jezika.[30] Među pohrvaćenim Albancima iz okoline Zadra je i Aleksandar Stipčević.

Poznate dobrovoljno pohrvaćene osobe uredi

  • August Šenoa (nem. August Schönoa) (1838—1881), hrvatski pisac nemačkog porekla.
  • Ivan Zajc (1832—1914), hrvatski kompozitor i dirigent češkog porekla.
  • Vatroslav Lisinski, rođen kao Ignac Fuks (Ignaz Fuchs) (1819—1854), hrvatski kompozitor nemačko-jevrejskog porekla.
  • Ante Starčević (1823—1896), hrvatski političar, književnik, osnivač hrvatske Stranke prava, otac hrvatskog nacionalizma i ideološki vođa Ustaškog pokreta, srpskog porekla.
  • Josip Frank, rođen kao Jozua Frank (Joshua Frank), hrvatski političar jevrejskog porekla.
  • Slavoljub Penkala (1871—1922), hrvatski inženjer i pronalazač poljsko-holandskog porekla.
  • Lavoslav Ružička (1887—1976), hrvatsko-švajcarsko-jugoslovenski naučnik češkog porekla.
  • Ljudevit Gaj, rođen kao Ludvig Gaj (Ludwig Gay) (1809—1872), hrvatski lingvista, političar i vođa Ilirskog pokreta, nemačkog porekla.
  • Josip Juraj Štrosmajer (nem. Joseph Georg Strossmayer), hrvatski biskup i političar nemačkog porekla.

Vidi još uredi

Reference uredi

  1. ^ Gavrilović 1996b, str. 111-126.
  2. ^ Gavrilović 1995, str. 7-44.
  3. ^ Ivić 1909.
  4. ^ Gavrilović 1996b, str. 124.
  5. ^ Krestić 1981, str. 145.
  6. ^ Krestić 1983, str. 375.
  7. ^ Gavrilović 1996a, str. 37-47.
  8. ^ Basta 1986, str. 203.
  9. ^ Basta 1986, str. 142, 223.
  10. ^ Vesna Požgaj Hadži, A contemporary sociolinguistic look at former Yugoslavia, Fakulty of Arts, University of Ljubljan a
  11. ^ Radio televizija Republike Srpske (2011): Hrvatska Srbe nasilno pokrštava u Hrvate
  12. ^ Popović 1963, str. 305.
  13. ^ Radojević 1996, str. 39-73.
  14. ^ Njegovan 2008, str. 105-112.
  15. ^ Raič 2011, str. 18-20.
  16. ^ Lazo M. Kostić, Srpska Vojvodina i njene manjine, Novi Sad, 1999.
  17. ^ Jankulov 1961, str. 61.
  18. ^ Radovanović 2004, str. 228, 275.
  19. ^ Terzić 2000, str. 181-198.
  20. ^ Kraljačić 1987.
  21. ^ Šuvar 1986, str. 250.
  22. ^ Klaić 1971, str. 97.
  23. ^ Szoldos 1998, str. 287-296.
  24. ^ Fine 2005.
  25. ^ Klaić 1971.
  26. ^ Petrić 2007, str. 23-38.
  27. ^ Petrić 2009, str. 30-47.
  28. ^ Gračanin 2014, str. 528-532.
  29. ^ Ćurković Mijo, Povijest Arbanasa kod Zadra, Šibenik 1922.
  30. ^ Tulio Erber, Albanska Kolonija Arbanasa pored Zadra, Zadar 1883.

Literatura uredi

Spoljašnje veze uredi

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Хрватизација&oldid=27688279”