Википедија

Hrišćanstvo

једнобожачка религија

Hrišćanstvo (grč. χριστιανισμός, lat. christianitas) jedna je od tri najveće monoteističke (jednobožačke) religije koja je nastala na prostoru nekadašnjeg Rimskog carstva tokom 1. vijeka.

Srpski pravoslavni krst

Hrišćani se razlikuju u mišljenju i ubeđenjima u vezi sa tumačenjem određenih biblijskih odlomaka, ali veruju u isti osnovni princip- da je Isus Hristos Božiji Sin koji je platio cenu ljudskog greha umrevši na krstu i ustavši iz mrtvih.

Jevrejska i hrišćanska vera imaju zajedničko učenje o poniznosti vezano za Stari zavet. U ličnosti Mojsija, koji je vodio izraelski narod iz ropstva u Egiptu u Obećanu zemlju, poniznost je znak Božje snage i namene, a ne slabosti. Biblija kaže: „Mojsije je bio vrlo skroman čovek, najskromniji čovek na zemlji.”[1] Mojsije je podjednako slavljen od strane jevrejskih i hrišćanskih vernika.

Osnovu hrišćanskog učenja čine Stari i Novi zavjet. Prema hrišćanskom shvatanju, Stari zavjet je vaspitač, prethodnica i priprema za dolazak Mesije, obećanog spasitelja svijeta. Novi je, pak, zavjet ispunjenje starozavjetnih proročanstava i propovijed pobjede nad grijehom i smrću, te obećanje dolaska Božjeg carstva i vječnog života. Prvi dio Novog zavjeta sačinjavaju četiri jevanđelja koja opisuju život, čuda, propovijedi, smrt, vaskrsenje i vaznesenje Isusa Hrista, rođenog u Vitlejemu, u Galileji. Hrišćani zajedno čine Hristovu crkvu koja, po Novom zavjetu Svetog pisma, predstavlja Isusovo tijelo.

Hrišćani vjeruju da je Isus sin Božiji i Mesija (Hristos) za koga su proroci najavili da će doći na Zemlju (Stari zavjet) da spasi ljude od smrti. Za hrišćane, Isus Hristos je učitelj, model za pravi način života na Zemlji, jedno od tri ličnosti Boga, spasilac čovjeka, koji je na krstu dao svoj život za sve ljude, da bi se ljudi mogli iskupiti za svoje grijehe i na taj način se spasiti od smrti. Hrišćani vjeruju da je Isus vaskrsao iz mrtvih, treći dan po raspeću, da se uznio na nebo, i na taj način pobijedio smrt. Većina hrišćana smatra da će Isus ponovo doći na Zemlju, uzeti svoju Crkvu i suditi svim ljudima (živima i mrtvima) koji su ikada živjeli na Zemlji.

Isus Hristos je propovijedao o budućem Božjem (nebeskom) carstvu i značaju njegovoga boravka na Zemlji. Mnogi pobornici su ga smatrali Mesijom. Grčka riječ Χριστός u prevodu znači mesija, pa su tako prve Hristove sljedbenike u Antiohiji nazvali hrišćanima (χριστιανοί), imenom koje je ostalo do danas. Hrišćanstvo je predstavljalo prvu univerzalističku religiju, nasuprot dotadašnjim nacionalnim religijama, i propovijedalo jednakost svih ljudi pred Bogom: Jevreja, Grka, Rimljana, siromašnih, bogatih, žena, muškaraca. Zbog svega što je Isus propovijedao, a što je opisano u četiri jevanđelja (koja su prve četiri knjige Novoga zavjeta), broj Isusovih učenika i sljedbenika brzo je rastao, posebno među prostim ljudima.

Hrišćani nazivaju poruku Isusa Hrista jevanđeljem („dobra vijest“) i tako se knjige gdje su zapisana Isusova propovijedanja i život, zovu jevanđelja (četiri jevanđelja u Novom zavjetu).

Po porijeklu, hrišćanstvo je srodno judaizmu, sa kojim ima dosta zajedničkih tekstova. Hebrejska Biblija, je u hrišćanskom kontekstu poznata kao Stari zavjet. Hrišćanstvo se smatra za Avramsku religiju, zajedno sa judaizmom i islamom. Najranije svjedočanstvo o hrišćanima i hrišćanstvu nalazi se u Apostolskim djelima (jedna od biblijskih knjiga Novoga zavjeta) Djela 11:26: „I oni se cijelu godinu sastajaše sa Crkvom, i učaše mnogi narod; i najprije u Antiohiji učenici biše nazvani hrišćani.“

Dogmatske razlike, kao i političke prilike i razni interesi doveli su do toga da je danas hrišćanstvo razdijeljeno i razjedinjeno. Među velikim brojem ljudi, koji se izjašnjavaju kao hrišćani, mnoga hrišćanska načela se danas ne primjenjuju i ne poštuju. Veliki broj hrišćana u raznim denominacijama sveli su svoje „hrišćanstvo“ na nekoliko rituala — obreda, kojima prisustvuju nekoliko puta godišnje (na crkvene praznike).

Hrišćanstvo je igralo vitalnu ulogu u oblikovanju Zapadne civilizacije, bar od 4. vijeka nove ere. Danas, hrišćanstvo predstavlja teritorijalno najrasprostranjeniju i brojčano najveću svjetsku religiju, sa brojem vjernika koji se kreće u rasponu od 1,5[2][3] do 2,1 milijarde osoba.[4]

Istorija hrišćanstva uredi

Rani period uredi

 
Riba — stari simbol hrišćanstva (i danas u upotrebi).

Zvanično, hrišćanstvo nastaje u 1. vijeku nove ere među sljedbenicima Isusa Hrista. Rođenje Isusa Hrista predstavlja početak nove ere i novog računanja vremena.

Pod vodstvom apostola Petra, Pavla i ostalih, nastajale su hrišćanske zajednice najprije od Jevreja koji su napustili judaizam i prihvatili Isusovo učenje; te hrišćanske zajednice od nevjernika (ne Jevreja).

Može se reći da su temelji hrišćanstva postavljeni 2000. godina prije n. e, pojavom proroka Avrama, Isaka i Jakova. Avram, Isak i Jakov predstavljeni su kao proroci koji su vjerovali u boga koga su nazivali Jehova (hebr. יתזח — pravilan naziv je Jahve, a ne Jehova ali se ovaj drugi pojam odomaćio od 14. vijeka). Oni su propovijedali božije riječi među ljudima i tako je narod znao o postojanju Jehove.

Rano hrišćanstvo pojavljuje se na tlu Izraela, koji su tada bili osvojili Rimljani. Za samo tri vijeka, postalo je zvanična religija mnogih država i naroda. Hrišćanstvo se raširilo preko Sredozemlja, sa progonima od strane rimskih imperatora.

Od početka, hrišćani su bili izloženi raznim vrstama zločina, uključujući spaljivanja, mučenja, raspeća, progone itd. Rimski imperator Neron je 64. godine optužio hrišćane za veliki požar u Rimu. Hrišćanska crkva smatra, da su tada pod Neronom, apostoli Petar i Pavle ubijeni u Rimu. Dalje proganjanje hrišćana i crkve se nastavlja i pod devet drugih rimskih imperatora, najviše pod vladavinom Decija Trajana i Dioklecijana.

Negdje oko 150. godine hrišćanski učitelji, u svrhu odbrane svoje vjere, počinju sa pisanjem teoloških i apologetskih djela. Ovi autori su znani kao crkveni oci. Posebno poznati su: Ignjatije Bogonosac, Polikarp, Justin Filozof, Irinej Lionski, Tertulijan, Kliment Aleksandrijski i Origen.

Na hrišćanstvo su u to vrijeme imale uticaj druge različite vjere kao, gnosticizam i mitraizam. Isto tako hrišćanstvo je prihvatilo neke elemente od paganskih religija. O nivou ili stepenu uticaja na hrišćanstvo, mišljenja među naučnicima se dosta razlikuju.

Imperator Konstantin Veliki (4. vijek) je 313. godine ozakonio hrišćanstvo, a Teodosije I ga 380. godine proglasio za religiju Rimskog carstva. Konstantin je sazvao Prvi vaseljenski sabor koji je održan u Nikeji u Maloj Aziji tokom maja i juna 325. godine. To je bio prvi vaseljenski sabor hrišćanske crkve, a njegovom najznačajnijom posljedicom se smatra, donošenje prve objedinjene hrišćanske doktrine „Nikejskog simbola vjere“.

Milanski edikt uredi

Glavni članak: Milanski edikt

Car Konstantin Veliki (306—337) je 30. aprila 313. godine Milanskim ediktom proglasio ravnopravnost hrišćanstva sa ostalim religijama, i ono 380. godine (67 godine poslije) postaje i zvanična državna religija u Rimskom carstvu.

Konstantin Veliki je bio ambiciozan čovjek koji se za hrišćanstvo vezao postepeno. U tom postepenom prelazu, udaljavajući se od paganstva, već 315. godine odbija da se popne na kapitol kako bi prinio žrtve pred paganskim hramom boga Jupitera. Godine 319. car je toliko odstupio od paganstva, da je te godine objavio edikt o poništavanju paganskih vjera. Ipak, unekoliko pomirljiva politika prema paganima ostaje na snazi, sve do 323. godine, kada pobjeđuje svog zeta Licinija u borbi za vlast, i kada postaje jedini vladar Imperije.

Posljednjih godina, pred smrt, Konstantin je naredio gradnju Crkve Svetih apostola u Carigradu, na jednom uzvišenju koje nadvisuje cio grad. Imao je želju da bude kršten na rijeci Jordanu, ali ga je loše zdravlje u tome spriječilo. Neposredno nakon Vaskrsa 337. godine, u Nikomediji ga je krstio Jevsevije Nikomidijski, a umire 22. maja 337. godine na sam praznik Duhove.

Srednji vijek uredi

U to vrijeme razvijaju se i prvi oblici monaštva. Oko 500. godine Benedikt Nursijski je postavio monaška pravila, sa čime je osnovao sistem po kojima su se upravljali manastiri na zapadu.

U 8. vijeku dolazi do spora oko ikona (ikonoborstvo), koje je vizantijska strana promovisala. Konačno, 787. godine na Drugom nikejskom saboru, borbe su se okončale u korist priznavanja ikona i ikonografije.

Izvan granica Rimskog carstva hrišćanstvo se proširilo na Jermeniju, Etiopiju, Persiju i Indiju i među Keltima. Za vrijeme Velike seobe naroda, razni germani su prihvatili hrišćanstvo (Arijanstvo — među Gotima i Vandalima), ali kasnije je hrišćanstvo nadvladalo, počevši sa Francima. Istočnoevropski Sloveni generalno su prihvatili vizantijski oblik hrišćanstva (kao npr. Rusija 988. godine). Kulturne, dogmatske i druge razlike su razdvojile Istočnu i Zapadnu crkvu i napravile Veliki raskol (1054).

Dolazi do podjele hrišćanske crkve na Zapadnu (latinski jezik) sa sjedištem u Rimu, i Istočnu (grčki jezik) sa sjedištem u Konstantinopolju, sa značajnijim zajednicama u Egiptu i Siriji. Zapadna i Istočna crkva se ne slažu u mnogočemu prije svega u vezi brojnih administrativnih, liturgijskih i doktrinarnih stvari, od kojih istupa posebno učenje o filiokve, učenje o čistilištu i primat pape u crkvenoj hijerarhiji. Šizma je ostala i do današnjih dana.

Od 7. vijeka, istočno hrišćanstvo je na udaru islama koji je osvojio Bliski istok, sjevernu Afriku i većinu Pirinejskog poluostrva. Slijedili su mnogi vojni konflikti, uključujući: Krstaške ratove, španska Rekonkista, pad Vizantijskog carstva i jugoistočne Evrope pod tursku vlast.

Protestantska reformacija uredi

Zapadno hrišćanstvo u srednjem vijeku karakterišu sukobi lokalnih vlasti i Papa, razvoj rimokatoličke teologije i filozofije. Zbog velikog nezadovoljstva i korupcije u Katoličkoj Crkvi, pojavila se potreba za reformacijom. Katolička crkva uspijeva da pokrene Kontrareformaciju sa Trentskim savjetom (1545—1563), nakon izdavanja 95 teza 1517. godine od strane Martina Lutera. Ovo je jedan od ključnih perioda u istoriji zapadnog hrišćanstva kada dolazi do reformacije, koja je dovela do pojave brojnih ogranaka u zapadnom hrišćanstvu iz Rimokatoličke crkve. Tako 1534. godine engleski kralj Henri VIII, proglašava sebe poglavarem crkve Engleske, 1536. godine ukidaju se manastiri u Engleskoj, Velsu i Irskoj.

Kao rezultat kolonijalne ekspanzije od strane moćnih zapadnih država, kao i zbog misionarskog žara, zapadno hrišćanstvo se u raznim oblicima proširilo na područja Sjeverne i Južne Amerike, Okeanije, istočne Azije i podsaharske Afrike. U zapadnoj Evropi dolazi do ratova gdje su religijski sukobi igrali veliku ulogu.

Novo doba uredi

Sa sve većim prosvjetiteljstvom, zapadno hrišćanstvo se suočava sa novim naučnim tumačenjima, kao i sa pojavljivanjem biblijskog kriticizma, skepticizmom i savremene političke ideologije, liberalizmom, nacionalizmom i socijalizmom (komunizmom). Dolazi do pojava dehristijanizacije tokom Francuske revolucije, Španskog građanskog rata, a posebno Oktobarske revolucije.

U 19. i 20. vijeku, razvijaju se još i ekumenizam, Harizmatični pokret i Hrišćanski fundamentalizam. U novije vrijeme privrženost hrišćanstvu u Evropi (posebno zapadnoj) prilično je opalo, gdje se modernizacija i sekularizam učvršćuju.

Hrišćani se razlikuju u mišljenju i ubeđenjima u vezi sa tumačenjem određenih biblijskih odlomaka, ali veruju u isti osnovni princip- da je Isus Hristos Božiji Sin koji je platio cenu ljudskog greha umrevši na krstu i ustavši iz mrtvih.

Hrišćanske opštine uredi

U 1. vijeku, hrišćani su se zbog proganjanja morali tajno okupljati. Zajednice hrišćanskih vjernika zvale su se crkvene opštine. Bilo ih je u svim dijelovima rimskog carstva, i u njima je imovina bila zajednička. Opštine su bile organizovane u eparhije na čijem čelu je bio episkop.

Crkva i širenje hrišćanstva uredi

Crkva prvih hrišćana formirana je oko apostola u Jerusalimu. Poslije Duhova (dan kada je, po Isusovom predskazanju, Sveti Duh sišao na apostole), oni objavljuju vijesti o Isusovom vaskrsenju. Osnivaju crkvu po cijelom Sredozemlju koje je tada bilo pod vlašću Rimljana. Prema spisima apostola Petra (15—67. n. e), mnogi judeisti okreću se hrišćanstvu. Oni bivaju isključeni iz jevrejskih zajednica.

Raspadom Rimskog carstva 476. godine, hrišćanstvo će postati jedina veza između dvije novonastale države — Zapadnog i Istočnog rimskog carstva. Raspadom zapadnog i razvojem Istočnog carstva, Sredozemljem se razvija briljantna hrišćanska kultura, koja će prve značajnije sukobe imati 650. godine sa novoosnovanom islamskom religijom.

Podjele uredi

Brojne nesuglasice između istoka i zapada Rimskog carstva, kao i različitost filozofskih orijentacija i tumačenja teoloških pitanja (na primjer tumačenje dogme o Svetom trojstvu) u različitim delovima carstva prouzrokovale su raskol, odnosno podjelu hrišćanske crkve. Veliki raskol (grč. šizma) se desio 1054. godine čime je završen spor između rimskog pape Lava IX i carigradskog patrijarha Mihajla Kerularija. S jedne strane je ostala Pravoslavna crkva (koja poštuje i čuva kanone i odluke sedam vaseljenskih sabora), koja odbacuje i ne priznaje univerzalni autoritet, nepogrešivost i primat pape, i koja je danas organizovana uglavnom na nacionalnom nivou. Na drugoj strani, nastala je Rimokatolička crkva, nad kojom papa ima potpunu jurisdikciju.

U hrišćanstvu postoje razne grupe sa raznim vjerovanjima koje se prilično razlikuju od kulture do kulture i od mjesta do mjesta. Od vremena reformacije, hrišćanstvo se dijeli na tri glavne grane:

Kasnije grupe su nastale odvajanjem od starijih. Jedni protestanti jednostavno se izjašnjavaju kao hrišćani ili nanovo rođeni hrišćani. Drugi, posebno u anglikanizmu i neoluteranizmu, se izjašnjavaju kao „i katolici i protestanti“. Postoje i nedominacijske hrišćanske crkve, koje ne spadaju ni u jednu od gore navedenih grupa.

Manje istočnohrišćanske denominacije nastale su iz monofizitstva (orijentalno-pravoslavne crkve: jermenska, etiopska, eritrejska, koptska, malankarska i sirijska crkva), odnosno iz nestorijanstva (asirska crkva).

Druge crkve koje su se proglasile za „hrišćanske“, ali koje se udaljuju od gornje klasifikacije broje oko 275 miliona članova su afrička domorodačka crkva sa oko 110 miliona članova (gruba procjena), mormoni sa oko 12 miliona članova, Jehovini Svjedoci sa oko 6,6 miliona članova i druge grupe. Sve ove grupe su nastale iz raznih protestantskih grupa.

Između jednih grupa — zajednica, vladaju velika nesuglasja — neslaganja, dok među drugima postoje simpatije.

Krajem 20. vijeka, javlja se među nekim hrišćanskim ograncima želja za saradnjom, pomirenjem i međusobnim zbližavanjem. Ekumenski pokret započeo je među protestantskim crkvama gdje je problem zajedničkog djelovanja bio najizraženiji. Ideje o pomirenju pravoslavnih i katolika su posebno ojačale među teolozima posle II vatikanskog sabora i povlačenju anateme između rimskog pape i vaseljenskog patrijarha (posjeta Pavla IV Carigradu 1967. godine).

Podjela Katoličke crkve uredi

U 16. vijeku u zapadnom hrišćanstvu se javlja snažan vjersko-politički pokret reformacije čiji je vođa bio Martin Luter. Reformacija je zapadno hrišćanstvo podijelila na dvije osnovne struje: katolicizam i protestantizam (latinski: protestatio - protest). Povod za pobunu Martina Lutera bila je prodaja indulgencija, odnosno opraštanje grijehova, čak i budućih, vjernicima za novac. Indulgenciju je odobrio papa Julije II. Pokret reformacije i protivreformacije, rascjep do kog je došlo u zapadnom hrišćanstvu, bili su povod za mnoge duge i teške vjerske ratove (Vartolomejska noć, Stogodišnji rat). Kasnije je Žan Kalvin stvorio svoju interpretaciju protestantskih učenja. Ono što razlikuje protestantizam od katolicizma je odbacivanje svih crkvenih odluka, neprihvatanje pape kao posrednika između Boga i vjernika i odbacivanje kulta svetaca, ikona i Moštiju. Savremeni protestantizam se dijeli na Luteransku, Kalvinističku i Anglikansku crkvu.

 
Istorijski razvoj tradicionalnih hrišćanskih zajednica

Vjerovanja uredi

 
Najrašireniji simbol hrišćanstva danas u upotrebi je krst

Mada postoje velike razlike u mišljenjima i tumačenjima među hrišćanima, dobar dio hrišćana ima zajedničke temelje koji su potrebni za njihovu vjeru.

Simbol vjere uredi

Simbol vjere (lat. credo „ja vjerujem”) predstavljaju doktrinalne izjave, obično na religioznoj osnovi. Počelo se sa formulom krštenja da bi se kasnije to raširilo na izjave vjere.

Apostolski simboli vjere (Symbolum Apostolorum) su bili razvijeni između 2. i 9. vijeka Apostolski simboli vjere nisu se ni do danas promijenili i više ili manje su prisutni u većini denominacija.

Nikejski simbol vere, koji je bio odgovor na arijanizam, je formulisan na Nikejskom saboru 325. godine i u Konstantinopolju 381. godine. Potvrđen je kao univerzalni simbol hrišćanstva Efeskim saborom 431. godine.

Mada je Bog izvor sve ljubavi i dobrote i sam savršena ljubav i savršen dobar, Bog je isto svepravedni i savršeni Sudija koji čovjeku sudi po njegovim djelima, jer smisao čovjekove egzistencije, nije samo ovdašnji život, nego i budući život vječni.

Isus Hristos uredi

Glavni članci: Isus i Hristos
 
Besjeda Isusa Hrista na gori od Karl Hajnrih Bloha (Carl Heinrich Bloch), Danski slikar, d. 1890.

Osnovno načelo hrišćanstva je vjera u Isusa, sina Božijega i Mesiju (Hrista). Isus je rođen je u Vitlejemu u Izraelu (Palestini). Hrišćani veruju da se Isus Hristos rodio da bi propovijedao Jevanđelje, Božiju dobru vijest, i da bi narod poučavao. Ključno vjerovanje je vjerovanje o Isusovom raspeću, koje predstavlja otkup svih ljudskih grijehova, i njegovo vaskrsenje iz mrtvih. Dan Isusovog rođenja hrišćani praznuju kao Božić, a dan njegovog vaskrsenja iz mrtvih kao Vaskrs. Dan Hristovog stradanja — raspeća, obilježen je kao Veliki petak. Hrišćani vjeruju u opšte vaskrsenje mrtvih i u novi život.

Godina Isusovog rođenja predstavlja godinu početka Nove ere i novog načina računanja vremena. Isus Hristos, Božiji sin, širi svoje učenje o spasenju od smrti među ljudima, da bi se konačno mučeničkom smrću žrtvovao za ljudski rod i ustao iz mrtvih te u uskrsnuo i vazneo se na nebesa. Isus je prema hrišćanskom vjerovanju širio svoju veru, ljubav, razumevanje, skromnost, snishodljivost po Galileji, Judeji i okolnim provincijama zbog čega je osuđen na smrt razapinjanjem na krst, da bi trećeg dana vaskrsao iz groba u koji je bio smješten poslije smrti na krstu.

Najnovija istraživanja potvrđuju da je Isus postojao (djela nehrišćanskih književnika iz prvog vijeka Nove ere — Josifa Flavija i Tacita). Osnovni izvor o životu i radu Isusa Hrista predstavlja Novi zavjet, drugi dio svete hrišćanske knjige, Biblije (grč. Biblija u prevodu „Knjiga“) ili Svetog pisma.

Život Isusa Hrista - po Bibliji uredi

Prema Bibliji Isus je Božiji sin koga je rodila djevica Marija. Naime, njegov dolazak najavio je arhanđel Gavrilo kojeg je poslao sam Bog. Gavrilo je objasnio Mariji da je ona izabrana da rodi Božijeg sina i da će ubrzo biti oplođena Svetim Duhom. To je objasnio i Josifu Pravednom - budućem Marijinom mužu. Rekao im je da djetetu daju ime Isus. Tako je i bilo.

Isus ubrzo postaje mudar propovjednik. Sakuplja narod i prenosi im poruke od Boga date, učeći ih hrišćanskom moralu i principima. Ubrzo zatim, počinje da čini čuda: liječi bolesne, hrani gladne, oživljava mrtve, poji žedne... Oko 30. godine svog života biva kršten kod Jovana Krstitelja. Potom bira dvanaest apostola: Petra (Simona), Andrija, Jakova, Jovana, Filipa, Vartolomeja, Mateja, Tomu, Jakova, Simona, Tadeja i Judu. Poslije tri godine propovijedanja biva uhapšen i doveden pred Sanhedrin (jevrejski sud), a potom je predat rimskom guverneru Pontiju Pilatu. Isus je osuđen da umre kao rob razapet na krstu. Na tajnoj večeri, uoči svoje smrti, govori učenicima ko će ga izdati. Takođe im govori da će, trećeg dana poslije svoje smrti, vaskrsnuti i pridružiti se svome ocu na nebesima. Za hljeb koji je prelomio i razdelio na toj večeri, Isus je rekao da je to njegovo tijelo, a za vino koje je nasuo i koje su pili, da predstavlja njegovu krv. I da tako treba i da ostane. U trenutku kada je podlegao u mukama razapet na krstu, spustio se mrak, iako je bilo podne i nastupio je zemljotres. Poslednje riječi su mu bile: „Oprosti im oče, jer ne znaju šta čine.“

Spasenje uredi

Spasenje od „grijeha i smrti“ se postiže samo preko Isusa Hrista. Ko vjeruje taj će biti spašen, a ko ne taj je već, s tim da ne vjeruje u Hrista, sam sebe osudio.

Najveći broj hrišćana vjeruje da spasenje podrazumijeva odlazak u raj (izbjegavanje pakla) poslije ovozemaljske smrti, mada ima teologa koji se po ovom pitanju ne slažu.

Sveto trojstvo uredi

Pravoslavni, katolički i monofizitski hrišćani i većina protestantskih hrišćana vjeruju u Isusa Hrista kao jednu od tri ipostasi (ličnosti), jednog jedinog Boga. Bog je jedan, u liku Oca, Sina i Svetog Duha — Sveta Trojica ili Sveto Trojstvo. Ima hrišćana koji ne prihvataju Sveto Trojstvo. Oni vjeruju da je Isus Božiji sin, ali da nije isto što i Bog.

Biblija — Sveto pismo uredi

Glavni članak: Biblija

Biblija ili Sveto pismo je hrišćanska sveta knjiga. Hrišćani vjeruju da su cijelo Sveto pismo napisali ljudi nadahnuti Svetim duhom. Sastoji se iz dva dijela: Starog zavjeta, u kojem je opisan nastanak Neba i Zemlje i ljudi na njoj, prošlost čovječanstva, do rođenja Isusa Hrista, i Novog zavjeta, u kome je opisan život Isusa, kroz četiri jevanđelja, i budućnost ljudi na Zemlji.

Originalno, Novi zavjet je napisan uglavnom na grčkom jeziku u prvom i drugom vijeku Nove ere. Inače, sam Isus je govorio aramejskim jezikom. Ovaj jezik danas je skoro mrtav. Govori se samo u Siriji u Maaluli i u nekoliko manjih enklava. Novi zavjet sadrži ukupno 27 spisa kanonizovanih u nekoliko faza zaključno sa četvrtim vijekom, iako su svi tekstovi bili dovršeni do sredine drugog vijeka. Sadrži četiri jevanđelja (grčki: evangelion - dobra vijest) i to po Mateju, Luki, Marku i Jovanu. Prva tri jevanđelja su sinoptička. Novi zavjet takođe sadrži ranu crkvenu istoriju (Djela apostolska), dvadesetjednu poslanicu i jednu apokalipsu (Otkrovenje Jovanovo).

Upravo četiri jevanđelja predstavljaju izvještaj o Isusovom životu, o njegovim kazivanjima i djelima. Prema Bibliji, Isus je začet bezgrešnim začećem. To je najavljeno od strane starozavetnog proroka Isaije „da će Djeva začeti i roditi sina“. Prema istorijskim podacima rođen je u 31. godini vladavine rimskog imperatora Avgusta, u Vitlejemu, u Judeji, od majke Marije, u siromašnoj jevrejskoj porodici, koja se sklonila u Galileju. Galileja je planinska oblast zapadno od rijeke Jordan i Galilejskog jezera. Prema Josifu Flaviju, kod Jevreja su u to vrijeme postojale tri filozofske struje: fariseji, sadukeji i eseni. Treba napomenuti, da je Isus bio poput rabina (hebrejski: učitelj, poznavalac Svetog pisma), odnosno jevrejski sveštenik i da je on u stvari iznutra reformisao jevrejsku religiju.

Jevanđelja (što u prevodu sa grčkog znači „Dobra vijest“), napisana su između 65. i 100. godine n. e. A napisali su ih Mateja, Marko, Luka i Jovan, po kojima su i dobila imena. Smatra se da je Biblija pisana između 100. i 300. godine nove ere. Danas Biblija predstavlja ne samo hrišćansku svetu knjigu, nego i najprodavanije djelo svih vremena prevedeno na oko 1500 jezika.

Pored hrišćanske Biblije, koja se razlikuje kod katolika i pravoslavaca, postoji i Hebrejska biblija (eng. The Hebrew Bible, hebrejski: Tanakh).

Život poslije smrti uredi

Hrišćansko gledanje na život poslije smrti obično podrazumijeva vječni raj ili vječni pakao, s tim da katolici dodaju i međuvarijantu — čistilište. Čistilište je za one koji nisu imali smrtni grijeh na sebi. Pravoslavni hrišćani ne veruju u čistilište, kao ni većina protestanata.

Mnogi hrišćani nisu u saglasnosti da li život poslije smrti počinje neposredno po smrti ili po sudnjem danu; i da li to podrazumijeva i fizičko vaskrsenje ili samo pretvaranje u duhovni oblik. Jedan broj hrišćana smatra da svijest i duša produžava da živi po zemaljskoj smrti. Jehovini svjedoci vjeruju, da će pravednici imati mogućnost da vječno žive u rajskim uslovima koje će Bog da uspostavi na Zemlji.

Veliki broj hrišćana vjeruje da će, prilikom ponovnog dolaska Isusa na Zemlju (u poslednja vremena), svi koji su umrli da ustanu tjelesno iz mrtvih za poslednji sud (Strašni sud). Univerzalisti smatraju da pakla nema, te da će svi ljudi na kraju biti spašeni. Međutim, ova teorija univerzalista nije u skladu sa biblijskim učenjem.

Bogoslužja i organizacija uredi

Hrišćani su od samog početka bili organizovani u jedinstvene hrišćanske zajednice eparhije - crkve.

Svete tajne uredi

Svete tajne (grč. μυστήρια — tajna (misterija)), sakramenti (lat: sacramentum) su hrišćanski obredi. Njihov broj se razlikuje kod različitih hrišćanskih denominacija.

Većina hrišćana međutim priznaje sedam svetih tajni, koje su priznate u sljedećim crkvama: Stara katolička, Katolička, Nezavisna katolička, Pravoslavna drevnoistočne, i donekle Anglikanska: krštenje, miropomazanje, pričešće, pokajanje, sveštenstvo, brak i jeleosvećenje.

Većina drugih denominacija tipično primjenjuje samo dva obreda tj. krštenje (baptizam) i pričešće. Neki protestanti, kao npr. Kvekeri, sve obrede zavraćaju.

U Pravoslavnoj crkvi, krštenje, miropomazanje i sveštenstvo ne mogu se ponoviti, dok se ostale tajne ponavljaju. Po hrišćanskom vjerovanju, sveta tajna je čin koji preobražava. Preobraženje je istinski cilj Gospoda Boga u njegovim spasiteljskim djelima. U Hristu, Bog ne samo da spasava čovjeka, ne samo da ljudima oprašta grijehe nego, takođe, i preobražava ljudski život. Svete tajne su sveštene radnje kojima hrišćanska crkva preobražava život čovjeka, „osvećuje ga“ i priprema ga za dolazeće Carstvo nebesko. Bog je stvorio materiju kao i duh, a grijeh čovjeka je što je razdvojio i podvojio materiju i duh da bi se podredio materiji i postao njen rob. Svete tajne ponovno spajaju razdvojeno.

Obično se kaže da u crkvi ima sedam svetih tajni, jer broj sedam označava savršenstvo. Međutim, u Crkvi ima bezbroj svetih tajni.

Simboli uredi

 
Rani kružni ihtis simbol, napravljen kombinacijom grčkih slova ΙΧΘΥΣ u kolo. Efes, Mala Azija.

Prvi hrišćani su, za simbol vjerovanja u Isusa Hrista, Božijega sina i spasitelja, odabrali znak ribe. „Isus Hristos, Božiji sin, Spasitelj“, se na grčkom piše Isu Histu Teu Ios Sotir, a prva slova daju reč „IHTIS“, što u prevodu sa grčkog, znači riba.

Danas najpoznatiji i najrašireniji hrišćanski simbol je krst, koji može da se nađe u mnogim oblicima, u zavisnosti od toga koja crkvena organizacija ga je izdala: raspeće kod katolika, pravoslavni krst kod pravoslavnih i jednostavni krst kod nekih protestantskih crkvenih organizacija, gdje nekih posebnih pravila nema. Neke hrišćanske zajednice upotrebljavaju znak ribe, kao što su to radili hrišćani u rano doba hrišćanstva.

Hrišćanski sabori uredi

Glavni članak: Vaseljenski sabori

Sabori ili koncili (grčki σύνοδος, latinski concilium) u hrišćanstvu označavaju skupštine kojima prisustvuju episkopi, radi savjetovanja o važnim teološkim pitanjima i donošenja zaključaka i propisa. Razne episkopske sabore bilježi crkvena istorija već u 2. vijeku.

Najšire značenje ima ekumenski ili vaseljenski sabor kome prisustvuju patrijarsi, episkopi, kardinali, primasi (nekadašnja titula između mitropolita i patrijarha), nadbiskupi... i sazivaju se u izuzetnim prilikama, a zaključci su im obavezni za čitavu crkvu.

Prvih Sedam vaseljenskih sabora (325—787) priznaju i Istočna i Zapadna crkva, dok ostale priznaje Katolička crkva, iako su u njima učestvovali nekad i neki carigradski patrijarsi. Drugom vatikanskom koncilu, inspirisanom ekumenskim idejama pape Jovana XXIII, prisustvovali su i predstavnici protestantske i Pravoslavne crkve.

Sedam vaseljenskih sabora:

Rimokatolički koncili:

  • Četvrti carigradski sabor (869): osudio i svrgnuo patrijarha Fotija I. Ovaj sabor zapravo predstavlja početak prve šizme između istočne i zapadne crkve. Dalji sabori se odvijaju na zapadu. Umjesto ovog istočna crkva kao ravnovaseljenski računa Carigradski sabor (879—880) koji je osudio sabor iz 869. godine i rehabilitovao patrijarha Fotija.
  • Lateranski I (1123): sankcioniše Vormski konkordat.
  • Lateranski II (1139)
  • Lateranski III (1179)
  • Lateranski IV (1215): definisao nauku o transupstancijaciji.
  • Lionski I (1245)
  • Lionski II (1274) (donosi odluku o reformi crkve i za kratko vrijeme uspostavlja jedinstvo istočne i zapadne crkve, radi zajedničke borbe u krstaškim ratovima.
  • Vieneski (1311—1312): ukida red templara.
  • Konstantski (1414—1418): počinje šizma u zapadnoj crkvi, osuđeni Jan Hus i Jerolim Plaški.
  • Sabor u Bazelu, Ferari i Firenci (1431—1445): Ovaj sabor je otpočeo rad u Bazelu, pa je 1438. premešten u Feraru, a zatim 1439. u Firencu. Na saboru je razmatrano pitanje o dvostrukom ishođenju Svetog duha (Filiokve) i proglašena je Firentinska unija, koju Pravoslavna crkva nije prihvatila. Unija je 1439. godine proglašena i sa delom Jermenske crkve, a 1442. godine sa jakovitima.
  • Lateranski V (1512—1517)
  • Tridentski (1546—1563): osudio Lutera, Kalvina i Cvinglija, podjela na rimokatolike i protestante.
  • Vatikanski I (1869—1870): definiše se dogma o papinoj nepogrješivosti.
  • Vatikanski II (1962—1965): raspravlja o ekumenizmu, o slobodi vjere i o uvođenju narodnog jezika u liturgiju.

Rasprostranjenost uredi

 
Najbrojnije religije sveta. Zemlje, u koje su hrišćanske religije najbrojnije, označene su ljubičastom (Rimokatolici), plavom (Protestanti) i crvenkastom (Pravoslavci) bojom.

Hrišćanstvo je danas najrasprostranjenija religija na svijetu, uz islam, sa najvećim brojem vjernika. Hrišćani čine većinu u Evropi, cijeloj Americi, Australiji, a ima ih i u Aziji i Africi. Samo katolika ima čak 980.000.000 po podacima iz 1991. godine. Crkve katoličke ispovijesti djeluju u Španiji, Francuskoj, Italiji, Austriji, Poljskoj, Mađarskoj, južnoj Njemačkoj, Sloveniji, Hrvatskoj, Češkoj, Slovačkoj, gotovo celoj Latinskoj Americi. Crkva Engleske razvijena je u Engleskoj.

Protestantske crkve pokrivaju sve skandinavske zemlje, sjevernu Njemačku i Holandiju. Kalvinizam dominira u Škotskoj, Švajcarskoj i Holandiji, dok luteranstvo preovlađuje u Skandinaviji, Njemačkoj i Baltičkim zemljama. Manji broj protestanata živi u Istočnoj Evropi i Francuskoj.

Pravoslavlje je zastupljeno u Evropi (Srbija, Crna Gora, Bugarska, Grčka, Rumunija, Severna Makedonija, Moldavija, Rusija, Ukrajina, Belorusija i Gruzija, dijelovima Hrvatske, Bosne i Hercegovine, Albanije, Jermenije, Estonije, Letonije, Kipra), te na bliskom istoku, a sada u porastu i u zemljama zapadne evrope, Amerike, Dalekog istoka.

Reference uredi

  1. ^ Knjiga Brojeva 12:3
  2. ^ McGrath 2006, str. 16.
  3. ^ Hinnells 2005, str. 441.
  4. ^ Maakovor Religions Ranked by Size Arhivirano na sajtu Wayback Machine (26. decembar 2018), Pristupljeno 24. 4. 2013.

Literatura uredi

Spoljašnje veze uredi

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Хришћанство&oldid=27455357”