Цер (дрво)
Cer (lat. Quercus cerris) je vrsta visokog listopadnog drveta iz roda hrastova. Među lokalnim stanovništvom nekada se za ovo drvo može čuti i naziv grm, ali ga ne treba mešati sa hrastom lužnjakom.
| Cer | |
|---|---|
| |
| grana sa listovima | |
| Naučna klasifikacija | |
| Carstvo: | |
| Tip: | |
| Klasa: | |
| Red: | |
| Porodica: | |
| Rod: | |
| Sekcija: | |
| Vrsta: | Q. cerris
|
| Binomno ime | |
| Quercus cerris | |
| |
| Rasprostranjenost cera | |
| Sinonimi | |
|
Spisak
| |
.jpg)
Rasprostranjenost uredi
Cer je južnoevropsko i zapadnoazijsko drvo. Areal mu se od Španije i Francuske (gde je redak) na zapadu, preko Apeninskog i Balkanskog poluostrva, do male Azije i Sirije na istoku. Na sever se proteže do južne Švajcarske i Austrije, a najsevernije do Moravske.[2]
Cer u Srbiji uredi
Kod nas se Cer javlja u većem broju kserotermnih i mezotermnih šuma, najčešće u zajednici sa sladunom. Čest je i u izdanačkim šumama istočne Srbije.[2]
Izgled uredi
Cer je dugovečna vrsta i može doživeti 200 godina. Dostiže visinu od 30-35 m i debljinu debla od 1,3 m. Rano se razvija debela mrtva kora koja je tamnosiva, skoro crna, sa dubokim uzdužnim pukotinama crvenim na dnu i retkim i uskim poprečnim. Mlade grančice maljave, uglaste, zelenkastosive.[2][3]
Krošnja je gusta, tamna, širokočunjastog oblika. Pupoljci su dosta sitni sa brojnim sitnim, usko jezičastim listićima pri osnovi, dugim 2 cm i karakterističnim za cer. Listovi su pojedinačni, naizmenično raspoređeni. Varijabilnog su oblika, obično dugi 8-14 cm i široki do 8 cm, sa 7-8 pari režnjeva celog ili nepravilno nazubljenog oboda. Odrastao list je nežno kožast, s lica sjajan, intenzivne zelene boje, s naličja svetliji i blago maljav, naročito oko nerava. Peteljka je duga 0,5-2,5 cm. Lista nešto kasnije od lužnjaka, krajem aprila i tokom maja. Listovi ostaju na granama do kasno u jesen.[3][2]
Cvetovi su jednopolni, muški skupljeni u duge rese, a ženski pojedinačni ili u grupama po 2-5, na kratkim drškama. Cveta istovremeno sa listanjem.[3][2]
Plod je žir, dug oko 4 cm i širok oko 2 cm, pri vrhu nešto spljošten, površine sitno izbrazdane po dužini. Do 1/3 ili 1/2 pokriven je kupulom. Kupula je pokrivena kožastim stipulama (šubarasta).[3][2]
-
Duboke pukotine kore, crvene na dnu -
Karakteristični pupoljci -
Kožasti listovi -
Žir sa "šubarastom" kupulom
Stanište uredi
Cer je pretežno kserotermna vrsta, prilagođen submediteranskoj i umereno kontinentalnoj klimi jugoistočne Evrope. Najviše mu odgovaraju dublja, dosta suva zemljišta slabo kisele reakcije. Svetloljubiva je vrsta. U visinu se penje više od sladuna, ali više od kitnjaka. Ima dobru izdanačku snagu i čest je u izdanačkim šumama.[2]
Upotreba uredi
Drvo cera je jedričavo, beljika široka, prstenovi prirasta markantni, i prstenasto porozni, zona kasnog drveta tamnija. Beljika rđastožuta, srčevina crvenkasto smeđa. Gustina cerovog drveta, u sirovom stanju vlažnosti, iznosi 1020, pri 15% vlažnosti 823, a u apsolutno suvom stanju 781 kg/m3. Drvo je tvrdo i teško se cepa. Srednje je elastično. Manje je trajno i kvalitetno od drveta drugih vrsta hrastova, kitnjaka, lužnjaka i sladuna. Tehnička svojstva cerovine su nepovoljna, pa se upotrebljava u manjoj meri za građenje u vodi, u brodogradnji, za železničke pragove, parkete, dužice, daske za sanduke i sl. Međutim, drvo cera se, zbog velike toplotne moći, posebno ceni kao ogrevno drvo.[4][5]
Poznato je da je u doba vladavine Kneza Miloša Obrenovića tzv. "žirenje svinja" bio jedan od najčešćih načina ekstenzivnog tova svinja u Srbiji, u hrastovim i bukovim šumama.[6] Danas je ovakva vrsta ishrane naročito popularna u organskoj poljoprivredi.
Hrastov žir upotrebljavao se i u ljudskoj ishrani od najdavnijih vremena. Utvrđeno je da su se žirovi lužnjaka i kitnjaka koristili u ishrani još u neolitu. Žir mnogih vrsta hrastova, pa tako i cera, bogat je skrobom, šećerom, belančevinama, mastima, smolom i taninom. Jestivost žirova zavisi upravo od sadržaja tanina u njima. Veliki sadržaj tanina rezultira gorkim ukusom plodova i ograničava njihovu upotrebu u ljudskoj ishrani. Cer spada u vrste čiji žir ima mali sadržaj tanina, a dosta skroba. Žir i danas koriste u ishrani pobornici prirodne ishrane, a može se koristiti pečen poput pitomog kestena, kao pire, samleven u brašno kao dodatak hlebu ili pržen i mleven kao zamena za kafu. U Nemačkoj je i danas poznat izraz "žirova kafa" (Eichelkaffe).[7]
Osim žirova i drugi delovi cera sadrže znatnu količinu tanina, koji se od davnine upotrebljava za štavljenje kože.[4][8]
Značaj u ozelenjavanju uredi
Opisano je više dekorativnih formi, a najčešće se gaje:[2]
- Quercus cerris ’Ambrozyana’ - žbun ili niže drvo sa sivkasto dlakavim grančicama i poluzimzelenim listovima, manjim nego kod tipične forme,
- Quercus cerris ’Laciniata’ - listovi perasto deljeni,
- Quercus cerris ’Pendula’ - Grane povijene prema zemlji, listovi perasto urezani.
Vidi još uredi
Reference uredi
- ^ Jokić, Dobrinka; Nikolić, Vladimir (septembar 2014). „Stabla - zapisi kao zaštićena prirodna dobra” (PDF). Zaštita prirode. 64/1: 31—39. Arhivirano iz originala (PDF) 22. 7. 2018. g. Pristupljeno 1. 2. 2016.
- ^ a b v g d đ e ž Vukićević, Emilija (2005). Dekorativna dendrologija (2 izd.). Beograd: Privredno finansijski vodič. str. 272—304.
- ^ a b v g Lanzara, Paola (1982). Drveće. Zagreb: Mladinska kwiga.
- ^ a b Šumarska enciklopedija. 1, A-Kos. Zagreb: Grafički zavod Hrvatske. 1959. str. 79.
- ^ Šoškić, Borislav (jul—oktobar 2006). „Svojstva i upotreba hrastovog drveta Srbije” (PDF). Šumarstvo. 3: 109—124. Pristupljeno 21. 1. 2016.
- ^ Dušanović Pasello, Đorđo. „Žir kao dopunsko hranivo za životinje”. GAUS Agencija. Arhivirano iz originala 16. 09. 2020. g. Pristupljeno 01. 02. 2016.
- ^ Grlić 1986, str. 83–85
- ^ „Hrast”. Hrvatska enciklopedija. Leksikografski zavod Miroslav Krleža. Pristupljeno 31. 1. 2016.
Literatura uredi
- Vukićević, Emilija (2005). Dekorativna dendrologija (2 izd.). Beograd: Privredno finansijski vodič. str. 272—304.
- Grlić, Ljubiša (1986). Enciklopedija samoniklog jestivog bilja. Zagreb: August Cesarec. str. 83—85.
- Šumarska enciklopedija. 1, A-Kos. Zagreb: Grafički zavod Hrvatske. 1959. str. 79.
- Lanzara, Paola (1982). Drveće. Zagreb: Mladinska kwiga.
Spoljašnje veze uredi
- Cer - Quercus cerris - Pristupljeno 1. 2. 2016.
- Grijanje na drva - kako povećati energetsku iskoristivost drveta - Pristupljeno 1. 2. 2016.
- Jokić, Dobrinka; Nikolić, Vladimir (2012). „STABLA-ZAPISI”. Jutro.[mrtva veza]