Cetinje
Cetinje je istorijska i sadašnja prestonica Crne Gore (glavni grad Crne Gore je Podgorica). Grad je smješten u istoimenom kraškom polju koje se nalazi u južnom dijelu republike, podno planine Lovćen, na prosječnoj nadmorskoj visini od 670 m. Prema popisu iz 2011. ima 13.918 stanovnika.
Cetinje | |
|---|---|
 Cetinje | |
 Zastava
 Grb
| |
| Administrativni podaci | |
| Država | Crna Gora |
| Prijestonica | Cetinje |
| Stanovništvo | |
| — (2011) |  13.918 |
| Geografske karakteristike | |
| Koordinate | 42° 23′ 19″ S; 18° 55′ 34″ I / 42.388666° S; 18.926066° I |
| Vremenska zona | UTC+1 (CET), ljeti UTC+2 (CEST) |
| Aps. visina | 703 m |
  Cetinje Cetinje na karti Crne Gore | |
| Ostali podaci | |
| Poštanski broj | 81250 |
| Pozivni broj | 041 |
| Registarska oznaka | CT |
| Veb-sajt | www |
Zbog svoje autentične arhitekture i velikog broja istorijskih građevina, relikvija, manastira, crkvi i muzeja, ovaj grad je dobio naziv „grad-muzej“.
Geografija uredi
Cetinje se nalazi na kraškom polju površine oko 7 km², sa prosečnom nadmorskom visinom od 671 metrom.
Klima uredi
Umjereno kontinentalna. Topla i sušna ljeta, prosječne temperature od 20 °C; hladne i vlažne zime, prosječne temperature 2 °C; kišovita proljeća i jeseni. Interesan je podatak da, iako je jedan je od najkišovitijih gradova u Evropi, te grad sa najvećom prosječnom količinom padavina na prostoru bivše Jugoslavije, sam grad nema površinskih vodotokova.
Značenje imena uredi
Korijen riječi Cetinja vuče od praslovenske riječi *kaito, što znači šuma, šumoviti kraj, što se odnosi na četinarske šume.
Istorija uredi
(nekad zgrada Zetske banovine)
Ravnica u kojoj se nalazilo manje naselje (selo) Cetinje, zvala se krajem XIV vijeka Cetinjsko polje: po rijeci Cetini, koja je tekla poljem do kraja XVII vijeka. Naselje se u istorijskim izvorima prvi put pominje 1440. godine, a oko 1450. godine, na Cetinju je podignuta crkva, poznata pod imenom Vlaška crkva. Nastanak današnjeg Cetinja veže se 15. vijek i vladara Zete Ivana Crnojevića. Naime, izgubivši od Turaka dotadašnju prestonicu Žabljak, Ivan Crnojević je odlučio da premjesti svoje sjedište u nepristupačnije krajeve - u kraško polje podno Lovćena, sagradivši 1482. godine dvor, a potom i manastir Svete Bogorodice, u koji je kasnije premjestio sjedište Zetske mitropolije. Neprestane borbe protiv Turaka dovode do dvovjekovne stagnacije u razvoju Cetinja. Ponovni razvoj počinje tek krajem 17. vijeka dolaskom dinastije Petrović na vlast u Crnoj Gori, a veća urbanizacija i značajniji napredak slijedi sa dolaskom Petra II Petrovića Njegoša na vlast. Za vrijeme njegove vladavine izgrađena je i čuvena Biljarda.
Na mjestu na kome se, moguće, nalazio dvor Ivana Crnojevića, vladika Danilo je 1701. godine podigao Cetinjski manastir. Njegoševa rezidencija poznata kao Biljarda, nalazi se u istorijskom jezgru Cetinja u neposrednoj blizini Cetinjskog manastira. Izgrađena je 1838. godine.[1]
Cetinje se dalje arhitektonski i urbano-populacijski razvijalo proporcionalno razvoju crnogorske državotvornosti, tj. uporedo sa proglašenjem Knjaževine Crne Gore (1852. godine pod knjazom Danilom I Petrovićem), te priznanjem samostalnosti (1878. na Berlinskom kongresu) i, konačno, Kraljevine Crne Gore (1910. za vrijeme vladavine kralja Nikole I Petrovića).
Prvi vodovod je izgrađen 1891. godine, a voda je stizala iz Obzovice,[2] sa izvora Grohot. [3]
Za vrijeme vladavine Nikole I, u Cetinju je podignut novi dvor, prvi hotel, bolnica, Djevojački institut, a proglašenjem samostalnosti i uspostavljanjem diplomatskih odnosa sa evropskim državama i Vladin dom, te mnogobrojne ambasade. Izgrađene na jako maloj međusobnoj udaljenosti, a u različitim arhitektonskim stilovima, ove građevine daju Cetinju urbanu sliku grada jedinstvenu u Evropi.
Nakon Prvog svjetskog rata, Crna Gora je proglasila ujedinjenje sa Srbijom, odnosno Kraljevinom SHS/Kraljevinom Jugoslavijom, a Cetinje postaje sjedište Zetske banovine. Ostavši i dalje značajnim centrom, Cetinje se u periodu između dva svjetska rata nesmetano razvijalo, uvećavajući se i populacijski i teritorijalno i infrastrukturalno. Temelji Gimnazije Kneza Pavla su osvećeni 26. septembra 1935.[4] Privreda kraja oko Cetinja je opala: stoke je bilo znatno manje, presušile su doznake iz inostranstva, dugovi seljaka su porasli.[5] Djeca u Staroj Crnoj gori su bila "slabo razvijena i zapuštena", snabdijevanje vodom je bilo problem.[6]
Period nakon Drugog svjetskog rata dovodi do stagnacije Cetinja. Naime, proglašenjem Titograda administrativnim centrom i glavnim gradom SR Crne Gore, kao sastavnog dijela FNRJ/SFRJ Cetinje gubi značaj koji je do tada imalo. Gubeći veliki dio dotadašnjih prihoda, grad je pedesetih i šezdesetih godina prošlog vijeka preživljavao privrednu krizu. Pokretanje industrijskih pogona, kao što su fabrika obuće „Košuta“, elektroindustrijski holding „Obod“ te transportno preduzeće „Bojana“, kao i poboljšanje infrastrukture (izgradnja saobraćajnica prema Titogradu i moru, poboljšanje elektroenergetske i vodovodne mreže), uspjeli su do kraja osamdesetih godina ovog vijeka donekle izvući ovaj grad i njegovo stanovništvo iz krize. Međutim, pad socijalizma, tranzicija i krvavi raspad SFRJ uzrokovali su pad okosnica cetinjske privrede, te su ponovo stanovništvo ovog grada doveli u nezavidan ekonomski i socijalni položaj.
Kultura i obrazovanje uredi
Cetinje je posljednjih pet vijekova kulturno i obrazovno sjedište Crne Gore, pa tako baštini ogromno književno, muzejsko i arhivsko blago, koje se većinom čuva kroz pet republičkih institucija: Narodni muzej Crne Gore, Arhiv Crne Gore, Centralna narodna biblioteka „Đurđe Crnojević“, Kraljevsko crnogorsko narodno pozorište „Zetski dom“, te Republički zavod za zaštitu spomenika kulture.
Međutim, Cetinje nije samo poznato po svojim građevinama i istorijskim spomenicima, već svojoj vjekovima dugoj štamparskoj tradiciji, bogatim bibliotekama, kao i po svojim umjetnicima - ovaj grad je za svojeg postojanja izrodio i ugostio značajan broj književnika i slikara, te stoga ne čudi što su se u ovom gradu smjestile tri akademije - Fakultet likovnih umjetnosti, fakultet dramskih umjetnosti, te Muzička akademija.
Crnojevići su osnovali prvu štampariju (1493—1496). Prvo štampano djelo bilo je Oktoih. Kasnije je i Njegoš osnovao svoju štampariju (1833—1852, u kojoj su objavljene njegove prve pjesme. Od 1858 do 1932 postojala je i Državna štamparija, a poslije Drugog svjetskog rata 1945. osnovano je Izdavačko preduzeće „Narodna knjiga“ (1945—1958) odnosno „Obod“. Najstarije školske ustanove bile su: Njegoševa škola 1869, Bogoslovsko-učiteljska škola i Djevojački institut 1869, Gimnazija 1880, Oficirska artiljerijska škola 1903, Učiteljska škola 1919. i Bogoslovija 1921. godine. Cetinjska čitaonica osnovana je 1868. godine, u okviru koje su djelovali: Pjevačko društvo (1871), Biblioteka (1879), Dobrovoljno pozorišno društvo (1883), Muzej (1893), Arhiv (1895). I danas na Cetinju kao jedina takve vrste u Crnoj Gori radi Bogoslovija Svetog Petra Cetinjskog, koja je obnovila svoj rad 1992. godine.
Cetinjski bijenale uredi
Međunarodni bijenale savremene likovne umjetnosti, koje se od 1990. održava svake druge godine. Idejni tvorac ovog bijenala je princ Nikola Petrović, praunuk kralja Nikole I. Od svog začetka do danas, ova kulturna manifestacija sve više dobiva na značaju, kako u regiji tako i u Evropi.
Znamenitosti uredi
Tri velike hrišćanske relikvije nalaze se na Cetinju. To su: ruka svetog Jovana Krstitelja, čestica Časnog Krsta Gospodnjeg i ikona Presvete Bogorodice Filermose.[7][8][9][10] Prve dvije se čuvaju u Cetinjskom manastiru, a treća u Plavoj kapeli zgrade Vladinog doma.
Crkve i manastiri uredi
Cetinje ima četiri crkve, i sve četiri su posvećene Rođenju Presvete Bogorodice. To su: crkva Cetinjskog manastira, Crkva na Ćipuru, Vlaška crkva i crkva na cetinjskom Starom groblju. Vjekovima se taj praznik slavio kao slava grada Cetinja, do dolaska komunista na vlast, a i danas mnoge porodice na Cetinju slave ovaj praznik kao svoje krsno ime.[11] Organizacija političko-vjerskog karaktera, Crnogorska pravoslavna crkva, ima na Cetinju objekat, za koji njihovi sljedbenici misle da je crkva. Posvetili su je Ivanu Crnojeviću, kojeg smatraju svetiteljem (u kalendaru sina Ivana Crnojevića, Đurađa, iz 1494., štampanom na Cetinju, vidi se da su slavili kao svete Svetog Savu i Simeona mirotočivog, koje je ovo udruženje izbacilo iz svog kalendara).[12]
- Cetinjski manastir - sagradio ga je 1701. godine vladika Danilo Petrović, smješten u neposrednoj blizini Biljarde i Dvora kralja Nikole.
- Manastir Crnojevića - sa crkvom Presvete Bogorodice, podigao ga osnivač Cetinja Ivan Crnojević 1484. godine. Manastir su razorili Turci 1692, a na mjestu crkve Presvete Bogorodice kralj Nikola I je 1886. sagradio kapelu. Danas se u ovoj kapeli nalaze posmrtni ostaci Kralja Nikole I i kraljice Milene.
- Vlaška crkva - podignuta u 15 vijeku kao crkva Rođenja Bogorodice. Rušena u 17. i 18. vijeku. Ponovo podignuta 1864. godine, kada je dobila i današnji naziv.
- Crkva na Ćipuru Izgrađena je od kneza Nikole. Tu su sahranjeni Ivan Crnojević i kralj Nikola sa svojom suprugom, kraljicom Milenom.
Muzeji uredi
- Muzej Cetinjskog manastira - smješten u dijelu manastirskih konaka, sadrži brojne vrijedne eksponate kao što su svi arhijerejski ornati Dinastije Petrović-Njegoš i krst arhimandrita Grigorija Nestora, te bogate zbirke rukopisnih knjiga, inkunabula i ikona.
- Istorijski muzej - smješten u zgradi Vladinog doma, obuhvata kulturnu društveno-ekonomsku, političku i vojnu prošlost Crne Gore od predslovenskog perioda do danas.
- Etnografski muzej Crne Gore - smješten u zgradi nekadašnjeg Srpskog poslanstva, sa zbirkama koji posjetiocima mogu dočarati drevne načine ishrane, privređivanja i odijevanja, instrumente i oruđa crnogorskih predaka.
- Njegošev muzej - smješten u Biljardi, posvećen Petru II Petroviću Njegošu. Obuhvata Njegoševu rezidenciju, dio Njegoševe biblioteke, te dio biblioteke Petra I Petrovića Njegoša.
- Njegoševa rodna kuća - nedaleko od Cetinja, u njeguškom zaseoku Erakovići.
- Državni muzej Crne Gore - smješten u dvoru kralja Nikole I, rekonstrukcija rezidencije kralja, sa autentičnim primjercima namještaja, te drugim predmetima korištenim od strane kraljevske porodice.
- Umjetnički muzej Crne Gore - smješten u zgradi Vladinog doma. Nacionalnu galeriju ovog muzeja čine: Galerija umjetnosti jugoslovenskih naroda i narodnosti, Galerija crnogorske likovne umjetnosti, Galerija ikona, Galerija kopija fresaka, te Spomen zbirka Milice Sarić-Vukmanović.
Saobraćaj uredi
Cetinje je danas dobro komunikacijski uvezano sa ostalim dijelovima Crne Gore. Nalazi se na magistralnoj komunikaciji Podgorica-Cetinje-Budva. Od oba grada je udaljeno oko 30 km. Aerodrom u Tivtu nalazi se na oko 50 km udaljenosti, a luka Bar oko 70 km.
Demografija uredi
Ovo naselje je velikim dijelom naseljeno Crnogorcima (prema popisu iz 2011. godine).
Godine 1931, naselje je imalo 8.982 stanovnika.[13]
 |
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| m | ž |
|||
| ? | 24 | 35 | ||
| 80+ | 70 | 188 | ||
| 75—79 | 102 | 200 | ||
| 70—74 | 217 | 267 | ||
| 65—69 | 285 | 396 | ||
| 60—64 | 312 | 363 | ||
| 55—59 | 342 | 421 | ||
| 50—54 | 520 | 567 | ||
| 45—49 | 569 | 591 | ||
| 40—44 | 535 | 600 | ||
| 35—39 | 514 | 589 | ||
| 30—34 | 513 | 512 | ||
| 25—29 | 540 | 525 | ||
| 20—24 | 652 | 650 | ||
| 15—19 | 658 | 608 | ||
| 10—14 | 558 | 598 | ||
| 5—9 | 471 | 452 | ||
| 0—4 | 354 | 339 | ||
| Prosek : | 512 | 76 | ||
| ||||||||||||||||||||||||
|
| Pol | Ukupno | Neoženjen/Neudata | Oženjen/Udata | Udovac/Udovica | Razveden/Razvedena | Nepoznato |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Muški | 5.853 | 2.359 | 3.163 | 158 | 123 | 50 |
| Ženski | 6.512 | 2.022 | 3.156 | 978 | 278 | 78 |
| UKUPNO | 12.365 | 4.381 | 6.319 | 1.136 | 401 | 128 |
| Pol | Ukupno | Poljoprivreda, lov i šumarstvo | Ribarstvo | Vađenje rude i kamena | Prerađivačka industrija |
|---|---|---|---|---|---|
| Muški | 2.308 | 21 | 3 | 1 | 690 |
| Ženski | 2.276 | 6 | 1 | 2 | 624 |
| UKUPNO | 4.584 | 27 | 4 | 3 | 1.314 |
| Pol | Proizvodnja i snabdevanje | Građevinarstvo | Trgovina | Hoteli i restorani | Saobraćaj, skladištenje i veze |
| Muški | 111 | 56 | 297 | 125 | 205 |
| Ženski | 30 | 14 | 368 | 110 | 62 |
| UKUPNO | 141 | 70 | 665 | 235 | 267 |
| Pol | Finansijsko posredovanje | Nekretnine | Državna uprava i odbrana | Obrazovanje | Zdravstveni i socijalni rad |
| Muški | 18 | 27 | 188 | 71 | 73 |
| Ženski | 27 | 37 | 183 | 198 | 233 |
| UKUPNO | 45 | 64 | 371 | 269 | 306 |
| Pol | Ostale uslužne aktivnosti | Privatna domaćinstva | Eksteritorijalne organizacije i tela | Nepoznato | |
| Muški | 254 | 0 | 4 | 164 | |
| Ženski | 240 | 1 | 13 | 127 | |
| UKUPNO | 494 | 1 | 17 | 291 | |
Partnerski gradovi uredi
Vidi još uredi
Reference uredi
- ^ Rovinski, Pavel Apolonovič (1999). Zapisi o Crnoj Gori. Podgorica. str. 99. ISBN 8649501125.
- ^ Vodovod.
- ^ Tomanović 2007, str. 445.
- ^ "Vreme", 27. sept. 1935
- ^ "Politika", 29. sept. 1935
- ^ "Politika", 13. okt. 1935
- ^ Vitezovi merkaju relikviju („Večernje novosti“, 2. septembar 2013)
- ^ „Primedbe na izmeštanje ikone Bogorodice Filermosa (1) (SPC, 1. decembar 2016)”. Arhivirano iz originala 01. 12. 2016. g. Pristupljeno 01. 12. 2016.
- ^ „Primedbe na izmeštanje ikone Bogorodice Filermosa (2) (SPC, 1. decembar 2016)”. Arhivirano iz originala 01. 12. 2016. g. Pristupljeno 01. 12. 2016.
- ^ „„Filermosu” razvaljivali šrafcigerom („Večernje novosti”, 5. decembar 2017)”. Arhivirano iz originala 05. 12. 2017. g. Pristupljeno 05. 12. 2017.
- ^ Pravoslavlje, novine srpske patrijaršije, br. 1309, od 1. oktobra, Iz života Crkve. Beograd. 2021. str. 43.
- ^ Rovinski, Pavel Apolonovič (1999). Zapisi o Crnoj Gori. Podgorica: Podgorica. str. 103. ISBN 8649501125.
- ^ Mate Ujević, Hrvatska enciklopedija, treći svezak, Zagreb 1942. — strana 693
- ^ Stanovništvo, uporedni pregled broja stanovnika 1948, 1953, 1961, 1971, 1981, 1991, 2003, podaci po naseljima. Podgorica: Republički zavod za statistiku. septembar 2005. COBISS-ID 8764176.
- ^ „Popis stanovništva u Crnoj Gori 2011.”. Arhivirano iz originala 23. 09. 2016. g. Pristupljeno 30. 08. 2016.
- ^ Stanovništvo, pol i starost, podaci po naseljima. Podgorica: Republički zavod za statistiku. oktobar 2004. COBISS.CG-ID 8489488.
- ^ „Pobratimili se Cetinje i Sijena”. gradski.me. 1. 2. 2023. Pristupljeno 2. 2. 2023.
Literatura uredi
- Stanovništvo, uporedni pregled broja stanovnika 1948, 1953, 1961, 1971, 1981, 1991, 2003, podaci po naseljima. Podgorica: Republički zavod za statistiku. septembar 2005. COBISS-ID 8764176.
- Blagojević, Miloš; Spremić, Momčilo (1982). „Slom Crnojevića”. Istorija srpskog naroda. knj. 2. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 414—430.
- Jovanović, Radoman (1981). „Crna Gora 1851-1878”. Istorija srpskog naroda. knj. 5, sv. 1. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 423—446.
- Medaković, Dejan (1993). „Stare srpske štamparije”. Istorija srpskog naroda. knj. 3, sv. 2. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 425—440.
- Milićević, Jovan (1986). „Crna Gora prvih decenija XVIII veka”. Istorija srpskog naroda. knj. 4, sv. 1. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 31—38.
- Milićević, Jovan; Rakočević, Novica (1986). „Crna Gora od 1735-1797”. Istorija srpskog naroda. knj. 4, sv. 1. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 498—530.
- Milićević, Jovan (1981). „Crna Gora 1797-1851”. Istorija srpskog naroda. knj. 5, sv. 1. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 159—211.
- Stanojević, Gligor (1975). „Crna Gora u XVI vijeku”. Istorija Crne Gore. knj. 3, sv. 1. Titograd: Redakcija za istoriju Crne Gore. str. 1—88.
- Stanojević, Gligor (1975). „Crna Gora u XVII vijeku”. Istorija Crne Gore. knj. 3, sv. 1. Titograd: Redakcija za istoriju Crne Gore. str. 89—227.
- Stanojević, Gligor (1975). „Crna Gora u XVIII vijeku”. Istorija Crne Gore. knj. 3, sv. 1. Titograd: Redakcija za istoriju Crne Gore. str. 229—499.
- Tomanović, Lazar (2007). Putopisna proza. Gradska biblioteka i čitaonica Herceg Novi.
Spoljašnje veze uredi
- Zvanična internet prezentacija Prijestonice Cetinje
- Internet portal posvećen Cetinju Arhivirano na sajtu Wayback Machine (22. avgust 2020)
- Visit-montenegro.com Arhivirano na sajtu Wayback Machine (29. novembar 2006)
- Mape, aerodromi i vremenska situacija lokacija (Fallingrain)
- Gugl satelitska mapa (Maplandia)
- Plan naselja na mapi (Mapquest)
