Википедија

Crvena armija

1917-1946

Crvena armija (rus. Красная армия) skraćeno je ime za Crvenu armiju radnika i seljaka (rus. Рабоче-крестьянская Красная армия), oružanu snagu koju su stvorili boljševici tokom Ruskog građanskog rata 1918. Ova organizacija je postala vojska Sovjetskog Saveza nakon njegovog osnivanja 1922. Crvena boja u imenu se odnosi na boju krvi koju je prolila radnička klasa u svojoj borbi protiv kapitalizma. Iako je Crvena armija 1946. promenila ime u Sovjetska armija (rus. Советская армия), ljudi sa Zapada su i dalje koristili termin Crvena armija i kasnije, na primer, tokom Hladnog rata.

Crvena armija


Nezvanična zastava Crvene armije (avers i revers) sa motom — „Za našu Sovjetsku domovinu”
Postojanje15. (28) januar 1918 — 25. februar 1946.
Mesto formiranja:
RSFSR → SSSR
Jačina34.401.807
Angažovanje
Komandanti
KomandantKliment Vorošilov
Mihail Frunze
Vasilij Bljuher
Georgij Žukov
Konstantin Rokosovski
Josif Staljin
Lav Trocki
Mihail Tuhačevski
Uniforma vojnika Crvene armije u Drugom svetskom ratu naoružanog sovjetskim automatom Špagin PPš-41

Istorija uredi

Rana istorija uredi

 
Lav Trocki, narodni komesar rata od 1918. do 1924. god. i tvorac Crvene armije

Sovjet narodnih komesara je uspostavio Crvenu armiju dekretom 28. januara 1918,[1] zasnivajući je na već postojećoj Crvenoj gardi. Zvaničan Dan Crvene armije 23. februar 1918. označava dan prvog masovnog regrutovanja u Crvenu armiju u Petrogradu i Moskvi i prvu borbenu akciju protiv okupacione armije Nemačkog carstva.[2] Dan 23. februar postao je važan nacionalni praznik u Sovjetskom Savezu, kasnije slavljen kao Dan Sovjetske armije i nastavlja da se slavi i u današnjoj Rusiji kao Dan branilaca domovine. Osnivačem Crvene armije obično se smatra Lav Trocki,[3] narodni komesar rata od 1918. do 1924.

Na početku svog postojanja, Crvena armija je funkcionisala kao dobrovoljna formacija, bez činova ili oznaka. Demokratskim izborima su birani oficiri. Ipak, odlukom Petog Sveruskog kongresa Sovjeta, donetom 10. jula 1918. uvedena je obavezna vojna služba za muškarce od 18 do 40 godina. Zahvaljujući ovoj odluci broj vojnika Crvene armije je do kraja jeseni 1918. narastao na 800.000. Tokom 1919. koja je bila presudna godina građanskog rata broj vojnika je dostigao cifru od 3.000.000 da bi pri kraju 1920. godine narastao na 5.000.000.[4] Da bi olakšali regrutovanje, boljševici su stvorili regionalne vojne komesarijate, koji i sada postoje u Rusiji pod ovim imenom[5]

Problem nedostatka školovanog oficirskog kadra Trocki je rešio tako što je dopustio bivšim oficirima vojske carske Rusije da se pridruže Crvenoj armiji[6]. Nakon što je general Aleksej Brusilov ponudio boljševicima svoje profesionalne usluge 1920, veliki broj carskih oficira odlučio je da sledi njegov primer. Boljševičke vlasti su formirale specijalnu komisiju na čelu sa Lavom Lezarovim i avgusta 1920. je regrutovano 315.000 bivših oficira[7]. Veoma često su oni držali pozicije vojnih savetnika. Štaviše, veliki broj bivših vojnika Carske Rusije se i ranije pridružio boljševicima.

Boljševičke vlasti su u svaku jedinicu Crvene armije postavile političke komesare, koji su imali ovlašćenje da preinače odluke komandanata jedinica ako su se one sukobljavale sa principima Komunističke partije.[1] Iako je ovo ponekad rezultovalo pometnjom u komandovanju, partijsko vođstvo je smatralo potrebnim političku kontrolu nad vojskom, dok se Crvena armija sve više i više oslanjala na iskusne oficire iz prerevolucionarnog, carističkog perioda.

Od građanskog rata do tridesetih godina 20. veka uredi

Glavni članci: Ruski građanski rat i Poljsko-sovjetski rat
 
Uniforme vojnika Crvene armije iz vremena Ruskog građanskog rata. (Tamanska armija, 1919)

Prva faza Ruskog građanskog rata trajala je od revolucije 1917. do primirja u novembru 1918. Prvo je, pred kraj novembra 1917. nova boljševička vlada proglasila da teritorija koja je tradicionalno pripadala Kozacima, prelazi pod upravu države. Ova odluka vlade dovela je do narodnog ustanka u oblasti oko reke Don, koji je predvodio general Kaledin i do snažne podrške dobrovoljačkoj armiji. Potpisivanje sporazuma u Brest-Litovsku, takođe je dovelo do direktne intervencije sila Antante u Rusiji i do naoružavanja vojnih snaga suprotstavljenih boljševičkoj vladi. Svoje usluge u borbi protiv boljševika ponudili su i mnogi nemački oficiri. Borbe u prvoj fazi rata su uglavnom bile sporadične i u njima su učestvovale manje vojne formacije (uključujući i Češku legiju, poljsku 5. streljačku diviziju i proboljševičke Crvene litvanske pešake) na bojištu koje se stalno menjalo.

 
Oznaka Crvene armije

Druga, ključna faza građanskog rata, trajala je od januara do novembra 1919. Sukobi su započeli uspešnim nastupanjem belogardejskim armija sa juga (pod Denjikinom), sa istoka (pod Kolčakom) i sa severozapada (pod Judeničem), koje su potisle Crvenu armiju na sva tri pravca. Međutim, Lav Trocki je izvršio ubrzanu reformu Crvene armije i uspeo je da tokom juna potisne Kolčakove snage, a da zatim do kraja oktobra potisne i kontrarevolucionarne snage pod komandom Denjikina i Judeniča.[8] Borbena moć belogardejskih armija uništena je gotovo istovremeno, do sredine novembra i u januaru 1920. konjica pod komandom Buđonija je ušla u Rostov na Donu.

U periodu od 1919—1921 Crvena armija bila je angažovana u Poljsko-sovjetskom ratu. U početnoj fazi rata Crvena armija prodrla je u centralnu Poljsku, ali je 1920. pretrpela katastrofalni poraz u bici za Varšavu što je dovelo do okončanja neprijateljstava. Poraz poslednjih kontrarevolucionarnih snaga pod komandom Pjotra Vrangela na jugu[9] označio je konačnu pobedu komunista nakon četiri godine žestokih borbi i uspostavljanje Sovjetskog Saveza 1922.

Kasnije, tokom dvadesetih i tridesetih godina 20. veka, sovjetski vojni teoretičari su uveli koncept duboke operacije.[10] Ovo je bila direktna posledica iskustva sa širokim pokretima konjičkih formacija tokom građanskog rata i Poljsko-sovjetskog rata. Duboke operacije su uključivale višestruke istovremene manevre više formacija veličine korpusa ili armije. Ovo nije trebalo da donese pobedu u jednoj operaciji, već više operacija sprovođenih paralelno ili sukcesivno je trebalo da garantuju pobedu. U ovome se duboke operacije razlikuju od uobičajenog tumačenja doktrine blickriga. Cilj dubokih operacija je bio da se neprijatelj napadne istovremeno kroz dubinu njegovih snaga da bi se izazvao slom njegovog odbrambenog sistema. Sovjetska teorija duboke operacije je vođena tehnološkim napretkom i nadom da će manevarski rat pružiti prilike za brzu, efikasnu i odlučnu pobedu. Istovremeni razvoj avijacije i oklopnih jedinica je obezbedio fizički podsticaj za ovu evoluciju doktrine u Crvenoj armiji. Maršal Mihail Tuhačevski je tvrdio da vazdušna sila treba da se „iskoristi protiv meta izvan dometa pešadije, artiljerije i drugog oružja. Za maksimalni taktički efekat avioni bi trebalo da se koriste u grupama, skoncentrisanim u vremenu i prostoru, protiv meta od najvišeg taktičkog značaja."

Duboke operacije su prvi put zvanično izražene kao koncept u „Poljskim regulativama“ Crvene armije 1929, ali armija ih je konačno kodifikovala u „Privremenim poljskim regulativama“ iz 1936. Međutim, u Velikoj čistki od 1937—1939. uklonjeni su mnogi vodeći oficiri Crvene armije[11], uključujućiTuhačevskog, pa je koncept napušten, sve Drugog svetskog rata.

Drugi svetski rat uredi

Glavni članak: Drugi svetski rat

Poljska kampanja uredi

 
Susret nemačkih i sovjetskih snaga tokom napada na Poljsku 1939. godine

Dana 17. septembra 1939, vojnici Crvene armije su umarširali u zapadne beloruske i ukrajinske teritorije koje je kontrolisala Poljska u međuratnom periodu, koristeći kao zvaničan izgovor dolazak u pomoć Ukrajincima i Belorusima koje je ugrožavala nacistička Nemačka,[12] koja je napala Poljsku 1. septembra 1939. Sovjetska invazija je otvorila drugi front za Poljake i primorala ih da napuste planove za odbranu u zoni Rumunskog mostobrana, što je ubrzalo poraz Poljaka. Sovjetsko i nemačko napredovanje se završilo približno na Karsonovoj liniji.

Sporazum Ribentrop-Molotov, koji je sadržao tajni protokol o ograničavanju sfera interesa svake strane, pripremio je laku podelu Poljske između Nemačke i Sovjetskog Saveza.[13] Definisana sovjetska interesna sfera se poklapala sa teritorijom koja je kasnije zauzeta tokom kampanje. Ova teritorija je postala deo Ukrajinske i Beloruske Socijalističke Republike.

Uprkos činjenici da su vodene prepreke odvajale većinu interesnih sfera, sovjetski i nemački vojnici su se sreli u nekoliko slučajeva. Najpoznatiji ovakav događaj se desio u Brest-Litovsku 22. septembra 1939. Nemački 19. tenkovski korpus pod komandom generala Hajnca Guderijana je zauzeo Brest-Litovsk, koji je ležao unutar sovjetske interesne sfere. Kada se sovjetska 29. tenkovska brigada general-pukovnika Krivošiva približila Brest-Litovsku, komandanti su pregovarali da se nemačke trupe povuku i da sovjetske trupe uđu u grad salutirajući jedni drugima.[14][15]

Prema knjizi „Sovjetske žrtve i gubici u borbi u 20. veku“, koju je napisao general-pukovnik Krivošiv, snage Crvene armije u Poljskoj su brojale 466.516 vojnika.[16] Crvena armija je nailazila na slab otpor, najviše zbog zauzetosti glavnine poljskih snaga koje su se borile sa Nemcima na zapadnoj granici, delom zbog zvaničnog naređenja poljske Vrhovne komande da se ne ulazi u sukob sa sovjetskim vojnicima, a delom zato što su mnogi stanovnici Poljske u oblasti Kresi — uglavnom Ukrajinci i Belorusi — videli sovjetske vojnike kao oslobodioce, te su ih dočekivali sa cvećem, hlebom i solju.[17] I pored svega toga, Crvena armija je pretrpela gubitke od 737 mrtvih i nestalih i 1.859 ranjenih.[18] Gubici protivničkih poljskih trupa ostaju nepoznati. Crvena armija je izvestila da je razoružala 452.536 ljudi, ali ova brojka verovatno uključuje i veliki broj onih koji nisu registrovani kao regularni vojnici poljske armije. Poljski podaci daju broj od približno 242.000 zarobljenika koje je uzela Crvena armija.[18]

Zimski rat uredi

Glavni članak: Zimski rat

Staljin i sovjetska Vrhovna komanda su ušle u ovaj rat sa puno arogancije i vere u pobedu. Ipak, Staljin je u čistkama uklonio mnoge iskusne kadrove, a na njihova mesta došli su lojalniji, ali manje sposobni ljudi[1]. Mnogi sovjetski vojnici su poginuli jer njihovi komandanti prosto nisu hteli ili im nije bilo dozvoljeno da se povuku. Finci su koristili gerilsku taktiku, napadajući kuhinje i sovjetske vojnike koji su bili oko logorskih vatri.

 
Snajperska knjižica Crvene armije

Sovjeti nisu uspeli da iskoriste izrazitu nadmoćnost na početku rata. Finska je skupila 130.000 ljudi i 500 topova, dok su Sovjeti napali sa 200.000 ljudi i 900 topova. Sovjeti su takođe skupili i 1.000 tenkova, ali su oni slabo korišćeni i trpeli su velike gubitke. Vozila su bila u pogonu 24 časa dnevno da se njihovo gorivo ne bi smrzlo, ali je opet bilo izveštaja o kvarovima na motorima i nedostatku goriva. Jedna od najpoznatijih bitaka u ovom ratu i jedan od do tada najtežih poraza Crvene armije bila je bitka za Suomusalmi. U ovoj bici značajno slabije jedinice Finske vojske uništile su 163. pešadijsku diviziju Crvene armije. Ukupni gubici Finaca iznosili su 350 mrtvih, 600 ranjenih i 70 nestalih vojnika dok gubici u ljudstvu Crvene armije nisu bili precizno utvrđeni ali je prema finskim izvorima u ovoj bici poginulo oko 5.000 ruskih vojnika. Finci su zarobili 26 tenkova, 40 topova, 181 kamion, 350 konja i veliku količinu municije i granata.[19] Odmah nakon ove usledila je i bitka na putu Rate-Suomisalmi u kojoj je u potpunosti uništena 44. motorizovana divizija Crvene armije.

Finski problemi u nedostatku opreme su takođe vredni pomena. Na početku rata, samo vojnici koji su prošli vojnu obuku imali su uniforme i oružje. Ostatak je morao da nosi svoju odeću koja je ličila na uniforme finske vojske uz dodatak oznaka. Finci su nadoknađivali svoj nedostatak kroz oduzimanje opreme, oružja i municije od neprijatelja.

 
Zabeleške u snajperskoj knjižici Mihaila Budenkova
 
Snajperska puška Mosin-Nagan

Veliki broj vojnika Crvene armije koji su se borili u Zimskom ratu dovedeno je iz južnih regiona Sovjetskog Saveza npr. 44. motorizovana divizija koja je u potpunosti uništena u bici na Rate putu bila je formirana od regruta iz Ukrajine.[19] Staljin je smatrao da se ruskim trupama iz područja odmah uz granicu sa Finskom ne bi moglo verovati u borbi protiv Finaca sa kojima su mogli biti u bliskim odnosima ili deliti istu istoriju. Međutim, izgubio je iz vida da vojnici Crvene armije iz južnih regiona apsolutno nisu imali iskustva u uslovima arktičke zime te godine i preživljavanjem u šumi.

U vazdušnom ratu tokom Zimskog rata, Finska ratna avijacija je razvila letačku lovačku formaciju „četiri prsta"[20] koja ne samo da je bila superiornija od sovjetske taktike „tri lovca u delta formaciji“, već ju je kasnije usvojio svaki važniji pilot u Drugom svetskom ratu i još uvek je u upotrebi. Odlična taktika i hrabrost finskih pilota koji su bili brojčano višestruko nadjačani onemogućili su efikasno dejstvo ratne avijacije Sovjetskog Saveza tokom trajanja sukoba.

Sovjetski gubici u Zimskom ratu iznosili su 48.744 mrtvih i 158.863 ranjenih.[21] Finci su izgubili oko 32.839 mrtvih i nestalih i 43.557 ranjenih.[21]

Veliki otadžbinski rat, 1941—1945. uredi

Glavni članci: Veliki otadžbinski rat i Istočni front (Drugi svetski rat)
 
Vojnici Crvene armije za vreme Drugog svetskog rata

U jesen 1940. Treći rajh i njegovi saveznici su već potpuno dominirali evropskim kontinentom. Samo su Ujedinjeno Kraljevstvo (na zapadu) i Sovjetski Savez (na istoku) mogli da se suprotstave fašističkoj moći. Velika Britanija i Nemačka nisu imale zajedničku granicu na kopnu, ali je ratno stanje postojalo između njih; Nemci su imali dugačku kopnenu granicu sa Sovjetskim Savezom, ali je SSSR ostao neutralan, u skladu sa sporazumom o nenapadanju i brojnim trgovačkim sporazumima.

Za Hitlera nije nikada postojala dilema oko ove situacije.[22] „Prodor na istok“ (nem. Drang nach Osten) je samo bio pitanje dana. Ovo je kulminiralo 18. decembra 1940. izdavanjem „Direktive 21 — Slučaj Barbarosa“, koji je otvoreno govorio da „nemačke kopnene snage moraju biti spremne da slome sovjetsku Rusiju u brzoj kampanji pre kraja rata sa Engleskom“.[23] Čak i pre izdavanja ove direktive, nemački generalštab je razvio detaljan plan za kampanju protiv Sovjetskog Saveza, predviđenu za maj 1941, ali su događaji u Grčkoj i Jugoslaviji zahtevali njeno odlaganje do druge polovine juna.

U vreme nacističkog napada na SSSR u junu 1941, Crvena armija je na svojim zapadnim granicama imala oko 170 divizija sa ukupno oko 2,7 miliona vojnika.[23] Njihovi protivnici su na Istočnom frontu imali 190 divizija, 153 nemačke i 37 divizija satelitskih zemalja sa ukupno oko 5,5 miliona vojnika.[23] U prvim nedeljama rata je viđeno uništenje gotovo celokupnog sovjetskog vazduhoplovstva na zemlji, kao i važnije opreme, tenkova, artiljerije i veći porazi dok su nemačke snage zatvarale stotine hiljada vojnika Crvene armije u tzv. džepove i u njima ih zarobljavale ili uništavale.

Sovjetske snage su pretrpele teške gubitke na početku operacije Barbarosa zbog slabe pripremljenosti, koja je bila posledica nevoljne i zakasnele odluke sovjetske vlade i Vrhovne komande da izvrše mobilizaciju. Takođe je važna bila i taktička superiornost nemačke vojske koja je vodila rat na način koji se već dve godine pokazivao uspešnim. Taktička inicijativa koju su nemačke snage imale u početnoj fazi operacije značila je da Vermaht bio u mogućnosti da na odabranim pravcima nastupanja koncentriše brojčano nadmoćnije snage što je omogućilo brz proboj i napredovanje u sovjetsku pozadinu. Brzi predratni rast i unapređenje kadrova Crvene armije kao i uklanjanje iskusnih oficira u čistkama samo su još više doprineli sovjetskom porazu.

Ipak, generacija briljantnih oficira (najpoznatiji je Georgij Žukov) učila je iz poraza i sovjetskih pobeda u bitkama za Moskvu, Staljingrad, Kursk i kasnije u operaciji Bagration čime su odlučno potvrdili veličinu onoga što je Sovjetima poznato kao Veliki otadžbinski rat.

Sovjetska vlada je činila nemoguće da poveća moral Crvene armije dok se ona povlačila u jesen 1941. Sovjetska propaganda se udaljila od klasne borbe i umesto toga se oslonila na duboko usađena patriotska osećanja stanovništva, pozivajući se na istoriju predrevolucionarne Rusije. Propaganda je nazvala rat protiv nemačkih agresora Velikim otadžbinskim ratom, ciljajući na Otadžbinski rat iz 1812. protiv Napoleona.[24] Pojavila su se pozivanja na ruske heroje kao što su Aleksandar Nevski i Mihail Kutuzov. Represije protiv Ruske pravoslavne crkve su prestale, a sveštenici su oživeli tradiciju blagosiljanja oružja pre bitke. Komunistička partija je napustila instituciju političkih komesara, iako ju je ubrzo ponovo usvojila. Crvena armija je ponovo uvela činove i usvojila mnoga pojedinačna priznanja kao što su medalje i ordenja. Koncept Garde se ponovo pojavio; jedinicama koje su iskazale izuzetno junaštvo u borbi data su imena kao što su „gardijska regimenta“, „gardijska armija“ i sl.

Tokom Velikog otadžbinskog rata, Crvena armija je regrutovala 29.574.900 vojnika kao dodatak na 4.826.907 koji su se već nalazili u službi na početku rata. Od toga je poginulo 6.329.600 i nestalo 4.559.000 (većinom odvedeni u zarobljeništvo). Od tih približnih 11.444.100 se 939.700 ponovo pridružilo vojsci dok je ona postepeno oslobađala sovjetsku teritoriju i još 1.836.000 se vratilo iz nemačkog zarobljeništva. To smanjuje ukupne gubitke na oko 8.668.400. Većinu žrtava su činili Rusi (5.756.000), koje su pratili Ukrajinci (1.377.400).[25]

Nemački gubici na Istočnom frontu obuhvataju oko 3.604.800 mrtvih i nestalih i 3.576.300 zarobljenih (ukupno 7.181.100); gubici nemačkih saveznika na Istočnom frontu su približno 668.163 mrtvih i nestalih i 799.982 zarobljenih (ukupno 1.468.145). Od tih 8.649.300, Sovjeti su posle rata iz zarobljeništva oslobodili 3.572.600, tako da su ukupni gubici sila Osovine procenjeni na oko 5.076.700.[26]

 
Fotoaparat i videokamera Crvene armije za vreme Drugog svetskog rata

Poređenje gubitaka pokazuje okrutan tretman koji su nacisti upražnjavali prema sovjetskim ratnim zarobljenicima. Većina zarobljenika sila Osovine je puštena posle rata, ali sudbina sovjetskih zarobljenika je bila znatno drugačija. Nacističke trupe su zarobljene vojnike Crvene armije često ubijale na bojištu ili ih slale u koncentracione logore. Poznato Hitlerovo komesarsko naređenje uvodi sve nemačke oružane snage pod akt ratnih zločina.[27][28]

U prvoj polovini rata, Crvena armija je imala naoružanje mešovitog kvaliteta. Imala je odličnu artiljeriju, ali nije imala dovoljno kamiona da je vuku i snabdevaju. Tenkovi T-34 su bili za klasu bolji od bilo kog tenka na svetu, a sovjetske oklopne jedinice su, pak, imale vrlo zastarele modele; jedinice koje su imale najmodernije tenkove su bile hendikepirane usled problema sa snabdevanjem. Sovjetsko vazduhoplovstvo se u početku loše pokazalo protiv Nemaca. Brzo napredovanje Nemaca u sovjetsku teritoriju je otežalo snabdevanje, ako ne i onemogućilo, pošto je većina sovjetske ratne industrije ležala u zapadnim delovima zemlje. Dok sovjetske vlasti nisu uspostavile ratnu industriju na istoku, Crvena armija se u velikoj meri oslanjala na vojnu pomoć zapadnih Saveznika. Na primer, Saveznici su slali tenkove marke M4 Šerman (oko 4.100), Valentajn (oko 3.700), Matilda II (oko 1.100), kao i tenkove M3 Li i M3/M5 Stjuart, iako po kvalitetu nijedan od njih nije bio ni blizu T-34 ili KV-1.[29]

Međutim, mnogo značajnija od pomoći u tenkovima, bila je pomoć u prevoznim sredstvima, koja su bila preko potrebna Crvenoj armiji da bi efikasnije vršila grupisanje i prevoz trupa na najvećem bojištu u Evropi. Tako su SAD za vreme Drugog svetskog rata ukupno isporučile 501.660 transportnih vozila, od čega 77.972 džipa, 151.053 kamiona od 1 tone i 200.662 kamiona od 2 tone.[29] S druge strane, vazduhoplovstvo Crvene armije je dobilo nekoliko hiljada modernih aviona koji su po kvalitetu bili jednaki ili bolji od sovjetskih aviona; ovo je obuhvatalo lovce Bel P-39 erakobra (skoro 4.773[30]), Hoker harikene (2.931[31]), srednje bombardere Daglas A-20 (oko 3.000), P-63 Kingkobra (oko 2.400), P-40 Tomahavk (2.130), Spitfajere (oko 1.331[31]). Na kraju, Crvena armija je primila ne manje od 9.600 komada protivtenkovskog ili protivavionskog oružja, kao i milione tona municije, ličnog naoružanja i druge vrste vojne opreme. Aluminijum i avionsko gorivo je povratilo snagu vazduhoplovstvu više nego sami avioni. Pošiljke u obliku hrane su takođe predstavljale dobrodošle dodatke obrocima na frontu.

Posle rata u Evropi, Crvena armija je napala Japan i njegove snage u Mandžuku (Mandžurija) 9. avgusta 1945. (operacija „Avgustovska oluja“) i u saradnji sa mongolskim i kineskim komunističkim snagama brzo savladala Kvantunšku armiju. Sovjetske snage su takođe napale Sahalin, Kurilska ostrva i severni deo Koreje. Japan se bezuslovno predao 2. septembra 1945.

Posle Drugog svetskog rata, Crvena armija je imala najmoćniju kopnenu armiju u istoriji. Imala je više tenkova i artiljerije nego sve ostale zemlje zajedno. Britanski štab je odbio kao vojno nemoguć britanski plan (operacija „Nezamislivo“)[32] da se uništi Staljinova vlast i istera Crvena armija iz Evrope.[33]

Hladni rat uredi

Poslednji korak transformacije Crvene armije od revolucionarne milicije u regularnu armiju suverene zemlje dat je 1946, promenom imena u Sovjetska armija. Broj vojnika Sovjetske armije pao je sa 13 miliona na približno 5 miliona.[1] Veličina vojske tokom Hladnog rata je ostala između 3 i 5 miliona, prema zapadnim procenama. Sovjetski zakon je tražio da svi sposobni muškarci služe vojsku najmanje dve godine. Kao rezultat toga, Sovjetska armija je ostala najveća aktivna armija u svetu od 1945. do 1991.[1] Jedinice Sovjetske armije koje su oslobodile zemlje istočne Evrope od nemačke vlasti ostale su u njima da bi osigurale režime u novonastalim satelitskim zemljama i odvratile NATO snage od eventualnih planova preuzimanja vlasti u tim zemljama. Najveće sovjetsko vojno prisustvo je bilo u Istočnoj Nemačkoj.

Trauma od nemačke invazije iz 1941. uticala je na sovjetsku hladnoratovsku doktrinu da se bori sa neprijateljima na njihovoj teritoriji ili u zoni pod sovjetskim uticajem, ali u svakom slučaju da spreči rat da dođe do sovjetske teritorije. Da bi osigurala sovjetske interese u istočnoj Evropi, Sovjetska armija je ugušila antisovjetske pobune u Istočnoj Nemačkoj (1953), Mađarskoj (1956) i Čehoslovačkoj (1968).

Suprotstavljanje SAD i NATO tokom Hladnog rata se najviše zasnivalo na uzajamnom zastrašivanju nuklearnim oružjem. Sovjetski Savez je mnogo investirao u nuklearne kapacitete armije, naročito u proizvodnju balističkih raketa i nuklearnih podmornica koje bi ih nosile. Otvorena neprijateljstva su zamenjena borbama u zemljama Trećeg sveta kroz podršku režimima ili pobunjeničkim pokretima.[1]

Rat u Avganistanu uredi

Glavni članak: Sovjetsko-avganistanski rat

Godine 1979. Sovjetski Savez je intervenisao u građanskom ratu koji je besneo u Avganistanu. Sovjetska armija je pritekla u pomoć sekularnoj vladi koju su ugrožavali talibanski gerilci koje su obučavale, opremale i finansirale SAD.[34] Iako tehnički superiorni, Sovjeti nisu imali dovoljno vojnika da uspostave kontrolu u državi i osiguraju granice. Ovo je rezultat oklevanja Politbiroa, koji je dozvolio samo „ograničeni kontingent“ od 80.000 do 100.000 vojnika. To je za posledicu imalo da su lokalni pobunjenici mogli da efikasno koriste taktiku „udari-i-beži“, koristeći puteve koji su omogućavali lako bekstvo i dobre linije snabdevanja. Ovo je učinilo sovjetsku situaciju beznadežnom sa vojne tačke gledišta (zbog slabe upotrebe taktike „spržene zemlje“, koju su Sovjeti upražnjavali u Drugom svetskom ratu, i to na svojoj teritoriji). Sve zajedno učinilo je rat vrlo nepopularnim u armiji. Sa dolaskom „glasnosti“, sovjetski mediji su počeli da izveštavaju o teškim gubicima koji su rat učinili vrlo nepopularnim i u celom Sovjetskom Savezu, iako su stvarni gubici bili umereni — prosečno oko 1.500 vojnika godišnje.[35] Ovo je takođe postalo osetljivo međunarodno pitanje, što je konačno nateralo Gorbačova da povuče sovjetske snage iz Avganistana 1989. Avganistanski sindrom koji je preživela armija može se porediti sa Vijetnamskim sindromom u Americi zbog izgubljenog rata u Vijetnamu.[36]

Na kraju, po nekim analizama iz dokumentacije CIA, ogromni troškovi održavanja petomilionske vojske u periodu mira, kao i vođenje devetogodišnjeg rata u Avganistanu, bili su najvažniji uzroci zbog kojih je došlo do propadanja sovjetske ekonomije i celog Sovjetskog Saveza.[37]

Kraj Sovjetskog Saveza uredi

Od 1985. do 1990. novi predsednik Sovjetskog Saveza, Mihail Gorbačov, pokušao je da putem ekonomskih reformi smanji naprezanje koje je predstavljalo održavanje sovjetske armije. Njegova vlada je polako smanjivala veličinu vojske. Do 1989. sovjetski vojnici su u potpunosti napustili teritorije susednih saveznika iz Varšavskog pakta. Iste godine, rat u Avganistanu se završio i svi preostali sovjetski vojnici su se vratili u Sovjetski Savez. Krajem 1990, nastale su velike političke promene u zemljama Istočnog bloka, što je dovelo do njegovog nestanka. U samom Sovjetskom Savezu, građani su se okretali protiv komunističke vlade. Marta 1990. porast nacionalne svesti u Litvaniji doveo je do proglašenja nezavisnosti te republike. U isto vreme i nekoliko drugih republika je takođe proglasilo nezavisnost. Gorbačov je reagovao naređujući armiji da se okrene protiv građana i kriza se pojačala. Sredinom 1991. u Sovjetskom Savezu je proglašeno vanredno stanje.[38]

U avgustu 1991. godine, desio se neuspeli državni udar. Prema zvaničnoj istrazi koju je sproveo Vrhovni sovjet (najviši dom parlamenta) odmah nakon tog događaja, armija nije odigrala značajnu ulogu u tome. Komandanti su poslali tenkove na ulice Moskve, ali (prema svedočenjima oficira i vojnika) samo da bi osigurali bezbednost ljudi. Nejasno je zašto je vojska ušla u grad, ali je jasno da nije imala za cilj da zbaci Gorbačova (koji je bio za to vreme u svojoj vili na Crnom moru) ili vladu. Državni udar nije uspeo jer zaverenici nisu preduzeli nikakve konkretne korake i nakon nekoliko dana mirovanja, udar je prosto stao.

Posle avgustovskog udara 1991, vođstvo Sovjetskog Saveza praktično nije imalo nikakvu vlast nad republikama članicama. Skoro svaka sovjetska republika je objavila svoju nameru da se odvoji i počela da usvaja zakone kojima su izazivale Vrhovni sovjet. 8. decembra 1991. predsednici Rusije, Belorusije i Ukrajine su izjavili da je Sovjetski Savez raspušten i potpisali dokument kojim su osnovali Zajednicu nezavisnih država. Gorbačov je podneo ostavku 25. decembra, a sledećeg dana je Vrhovni sovjet sam sebe ukinuo, zvanično označavajući kraj Sovjetskog Saveza. Prateći kraj Sovjetskog Saveza, Sovjetska armija je raspuštena i zemlje-naslednice su podelile imovinu. Podela je izvršena najviše na regionalnoj osnovi, čime su vojnici Sovjetske armije iz Rusije postali deo nove ruske armije, dok su npr. vojnici poreklom iz Kazahstana mogli da postanu deo nove kazahstanske armije. Kao rezultat toga, najveći deo Sovjetske armije, uključujući i najveći deo nuklearnih raketa, ostao je u sastavu Armije Ruske federacije. Krajem 1992, ostaci Sovjetske armije u bivšim sovjetskim republikama su većinom rasformirani. Vojne snage u garnizonima istočne Evrope, uključujući i baltičke zemlje, postepeno su vraćene kući između 1991. i 1994.

Polovinom marta 1992, Boris Jeljcin, prvi predsednik Ruske Federacije, imenovao je sebe novim ministrom odbrane Rusije, i tako načinio presudni korak u stvaranju nove ruske oružane sile, koja se većinom sastojala od ostataka Crvene armije. Poslednji tragovi stare sovjetske komandne strukture su konačno raspušteni u junu 1993.[39]

U narednih nekoliko godina, bivše sovjetske snage su se povukle iz Centralne i istočne Evrope, kao i iz novih nezavisnih postsovjetskih republika — Azerbejdžana, Jermenije, Uzbekistana, Kazahstana i Kirgistana. Ruske kopnene snage su ostale u Tadžikistanu, Abhaziji, Gruziji i Transnistriji.

Organizacija uredi

Činovi uredi

 
Zastava Crvene armije

Rana Crvena armija je napustila instituciju profesionalnog oficirskog kadra, kao nasleđa carizma. Zapravo, boljševici su odbacili reč „oficir“ i umesto nje koristili reč „komandant“. Crvena armija je odbacila epolete i činove i koristila samo imena funkcija, kao što su „komandant divizije“, „komandant korpusa“ i slično. Godine 1924. ovaj sistem je zamenjen kategorijama od K-1 (najniža) do K-14 (najviša). Kategorije su u suštini delovale kao maskirani činovi; one su pokazivale iskustvo i kvalifikacije komandanta. Znaci su sada označavali kategoriju, a ne poziciju komandanta. Ipak, vojnici su još uvek morali da koriste nazive funkcija kada se obraćaju komandantima, što je moglo biti nezgodno (na primer „druže zameniče načelnika štaba“). Ako neko nije znao poziciju komandanta, on je koristio jednu od mogućih pozicija, na primer komandant regimente za K-9[8].

Dana 22. septembra 1935, Crvena armija je napustila kategorije i uvela lične činove. Ipak, ovi činovi su koristili jedinstvenu mešavinu naziva funkcija i tradicionalnih činova (na primer, pukovnik ili „komdiv“ — komandant divizije). Dalje komplikacije su dolazile oko funkcija i kategorija političkih komesara („brigadni komesar“, „armijski komesar drugog reda“), za inženjerski kadar („inženjer 3. reda“, „divizijski inženjer“), za administrativne, lekarske i ostale neborbene branše.

Činovi „general“ i „admiral“ su uvedeni 7. maja 1940. i izbacili su više činove, kao što su „kombrig“, „komdiv“, „komkor“, „komandarm“; ostali viši činovi („divizijski komesar“, „divizijski inženjer“) ostali su nepromenjeni. Sistem je pretrpeo dalje modifikacije 2. novembra 1940. napuštanjem funkcijskih činova za neprofesionalne oficire i uvođenjem čina potpukovnika[6].

Početkom 1942. svi funkcijski činovi u inženjerskom i administrativnom kadru postali su regularni činovi („inženjerski major“, „inženjerski pukovnik“, „kapetan intendantske službe“). Sistem vojnih komesara je napušten 9. oktobra 1942, zajedno sa komesarskim činovima. Funkcijski činovi su ostali samo u medicinskim i veterinarskim kadrovima.

Početkom 1943, unifikacijom sistema su napušteni svi preostali funkcijski činovi. Reč „oficir“ je postala zvanična, zajedno sa epoletama koje su zamenile prethodni način označavanja. Činovi i oznake iz 1943. se nisu mnogo menjali sve do poslednjih dana postojanja Sovjetskog Saveza. S druge strane, ruska vojska i danas koristi u velikoj meri sličan sistem. Stari funkcijski činovi „kombat“ (komandant bataljona ili baterije), „kombrig“ (komandant brigade) i „komdiv“ (komandant divizije) su još uvek u neslužbenoj upotrebi[33].

Generalštab uredi

Dana 22. septembra 1935, vlasti su promenile ime štaba Štaba Crvene armije radnika i seljaka u Generalštab, koji je u osnovi reinkarnacija generalštaba iz doba Ruske Imperije. Mnogi od bivših štapskih oficira Štaba Crvene armije su služili u Generalštabu Ruskog carstva i postali su generalštabni oficiri u SSSR. Generalštabni oficiri su obično imali veliko borbeno iskustvo i dobru obuku na akademiji[6].

Doktrina uredi

Sovjetski Savez je uspostavio domaću ratnu industriju kao deo Staljinovog programa industrijalizacije 1920-ih i 1930-ih. Sovjetska vojna doktrina se dosta razlikovala od doktrine koju je koristila SAD. Ministar odbrane Sovjetskog Saveza, maršal Andrej Grečko, definisao ga je 1975. godine kao „sistem pogleda na prirodu rata i metode procene, kao i priprema zemlje i vojske za rat, zvanično prihvaćene u određenoj zemlji i njenim oružanim snagama“. Sovjetski teoretičari su smatrali podjednako važnim i političku i vojno-tehničku stranu vojne doktrine i smatrali da su vojni eksperti Zapada zanemarivali političku stranu. Međutim, prema rečima zapadnjačkih komentatora Harijet F. Skot i Vilijama Skota, politička strana sovjetske vojne doktrine najbolje objašnjava sovjetske poteze na međunarodnoj političkoj sceni[3].

Vojno obrazovanje uredi

Tokom građanskog rata, komandni kadrovi su obučavani u Generalštabnoj akademiji Crvene armije, drugo ime za Nikolajevsku generalštabnu akademiju Ruskog carstva. 5. avgusta 1921. akademija je postala Vojna akademija Crvene Armija, a 1925. naziv joj se menja u Vojna akademija „Mihail Vasiljevič Frunze“. Viši i vrhovni komandanti su pohađali Viši vojni akademski kurs, čije je ime promenjeno 1925. u Napredni kurs za vrhovnog komandanta. 1931. uspostavljanje Operacije Fakultet na na Frunzeovoj Vojnoj akademiji je zamenilo ove kurseve. 2. aprila 1936. je ponovo uspostavljena Generalštabna akademija; to će postati glavna škola za više i vrhovne komandante Crvene armije, kao i centar za napredne vojne studije.

Ljudstvo uredi

Čistke uredi

 
Pet maršala SSSR: (sleva nadesno) Tuhačevski, Buđoni, Vorošilov, Bljuher i Jegorov. Tuhačevski, Bljuher i Jegorov likvidirani su tokom Velike čistke

Kasnih tridesetih došlo je do takozvane „Čistke kadrova Crvene armije“, dešavajući se u istorijskoj pozadini Velikih čistki. Čistka je imala za cilj čišćenje Crvene armije od „politički nepodobnih elemenata“, najviše među višim oficirima. Ovo je neizbežno obezbedilo zgodan izgovor za sprovođenje ličnih osveta i na kraju je rezultovalo lovom na veštice. Neki posmatrači smatraju da su čistke značajno oslabile Crvenu armiju, ali je ovo ostalo samo predmet debate. Mnogi komentatori zanemaruju činjenicu da je Crvena armija značajno omasovljena na vrhuncu Čistke. Godine 1937, Crvena armija je brojala oko 1,3 miliona vojnika, a juna 1941. je brojala tri puta toliko. Ovo je zahtevalo brzu promociju mlađih oficira, često uprkos nedostatku iskustva i treninga, što je često imalo ozbiljne posledice. U drugom važnom razmatranju, na kraju čistki desilo se nešto sasvim suprotno — mnoge žrtve čistki su bile rehabilitovane i vraćeni su im činovi.

Podaci sa kojih je nedavno skinuta oznaka tajnosti pokazuju da je 1937, na vrhuncu čistke, Crvena armija imala 114.300 oficira, od kojih je 11.034 preživelo represiju i nije im data rehabilitacija do 1940. Opet, 1938. Crvena armija je imala 179.000 oficira (56% više u poređenju sa 1937) od kojih je još 6.742 doživelo represiju i nije im data rehabilitacija do 1940. godine.

U najvišoj lestvici Crvene armije, čistke su uklonile 3 od 5 maršala, 13 od 15 armijskih generala, 8 od 9 admirala, 50 od 57 generala korpusa, 154 od 186 generala divizija, 16 od 16 armijskih komesara i 25 od 28 komesara korpusa[11].

Rezultat je bio da su se početkom 1941. godine u redovima Crvene armije našli mnogi neiskusni viši oficiri[40].

Žene u Crvenoj armiji uredi

 
Poštanska marka sa likom Ljudmile Pavličenko

Tokom Drugog svetskog rata, veliki broj aktivnih pripadnika Crvene armije činile su žene. Prema nekim izvorima,[41] broj žena koje su učestvovale u borbi protiv agresora na Istočnom frontu bio je skoro 1.000.000, od kojih je bilo najviše pripadnika Crvene armije, a zatim partizanskog pokreta i drugih rodova vojske, npr. ratne avijacije. Kako je u SSSR vojna obaveza važila samo za muškarce starosti od 18 do 40 godina, žene vojnici Crvene armije su bile dobrovoljci. Za razliku od svojih koleginica u vojskama zapadnih Saveznika, koje su bile angažovane na neboračkim dužnostima, žene vojnici Crvene armije aktivno su učestvovale u borbama. Mnoge od njih su svojim doprinosom u borbi protiv neprijatelja zaslužile zvanje heroja Sovjetskog Saveza.

Jedna od takvih vojnika Crvene armije bila je i Ljudmila Pavličenko. Ljudmila, koja je dobrovoljno stupila u vojsku odmah nakon početka nemačkog napada na SSSR, postala je jedan od najboljih snajperista u istoriji Crvene armije. Do juna 1942. kada je zbog ranjavanja povučena sa fronta, Ljudmila je samostalno izbacila iz stroja 309 neprijateljskih vojnika. 25. oktobra 1943. odlikovana je ordenom heroja Sovjetskog Saveza. Zbog svojih zasluga postala je isuviše dragocena da bi bila vraćena na front. Određeno vreme provela je na propagandnoj turneji po SAD i Kanadi, a kraj rata dočekala je u činu majora, kao instruktor u školi za obuku snajperista.[42]

Reference uredi

  1. ^ a b v g d đ Menaul 1980
  2. ^ S.S. Lototskiy, The Soviet Army (Moscow:Progress Publishers, 1971). str. 25, cited in Scott and Scott, The Armed Forces of the Soviet Union, Eastview Press. Boulder, Co. (1979). str. 3. February 23 became an important national holiday in the Soviet Union, later celebrated as "Soviet Army Day".
  3. ^ a b Scott & Scott, The Armed Forces of the Soviet Union, Eastview Press, Boulder, Co., 1979
  4. ^ Vojna enciklopedija, Vojnoizdavački zavod Beograd, 1985, knj.8. str. 455.
  5. ^ Napomena: ne treba mešati vojne komesarijate sa institucijom vojnih političkih komesara.
  6. ^ a b v John Erickson, The Soviet High Command - A Military-Political History 1918–41, MacMillan, London, 1962
  7. ^ N. Efimov, Grazhdanskaya Voina 1918–21 (The Civil War 1918–21), Second Volume, Moscow, c. (1928). str. 95, citirano u Erickson, 1962
  8. ^ a b Erickson 2013, str. 72–73.
  9. ^ Erickson 2013, str. 102–107.
  10. ^ Habeck, Mary R. (2003). Storm of Steel: The Development of Armor Doctrine in Germany and the Soviet Union, 1919-1939. Cornell University Press. ISBN 978-0-8014-4074-8. 
  11. ^ a b Bullock & Bullock 1993, str. 489
  12. ^ [1] Arhivirano na sajtu Wayback Machine (7. novembar 2009) Telegram nemačkog ambasadora u SSSR, Šulenberga, nemačkom Ministarstvu spoljnih poslova, 10. septembar 1939, na Yale Law School's Avalon Project: Nazi-Soviet Relations 1939-1941.
  13. ^ Drugi svetski rat, Narodna knjiga, Beograd, 1982, knj.1. str. 43.
  14. ^ Krivošein S. M. Mežduburьe. Vospominaniя. Voronež, 1964.
  15. ^ Guderian H. Erinnerungen eines Soldaten Heidelberg, 1951
  16. ^ Krivosheev 1997.
  17. ^ Piotrowski 1998, str. 177–259.
  18. ^ a b [2] Invasion of Poland (Fall Weiss) by George Parada
  19. ^ a b [3]The Battle of Suomussalmi
  20. ^ Formacija „Četiri prsta“ je formacija od četiri aviona, podeljenih u dve grupe, dok jedna leti nisko, a druga visoko; svaki avion se bori nezavisno od ostalih, a opet podržavajući svog pratioca u borbi.
  21. ^ a b Drugi svetski rat, Narodna knjiga, Beograd, 1982, knj.1. str. 94.
  22. ^ Adolf Hitler, Mein Kampf, American edition, Boston, (1943). стр. 654, cited in William L. Shirer, The Rise and Fall of the Third Reich, The Reprint Society, London, (1962). стр. 796
  23. ^ a b v Moskovska bitka, Branko Kitanović, Istarska naklada, Pula, 1985.
  24. ^ Napoleon Bonaparta, A. Z. Manfred, Minerva, Beograd, 1975. knjiga 3. str. 237.
  25. ^ G. F. Krivošeev, Rossiя i SSSR v voйnah XX veka: poteri vooružennыh sil. Statističeskoe issledovanie
  26. ^ Rűdiger Overmans, Deutsche militärische Verluste im Zweiten Weltkrieg. Oldenbourg. 2000. ISBN 978-3-486-56531-7.
  27. ^ Nojmajer 2004, str. 263.
  28. ^ Mineau 2004, str. 106.
  29. ^ a b Bean, Tim; Fowler, Will (2002). Russian Tanks of World War II. MBI. ISBN 978-0-7603-1302-2. 
  30. ^ Mondey 1996.
  31. ^ a b „Ratna krila“, Vuk Karadžić i Službeni list SFRJ. 1987. ISBN 978-86-307-0085-9.
  32. ^ [4] Arhivirano na sajtu Wayback Machine (26. decembar 2007) Operation Unthinkable report - pp. 2, opening date
  33. ^ a b Glantz 1998
  34. ^ Dimitrakis 2013, str. 154.
  35. ^ Galeotti 2001, str. 84.
  36. ^ Sarin, Oleg Leonidovich (1993). The Afghan Syndrome: The Soviet Union's Vietnam. Presidio. ISBN 978-0-89141-420-9. 
  37. ^ CIA document - Cost of Soviet Involvement in Afganistan, Pristupljeno 30. 4. 2013.
  38. ^ [5] Arhivirano na sajtu Wayback Machine (17. decembar 2007) CNN - Three days that shook the world, As witness to history, correspondent recalls amazing events of '91 coup attempt
  39. ^ RUSSIAN PRESIDENT MOVES TO CREATE A SEPARATE ARMY By CELESTINE BOHLEN, The New York Times, March 17, 1992, Pristupljeno 30. 4. 2013.
  40. ^ Glantz 1998, str. 58.
  41. ^ Women in Combat By Erin Erickson Arhivirano na sajtu Wayback Machine (14. avgust 2007), Pristupljeno 30. 4. 2013.
  42. ^ MANKILLER: Major Lyudmila Pavlichenko By Henry Secada, Pristupljeno 30. 4. 2013.

Literatura uredi

Spoljašnje veze uredi

 
Crvena armija na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Црвена_армија&oldid=27550781”