Википедија

Crkva (građevina)

грађевина намењена верским потребама

Crkva je građevina namenjena obavljanju hrišćanskih verskih obreda. Crkva se sastoji iz tri dela:

Unutar crkve nalaze se ikone i freske koje prikazuju svece.

Ponekad se reč crkva koristi analogno i jednostavno za građevine drugih religija, kao što su džamije i sinagoge.[1][2] Crkva se takođe koristi da opiše telo ili skup hrišćanskih vernika, a može se koristiti da se odnosi na svetsku hrišćansku versku zajednicu u celini.[3]

Poreklo crkava uredi

Potreba za hrišćanskom arhitekturom je izrasla iz pravilnih susreta u prvim hrišćanskim privatnim kućama. U trenutku kada je veličina pojedinog društva prerasla privatne prostore u kojima se susretalo- počela je gradnja zgrada koje su bila namenjene za bogosluženja. Ka velikom zamahu u gradnji prostora za bogoslužbe došlo je posle milanskog edikta cara Konstantina I.

Prvi vek uredi

Prvi hrišćani su bili isto tako kao Isus Hrist stanovnici Palestine i njihove bogoslužbe su se odvijale u jerusalimskom hramu u mesnim sinagogama. Hramsko bogosluženje je sadržavalo ritual čiji je deo bila žrtva, računajući žrtvu životinja za greh. Novi zakon ima mnogo mesta koja pokazuju na učešće u hramskim bogosluženjima.

 
Katedrala Notr Dam u Remsu.

O nastanku sinagoge ne znamo mnogo, ali se smatra da se razvila iz javnih bogosluženja tokom izgona iz Vavilona u 6. veku p. n. e. Ovo bogosluženje nije imalo žrtvu već samo čitanje iz „Tore“ i „proroka“ sa obrazlaganjima. Na nekim mestima se ovakvi obredi odigravaju u privatnim kućama, dok je na drugim mestima to bio povod za nastanak velelepnih građevina. Na takvim bogosluženjima je po jevanđelju uzeo učešće i Isus. U ovakvoj praksi su učestvovali i nastavili je i prvi hrišćani je posle prvog židovskog rata došlo do odeljivanja sinagoge i crkve koja se sve više sastojala iz hrišćana povodom pagana.

Na hrišćansku bogoslužbu imalo je uticaj naročito sinagogalno bogosluženje jer sve do sadašnje liturgije u većini crkvi polaze od upravo sinagogalnog uređenja takvih religijskih susreta.

Crkve u 2 i 3 veku uredi

Sirijski grad Dura-Evropos na zapadnoj obali Eufrata na rimskoj granici bilo je opsedano Partima 257. godine. I tom prilikom je uništena unutrašnjost grada ali je bila sačuvana crkva i sinagoga koje su ukraćene zidnim slikarstvom i obe su zgrade bile promenjene iz privatnih kuća. Crkva u Dura-Evropos ima prostorije za davanje krsta sa velikom krstionicom.

Zlatni vek bazilika uredi

Sa milanskim ediktom i izrazitom potporom koju je Konstantin I dao crkvi došlo je do velikog zamaha u gradnji crkvene arhitekture koja je postala uzor za nastupajuće vekove i ostavila je stope u hrišćanskoj arhitekturi do današnjih dana. Ka klasičnim bazilikama koje su sagrađene u Rimu spadaju bazilika svetog Ivana povodno dedikovana kao bazilika Spasitelja, bazilika Svetog Petra i bazilika Sv. Pavla izvan zidina. Grad Rim je daljim bazilikama bio u doba starog i u početku srednjeg veka, sasma zapunjen. Dalji gradovi u kojima je došlo do velike ekspanzije u gradnji bazilika spadala je i Ravena u 5. veku i tu se nalaze bazilika San. Vitale i bazilika Sant Apoliner.

Istočni tip crkve uredi

Istočni tip crkve na osnovi grčkog upisanog krsta sa kupolom u sredini ima svoj početak u izgradnji grada Konstantinopolja i naročito izgradnja hrama Aja Sofija koja je uticala na izgradnju istočnih tipova crkava sve do današnjih dana.

Srednji vek uredi

U zapadnoj Evropi u toku srednjeg veka formirali su se arhitektonske forme crkava u izrazito dva stila. Prvi od njih je romanički stil koji je radio sa prostim polukružnim lukom. Svoje ime vuče iz antičkog Rima a sam izgled ovih romaničkih crkvi je prost i jednostavan i zidne površine nisu naročito dekorisane. Drugi od stilova koji se razvio je gotika koja je izbrušena arhitektonska umetnost i koja upotrebljava izlomljeni luk kao osnovni elemenat u izgradnji. Ovaj stil je karakterističan najme za katedrale. Izgled crkve je velelepan i odvodi poglede u visinu. Nove vrste lukova su omogućavale odvažnije konstrukcije svodova i veće strukturisane zgrade. Za gotiku su karakteristični oslikani zidovi i velike staklene površine koje su ispunjene vitražima.

Novi vek uredi

Posle gotike i njene mističnosti kao i negaciji zemaljskog sveta otkriva se vrednost i forma antike i nalaze se mirne i uravnotežene renesansne forme koje u osnovi ne donose nove tipove sakralne arhitekture i još uvek se tu javlja bazilika kao tip objekta koji se primenjuje i u današnje vreme dok se dekoracija oslanja na inspiracijama u antičkoj umetnosti. Nasuprot tome se u doba baroka javljaju čulno najučinkovitija rešenja kako u prostornim shvatanjima tako i u vajarskoj i slikarskoj dekoraciji sakralne arhitekture toga doba u interesu propagande protireformacije kao i vezivanja masa za crkvu kada ljudska težnja da ispuni prostor dolazi do svoga najvećeg uticaja.

19. a 20. vek uredi

U 19. i 20. veku crkva teži da zadrži svoje uticaje pored ostalog i gradnjom velikih crkvenih objekata u kojim se koriste najmodernije konstrukcije za gradnju i metode kao što su armiranobetonske konstrukcije, elektroakustike i klimatizacije. U nekoliko izuzetnih slučajeva radi se po pravilu o neuspelim rešenjima i eklekticističkim rezultatima srednjovekovnih rešenja bez težnje da se razvija savremena arhitektura.

Arhitektura crkava u Srbiji uredi

Arhitektonski, crkve se razlikuju u zavisnosti od podneblja, vremena nastanka i pripadnosti. Na tlu Srbije postoje crkve iz raznih razdoblja i raznih stilova. Rane crkve su građene kao rimske bazilike, zatim pod uticajem romanike (koja je na tlu Srbije prerasla u grčko-vizantijski stil), da bi se kasnije razvili raški i moravski stil. U Srbiji nema gotskih crkava, koje su karakteristične za katoličku zapadnu Evropu. Nakon turske okupacije, u Srbiji se crkve više ne grade, osim crkava brvnara. Posle oslobođenja od Turaka, knjaz Miloš započinje sveobuhvatnu obnovu Srbije, što podrazumeva i gradnju novih crkava, koje su uglavnom u baroknom stilu. Dolazak Karađorđevića na vlast poklapa se sa traženjem nacionalnog stila u arhitekturi, tako da crkve sve više liče na one koje su se gradile pre turskih osvajanja, a taj stil se, uz vrlo malo osavremenjavanja, održao sve do početka 21. veka.

Crkve u pravoslavlju uredi

Pravoslavna arhitektura ima liturgično značenje, simboliku same liturgije. Istorija crkvene arhitekture je duga i ostavila je veliku raznolikost nacionalnih izraza i stilova, zavisno od vremena u kome su crkve nastajale. Svim pravoslavnim hramovima, zajednička je ideja da je „hram mesto na kome, kroz učestvovanje u svetoj liturgiji crkve, mi ulazimo u zajednicu sa carstvom Božijim“. Pravoslavni hramovi se obično dele na tri dela:pripratu ili predvorje (narteks), srednji deo hrama-brod (naos) i oltar. Sva tri dela su često ukrašena freskama i ikonama, od kojih su često mnoge od izuzetne umetničke vrednosti, kao na primer freska Beli anđeo. U pravoslavlju se smatra da crkva ne treba da postane svrha samo kao građevina, već da mora da nam pomogne da izgradimo duhovnu vezu sa Bogom.

Pravoslavne crkve se razlikuju i po broju kupola. Crkve imaju po 2, 3, 5, 7, 13 kupola.

  • 2 - dve kupole predstavljaju Božju i ljudsku prirodu Isusa Hrista
  • 3 - tri lica Svete Troice
  • 5 - Isusa Hrista i četiri evangelista
  • 7 - sedam dara svetogo Duha, 7 dana Božjeg tvorenja
  • 13 - Isusa Hrista i 12 apostola

Oltar uredi

Hrišćanski hramovi se postavljaju u pravac istok-zapad. Istočni deo hrama je oltar Smatra se da je to najsvetiji deo hrama. U oltaru se nalazi: časna trpeza-presto, proskomidija i đakonik. Na časnoj trpezi se moraju nalaziti: antimins, Sveto Jevanđelje, krst, darohranilica u kojoj se nalaze čestice za pričešćivanje bolesnika, mironosnica potrebna za sveto krštenje, čiraci sa svećama, kandilo i službenik. Proskomidija je mesto u oltaru, gde se čuva sve što je potrebno za bogosluženje: putir, diskos, koplje, kašičica, odela za službu.

Naziv đakonik je nastao otuda što je đakon zadužen da se stara oko pomenutih predmeta.

Glavni članak: Oltar

Pevnica uredi

U delu hrama pred oltarom, obično odvojenim sa jednim ili dva stepenika od naosa crkve, se nalazi pevnica, severna i južna. U malim crkvama se ponekad nalazi samo jedna. Za pevnicom u toku bogosluženja se nalaze pojci koji aktivno učestvuju na službi. Odgovaraju na jektenije, pevaju ili čitaju određene crkvene tekstove. Kako je propisano tipikom.

Galerija uredi

Crkvena arhitektura uredi

Crkvena arhitektura označava arhitekturu hrišćanskih crkava. U sebi spaja širok raspon verskih i svetovnih umetničkih stilova koji su uticali na razvoj izgleda i konstrukcije crkvenih zgrada od postanka hrišćanstva do danas.

Rano hrišćanstvo uredi

Crkva je građevina za obavljanje hrišćanskih obreda. Najstariji tip je bazilika, po uzoru na rimske bazilike. Počele su se graditi u 4. veku Imale su najčešće tri broda odeljena stupovima, i galeriju, apsidu i ulazni deo (atrijum). Između apside i uzdužnih brodova je poprečni brod (transept) i crkva dobiva oblik tzv. latinskoga krsta. Na Istoku (Sirija) pojavljuju se tornjevi. Grade se od početka spomen-crkve nad grobovima mučenika i na svetim mestima. U 6. veku u vizantijskoj arhitekturi prevladava tip kružne građevine s kupolom (Aja Sofija u Carigradu).

Predromanika uredi

Kao stilsko razdoblje u zapadnoevropskoj umetnosti od ranog srednjeg veka do 11. veka pojavila se predromanika, koja spaja antiku i rano hrišćanstvo s novonastalim prilikama nakon propasti Rimskog carstva i stupanja na evropsku pozornicu novih, dotad barbarskih naroda.

Romanika uredi

Oko godine 1000. nastupa romanika koja traje do oko 1250, i širi se celom Evropom posredstvom benediktinaca. Crkve zadržavaju oblik latinskoga krsta, zidovi su masivni, a glavna su obeležja jednostavnost i logičnost konstrukcije te bogata horizontalna raščlanjenost.

Gotika uredi

U 13. veku u Francuskoj se razvija gotika, nov stil s novim načinom gradnje, posebnim šiljastim lukovima i izduženim svodovima. Povećava se broj brodova i apsida, javljaju se stubovi i lukovi (kontrafore) i veliki prozori s vitražima.

Renesansa uredi

Krajem 14. veka razvija se u Italiji renesansa, koja se oslanja na antičke uzore (polukružne lukove, stubove s kapitelima, kanelure pilastere itd.). Prvi put se javno ističu arhitekte.

Barok i rokoko uredi

U 16. veku renesansa prelazi u barok, koji traje do 18. veka i poklapa se protivreformacijom. Ističe se raskoš i bogatstvo, ujedinjuje se arhitektura, vajarstvo i slikarstvo. Karakteristike su bogatstvo dekoracija, bujnost i nemir u prikazima i naglašena plastičnost Stil koji sledi u završnoj fazi baroka naziva se rokoko.

Klasicizam, eklekticizam stilova i moderna uredi

Posle klasicizma, koji se ogleda u jednostavnosti klasičnih grčkih i rimskih oblika i motiva, a traje od sredine 18. veka do prve četvrtine 19. veka preovladava vraćanje na staro – neoromanika, neogotika i neorenesansa. Tek u 20. veku prestaje taj eklekticizam i nastaje moderna arhitektura, sa slobodnim i maštovitim oblicima.

Postmoderna uredi

Stil druge polovine 20. veka i početka 21. veka diskretno evocira neoklasicizam. Glavna odlika je postmoderna jednostavnost, ogoljenost i siromaštvo oblika. Koriste se novi materijali: čelik, staklo, beton.

Delovi crkve uredi

Vidi još uredi

Reference uredi

  1. ^ Use of the term "The Manichaean Church", Encyclopædia Britannica
  2. ^ "The term church is found, but not specifically defined, in the Internal Revenue Code (IRC). The term is not used by all faiths; however, in an attempt to make this publication easy to read, we use it in its generic sense as a place of worship including, for example, mosques and synagogues." [1], US IRS Tax Guide for Churches & Religious Organizations
  3. ^ „Church | Definition, History, & Types | Britannica”. 22. 6. 2023. 
  4. ^ UNESCO World Heritage: Vatican City [2], Pristupljeno 30. 4. 2013.

Literatura uredi

  • Računarski program „Osvećenje vremena“, Bit projekt-Beograd, 1999.
  • Delom ili u potpunosti prema članku u češkoj Vikipediji
  • Levy, Patricia (2004). Cathedrals and the Church. Medieval World. North Mankato, MN: Smart Apple Media. ISBN 1-58340-572-0. 
  • Krieger, Herman (1998). Churches ad hoc. PhotoZone Press. 
  • Erlande-Brandenburg, Alain, Qu'est-ce qu'une église ?, Gallimard, Paris, 333 p., 2010.
  • Gendry Mickael, L’église, un héritage de Rome, Essai sur les principes et méthodes de l’architecture chrétienne, Religions et Spiritualité, collection Beaux-Arts architecture religion, édition Harmattan 2009, 267 p.

Spoljašnje veze uredi

 
Crkva na Vikimedijinoj ostavi.
 
Potražite Crkva u Vikirečniku, slobodnom rečniku.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Црква_(грађевина)&oldid=27553740”