Crkolez
Crkolez (alb. Cërkolezi) je naselje u opštini Istok na Kosovu i Metohiji. Atar naselja se nalazi na teritoriji katastarske opštine Crkolez površine 1707 ha. Selo se nalazi u Metohijskom podgoru.
Crkolez | |
|---|---|
| Administrativni podaci | |
| Država | Srbija |
| Autonomna pokrajina | Kosovo i Metohija |
| Upravni okrug | Pećki |
| Opština | Istok |
| Stanovništvo | |
| — 2011. | 346 |
| Geografske karakteristike | |
| Koordinate | 42° 48′ 47″ S; 20° 38′ 00″ I / 42.8131° S; 20.6333° I |
| Vremenska zona | UTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST) |
| Aps. visina | 612 m |
.svg)  Crkolez Crkolez na karti Srbije | |
U pisanim izvorima selo se prvi put pominje 1395. godine, u povelji srpske kneginje Milice kojom se crkva svetog Jovana u Crkolezu prilaže svetogorskom manastiru Svetog Pantelejmona. U turskom popisu iz 1485. godine upisano je 47 srpskih kuća, među kojima je i kuća seoskog popa. Boja Jakovljević iz ovog sela je u izveštaju 1890. godine opisao nasilja Arnauta protiv njega i ostalih Srba iz toga i okolnih sela. Proterali su ih u Srbiju i oteli im kuće. Sedam familija od 73 ljudi se iselilo 3. maja. Ponudili su da im budu pratnja do granice, zbog sigurnosti, ali su i tu pripremili zasedu. U pograničnom selu, muslimani iz sela Koporiće, tzv. Kolašinski Turci su tobože napali njih, ali ni jedan musliman nije stradao, 5 Srba je ubijeno, jedan mladić je ranjen a spasilo se samo 16 Srba, prelaksom u Srbiju. Ostali su postali plen i roblje muslimana iz Ibarskog Kolašina.[1]
Godine 1943. albanski fašisti su spalili celo selo, a srpsko i crnogorsko stanovništvo, uključujući žene i decu, oterali su u logor u Rakošu. Tada su pokušali da zapale i crkvu, ali ih je u tome sprečila jedna starica koja je na vreme ugasila požar.
U crkvi svetog Jovana se do 1955. godine čuvala zbirka od jedanaest izuzetno vrednih i starih srpskih rukopisnih knjiga od 13. do 14. veka, pisanih na pergamentu i papiru. Među njima je posebno vredno Jevanđelje koje je pisano na pergamentu iz 13. veka. Ukrašeno je sa jedanaest inicijala kolorisanog crteža, koji prikazuju „zverinje” ornamentike arhaičnog teratološkog stila. Ovi inicijali stoje na samom početku srpske istorije umetnosti. Od izuzetne vrednosti su i 41 list četvrte inkunabule, štampane 1495. godine u Crnojevića štampariji na Cetinju.
U porti crkve svetog Jovana raste dud star nekoliko vekova. Po predanju, drvo je kalemljeno kada je crkva zidana i to sa grančicom šam-duda iz Pećke patrijaršije. Isto predanje kaže da je taj šam-dud doneo Sveti Sava iz Jerusalima i sam ga zasadio u porti Pećke patrijaršije.
U mestu „Crkvolezu” je između 1868—1874. godine radila srpska narodna škola.[2]
Demografija uredi
Naselje ima albansku etničku većinu, do 1999. godine u selu je bilo oko 200 Srba.
Broj stanovnika na popisima:
