Crnogorski komiti
Crnogorski komiti su nastali u ljeto 1916. godine, poslije raspuštanja crnogorske vojske. Od 1916. do 1918. godine Crnogorski komiti su vodili borbu protiv austrougarske okupacije, a nakon stvaranja Kraljevstva Srba, Hrvata i Slovenaca, manji dio komita nastavlja borbu za crnogorsku nezavisnost. Godine 1921, poslije smrti kralja Nikole i uvođenja Vidovdanskog ustava, došlo je do masovnije predaje komita, koji su, u malom broju postojali, sve do 1929. godine.
Nastanak komita uredi
Posle potpunog povlačenja vojske Kraljevine Srbije prema Medovi (preko Skadra), prikupljena crnogorska vojska u rejonu Danilovgrada i Podgorice nije se mogla povući istim pravcem. Ponuđeno primirje neprijatelj nije prihvatio i došlo je do raspuštanja crnogorske vojske.
Deo onih koji u uspeli da izbjegnu internaciju sklonio se u šume. U ljeto 1916. godine, došlo je do odmetanja pojedinaca u komite, koji su se organizovali po teritorijalnoj pripadnosti. Nosioci komande su bile četovođe. Imali su podršku kod stanovništva koje ih je obavještavalo o kretanju neprijatelja, sakrivalo i hranilo.
Dolazak u komite dvojice bivših ministara, Radomira Vešovića i Milosava Raičevića, je rezultiralo pristupanjem još nekih prvaka pokretu. Borbe sa okupatorom su intenzivirane krajem 1917. i početkom 1918. godine. Predajom Vešovića i Raičevića, 1. januara 1918. godine, pokret nije uništen, nego je čak dobio na snazi. Neprijatelj je uznemiravan ne samo na crnogorskoj teritoriji nego i na području Sandžaka, Dubrovnika, Hercegovine, Boke kotorske, itd.
Oktobra 1918. godine komiti i drugi rodoljubi pomogli su srpskoj vojsci da oslobodi Crnu Goru. Komandant Jadranskih trupa, general Dragutin Milutinović, raspustio je komitske čete, naredbom od 12. novembra 1918. godine.
Borba protiv načina ujedinjenja uredi
Način na koji je ujedinjenje izvršeno i zakulisne radnje saveznika, posebno Kraljevine Italije, dovele su do Božićne pobune i ponovnog aktiviranja komitskog pokreta. Jedan deo komita se ponovo odmetnuo, dok je drugi deo prihvatio i pomagao novouspostavljenu vlast.
Da bi predupredila i skršila otpor, Vlada Kraljevine SHS je, pored već angažovane žandarmerije, angažovala i vojsku, a u suzbijanju komita su se naročito isticale Kontrakomitske jedinice sastavljene od lokalnog stanovništva i oficirski kadar poreklom sa područja Crne Gore. Crna Gora je proglašena "vojišnim zemljištem", a Zetska divizijska oblast je stavljena pod direktnu upravu Vrhovne komande Vojske Kraljevine SHS. Delegat kraljevske vlade, Ivo Pavićević, dao je komitima rok do 1. maja 1919. godine da polože oružje.
Komite nijesu ispoštovale rok. Iz Italije je 19. jula 1919. godine došlo 69 Crnogoraca radi podizanja sveopšteg ustanka, ali se ovaj pokušaj završio bezuspješno. Akcije pojedinih komitskih grupa su nastavljene. Vršeni su prepadi na organe i pristalice novouspostavljene vlasti, kao i pojedinačna ubistva, a deo komita je vršio zločine, pljačke, razbojništva i silovanja[1][2]. Prema vojnim izvorima, krajem 1919. godine U Crnoj Gori je bilo 1.796 komita. Čitave 1920. godine su vršene antikomitske akcije koje nisu bile usmerene samo na komite već i na one koji su ih pomagali, što je samo jedan od činilaca koji je uticao na slabljenje pokreta. Osim legalnih protivkomitskih akcija neretko su se događali i slučajevi teškog prekoračenja ovlašćenja, pa i nepotrebnih ubistava.[3]
Godine 1921, smrću kralja Nikole, raspuštanjem crnogorske vojske u Gaeti i donošenjem Vidovdanskog ustava, pokret se počeo gasiti masovnom predajom. Marta 1929. godine likvidirani su poslednji komiti, Drago i Radoš Bulatović.
Dosta komita je amnestirano, a priličnom broju je suđeno. Crnogorski komiti, njihovi jataci i simpatizeri su čitavog svog postojanja trpjeli progone od strane snaga koje su podržavale bezuslovno ujedinjenje Crne Gore i Srbije. Među poznatijim ličnostima koje su učestvovale u gušenju pobune i organizovale antikomitske akcije su serdar Janko Vukotić, Blažo Đukanović, Ivo Pavićević i komandir žandarmerije u Nikšiću, Milan Kalabić.
Vidi još uredi
Reference uredi
Literatura uredi
- Popović, Nikola B. (2000). Srbi u Prvom svetskom ratu 1914—1918. Novi Sad: Društvo istoričara Južnobačkog i Sremskog okruga.
- Pavlovic, Srdja (2008). Balkan Anschluss: The Annexation of Montenegro and the Creation of the Common South Slavic State. Purdue University Press. ISBN 978-1-55753-465-1.