Čačak

Čačak
Čačak;
	Čačak — kolaž slika (Crkva Vaznesenja Gospodnjeg, Gradska promenada, Gradski trg u Čačku, Gradska biblioteka „Vladislav Petković Dis”, Narodni Muzej, Spomenik Vojvodi Stepi, Aćimovića kuća u Čačku)
	Grb
Administrativni podaci
Država	Srbija
Upravni okrug	Moravički okrug
Region	Šumadija i zapadna Srbija
Stara imena	Gradac
Stanovništvo
Stanovništvo	‍
— 2022.	69.598
— gustina	109,43 st./km2
Aglomeracija	105.612
Geografske karakteristike
Koordinate	43° 53′ 17″ S; 20° 20′ 35″ I / 43.888166° S; 20.343166° I
Vremenska zona	UTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST)
Aps. visina	240 m
Površina	636 km2
	Čačak Čačak na karti Srbije
Ostali podaci
Gradonačelnik	Milun Todorović (SNS)
Poštanski broj	32000; 32101; 32102; 32103; 32104; 32105
Registarska oznaka	ČA
Veb-sajt
	www.cacak.org.rs

Čačak je grad u središnjem delu centralne Srbije, u Šumadiji, između opštine Gornji Milanovac na severu i opštine Lučani na jugozapadu. Administrativno pripada Moravičkom upravnom okrugu, čiji je administrativni centar. Na zapadu je opština Požega koja pripada Zlatiborskom okrugu, istočno je opština Knić koja je sastavu Šumadijskog okruga, a na jugoistoku je grad Kraljevo koja pripada Raškom okrugu.

Grad Čačak je administrativni, privredni i kulturni centar Moravičkog upravnog okruga. Grad Čačak ima 58 naselja. Po popisu iz 2022. godine Čačak ima 69.598 stanovnika.

Geografija uredi

Grad Čačak zauzima geografski prostor između 20°7'15" i 20°38'30" istočne geografske dužine i 43° 44' i 44° 00' 30" severne geografske širine.

Čačak se nalazi 145 km južno od Beograda. Najbliža mu je granica sa Bosnom i Hercegovinom. Čačak se nalazi na kontaktu Šumadije i unutrašnjih Dinarida. Grad zauzima površinu od 636 km² niz tok Zapadne Morave, okružen planinama Vujan (857 m) na severu, Ovčar (958 m) i Kablar (885 m) na zapadu i Jelica (929 m) na jugu dok je na istoku otvoren prema kraljevačkoj kotlini. U njegovoj blizini su i planine Suvobor i Maljen koje se nalaze na severozapadu.

Planine Jelica sa (929 m), Ovčar (985 m), Kablar (885 m) i Vujan (857 m) okružuju Čačansku kotlinu kroz koju protiče reka Zapadna Morava čija je dužina 318 km. Površina kotline je preko 270 km², duga je oko 40 km i pruža izvanredne uslove za poljoprivredu.

Jedinstvenu morfološku celinu predstavlja Ovčarsko-kablarska klisura koja se odlikuje strmim stranama, uklještenim meandrima i nalazi se pod zaštitom države kao prirodno dobro od izuzetnog značaja. U klisuri se nalazi Ovčar Banja kao i Ovčarsko-kablarski manastiri, što klisuri i okolini daje poseban značaj. U Čačku, pored reke Zapadne Morave nalazi se mesto Kej. Kej je jedan od najvećih krajeva Čačka, tj. najveći kraj posle Avenije. Prvo manje selo pored Čačka su Lugovi, zatim Guča, Turice, Lučani, i tako dalje.

Klima uredi

Klima Čačka i njegove bliže okoline pripada umereno-kontinentalnom tipu sa toplim letima i hladnim zimama. Srednja godišnja temperatura vazduha je 10,47 °C, a vlažnost vazduha 80,7%. Čačak i okolina nisu izloženi jakim vetrovima. Vetrovi dolaze sa severa i severoistoka, ređe sa zapada jer je okružen planinama. Prosečna brzina vetrova je 2,3 m/s kod severnih, i 1,4 m/s kod zapadnih. Prosečna godišnja količina padavina je 692,9 mm, baš kao i u glavnom gradu, Beogradu.

Karakteristike reljefa uredi

Reljef grada Čačka je pretežno brdsko — brežuljkasti, ravničarski u centralnom delu grada i planinski na njenom obodu. U pogledu reljefa, teritoriju grada možemo podeliti na tri glavne morfološke celine: čačansku kotlinu, brdsko-brežuljkasti predeo i planinski predeo.

Zapadna Morava

Čačanska kotlina, nadmorske visine od 200—300 m, je na teritoriji grada oivičena planinama Ovčar i Kablar sa zapada, Jelica sa juga i planinama Vujan i Bukovik sa severa. Dužina čačanske kotline od Ovčarsko-kablarske klisure do kraljevačkog suženja iznosi oko 40 km, srednja širina oko 5,5 km, a ukupna površina iznosi nešto preko 270 km². Grad Čačak se nalazi u centralnom delu čačanske kotline na obalama Zapadne Morave.

Brdsko-brežuljkasti predeo koji zahvata prostor od 300—500 m nadmorske visine je deo teritorije koji čini prelaz između ravničarskog i planinskog predela i zahvata skoro trećinu površine grada Čačka. Raščlanjen rečnim dolinama daje utisak blago zatalasanog zemljišta koje se blago spušta u čačansku kotlinu. Na njenim padinama se nalaze brojni zasadi voćnjaka i vinograda koji u proleće i jesen privlače svojim cvetnim mirisima i plodovima.

Planinski predeo zahvata geografski prostor od 500 m do 985 m — najviši vrh Ovčara. Po pejzažnoj raznolikosti, obliku i visini, biljnom i životinjskom svetu, planine ovog kraja poseduju posebne prirodne vrednosti.

Jelica (929 m) se pruža pravcem severozapad-jugoistok u dužini od oko 30 km. Predstavlja prirodnu granicu između brdsko-brežuljkastog Dragačeva na jugu i čačanske kotline na severu. Izgrađena je od gornjo — kretacejskih sedimenata, trijaskih krečnjaka, gabra i serpentina. Najviši vrhovi ove planine su: Crna stena (929 m), Verinje (874 m), Gradina (846 m), Rajački vis (818 m). Podnožje planine je pod oranicama i voćnjacima, dok su u višim predelima hrastove i četinarske šume sa solidnim fondom divljači. Na jednom od ovih vrhova — Gradini nalazi se istoimeni arheološki lokalitet vredan pažnje. Ovde je otkriven stari utvrđen grad sa ostacima pet bazilika iz XI veka nove ere, kao i drugi objekti iz starog doba, koji svojom tajanstvenošću privlači brojne izletnike.

Ovčarsko-kablarska klisura

Ovčar (985 m) je najviša planina na teritoriji grada. Od Jelice je odvojen presedlinom Straževica (610 m), sa koga se vrlo strmo diže kupasti vrh. Pretežno je sastavljen od krečnjaka i dolomita kroz koje je izbila debela žica eruptivnih stena. Na strmoj krečnjačkoj strani, prema Zapadnoj Moravi, usečena je Ovčarsko — kablarska klisura — predeo izuzetnih odlika „I kategorija”. Na padinama ove planine nalazi se pet manastira deo „Srpske Svete gore”. Na vrhu Ovčara izgrađen je preko 60 m visok TV relej i podignuta zgrada sa uređajima za potrebe radio i televizije. Pored ovog releja nalaze se ostaci starog releja koji je srušen za vreme bombardovanja 1999. godine. Sa najvišeg vrha grada Čačka, koji je ujedno najviši vrh i vidikovac, pruža se lep pogled na okolinu, čačansku kotlinu, klisuru i meandre Zapadne Morave.

Kablar (885 m) je sačinjen od dijabaza, rožnaca, krečnjaka i serpentina. Na jugu je odvojen od Ovčara duboko usečenom Ovčarsko-kablarskom klisurom. Ova južna gotovo gola, strma i krševita strana u klisuri, jako je vrletna i na više mesta okomita. Visoke gole litice uzdižu se nad Moravom nekoliko stotina metara. Na padinama ove planine nalazi se pet manastira i jedna manja crkvica „Sveti Sava” uklesana u pećini. Severne padine su blage i postepeno prelaze prema podgorinama planina Maljen i Suvobor. Podnožje planine (izuzev južnih padina) je pod oranicama, voćnjacima i pašnjacima, dok su viši predeli pod šumom.

Vujan (857 m) predstavlja planinski venac koji odvaja čačansku kotlinu na jugu od takovsko-rudničkog kraja na severu. Sastoji se od gabra, serpentina i donjokretacejskih naslaga. Raščlanjen je na više planinskih vrhova, kao što su: Veliki Vujan (857 m), Bukovik (850 m) i Ostrica (802 m).

Etimologija uredi

Staro ime Čačka je Gradac. Čačak postoji pod ovim imenom od 1408. godine.

Demografija uredi

U Gradu Čačku živi 58471 punoletni stanovnik, a prosečna starost stanovništva iznosi 38,8 godina (37,9 kod muškaraca i 39,7 kod žena). U naselju ima 25304 domaćinstva, a prosečan broj članova po domaćinstvu je 2,89. Čačak je velikim delom naseljen Srbima (prema popisu iz 2011. godine), a u poslednja tri popisa, primećen je porast u broju stanovnika.

Demografija^[1]
Godina	Stanovnika
1948.	18.808
1953.	24.020
1961.	34.964
1971.	49.422
1981.	62.258
1991.	70.475	69.707
2002.	73.217	74.652
2011.	74.859
2022.	69.598

Etnički sastav prema popisu iz 2002.‍^[2]

Srbi	70.947	96,89%
Crnogorci	402	0,54%
Romi	349	0,47%
Jugosloveni	263	0,35%
Makedonci	111	0,15%
Hrvati	78	0,10%
Muslimani	46	0,06%
Slovenci	16	0,02%
Rusi	13	0,01%
Mađari	11	0,01%
Bošnjaci	11	0,01%
Ukrajinci	8	0,01%
Bugari	7	0,00%
Albanci	7	0,00%
Goranci	6	0,00%
Rumuni	4	0,00%
Česi	3	0,00%
Rusini	3	0,00%
Nemci	3	0,00%
Bunjevci	3	0,00%
Slovaci	2	0,00%
nepoznato	469	0,64%

Stanovništvo prema polu i starosti^[3]


	m	ž
?	127	131
80+	315	522
75—79	738	1.095
70—74	1.387	1.625
65—69	1.915	2.239
60—64	1.946	2.242
55—59	1.647	1.860
50—54	2.790	2.813
45—49	3.299	3.613
40—44	2.733	3.129
35—39	2.305	2.675
30—34	2.140	2.390
25—29	2.521	2.640
20—24	2.675	2.770
15—19	2.833	2.629
10—14	2.352	2.173
5—9	1.882	1.841
0—4	1.645	1.580
Prosek :	37,9	39,7

Domaćinstva

**Broj domaćinstava prema popisima iz perioda 1948—2002.**
Godina popisa	1948.	1953.	1961.	1971.	1981.	1991.	2002.
Broj domaćinstava	5.371	6.961	10.917	15.500	20.083	22.723	25.304

**Broj domaćinstava po broju članova prema popisu iz 2002.**
Broj članova	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10 i više	Prosek
Broj domaćinstava	4.628	6.051	5.463	6.774	1.604	608	124	29	11	12	2,89

Stanovništvo staro 15 i više godina po bračnom stanju i polu

Pol	Ukupno	Neoženjen/Neudata	Oženjen/Udata	Udovac/Udovica	Razveden/Razvedena	Nepoznato
Muški	29.371	8.873	18.475	1.041	848	134
Ženski	32.373	7.345	18.663	4.512	1.746	107
UKUPNO	61.744	16.218	37.138	5.553	2.594	241

Stanovništvo po delatnostima koje obavlja

Pol	Ukupno	Poljoprivreda, lov i šumarstvo	Ribarstvo	Vađenje rude i kamena	Prerađivačka industrija
Muški	13.684	321	0	168	5.625
Ženski	12.391	211	1	123	3.628
UKUPNO	26.075	532	1	291	9.253
Pol	Proizvodnja i snabdevanje	Građevinarstvo	Trgovina	Hoteli i restorani	Saobraćaj, skladištenje i veze
Muški	377	776	2.270	339	1.069
Ženski	120	234	2.809	400	413
UKUPNO	497	1.010	5.079	739	1.482
Pol	Finansijsko posredovanje	Nekretnine	Državna uprava i odbrana	Obrazovanje	Zdravstveni i socijalni rad
Muški	128	465	652	381	370
Ženski	341	561	461	893	1.601
UKUPNO	469	1.026	1.113	1.274	1.971
Pol	Ostale uslužne aktivnosti	Privatna domaćinstva	Eksteritorijalne organizacije i tela	Nepoznato
Muški	427	0	1	315
Ženski	419	6	0	170
UKUPNO	846	6	1	485

Istorija uredi

Bogata istorija Čačka nikad nije temeljno proučena, a istorijska nalazišta su često bila uništavana modernom urbanizacijom. Gradska crkva i Gimnazija se nalaze na izuzetnom neolitskom nalazištu, a lokaliteti na Jelici i u Atenici pokazuju da je Čačak u ta doba bio veoma razvijeno naselje.

Neolit uredi

Najstarija otkrivena arheološka nalazišta na ovom prostoru, koja govore o postojanju ljudskih zajednica i njihovom životu, pripadaju periodu neolita ili mlađeg kamenog doba (od oko 5500. do 3200. p. n. e.). Registrovani su i lokaliteti iz bronzanog doba, uglavnom humke. Najbogatija nalazišta se nalaze na lokalitetu Gradina na padinama planine Jelica i u samom centru grada gde su pronađeni izuzetni građevinski lukovi kao i nakit iz tog doba.

Stari vek uredi

Rimske terme

Najznačajniji nalaz je iz Atenice, gde su oko 500. p. n. e. sahranjeni, najverovatnije, tribalski knez i kneginja sa bogatim zlatnim i srebrnim nakitom. Sledeći veliki istorijski period odgovara vremenu rimske dominacije na ovom području. U okviru čačanske opštine otkrivene su brojna poljoprivredna imanja sa pratećim objektima (villae rusticae) iz rimskog doba. Na osnovu još nekih nalaza (epigrafskih natpisa, metala i keramike) može se reći da se antički život na ovom prostoru odvijao u periodu od I. do početka V veka naše ere, kada je teritorija Čačka i okoline pripadala rimskoj provinciji Dalmaciji.

U samom centru grada istražene su terme iz II i IV veka naše ere. Nakon velike seobe naroda na ovom prostoru život zamire. Tek u VI veku u brdsko-planinskom području oko Čačka podiže se vizantijsko utvrđenje, danas nazvano Gradina, za koje se pretpostavlja da je predstavljalo administrativni i verski centar celog područja.

Srednji vek uredi

Najstariji pouzdano potvrđeni materijalni ostaci života Srba na ovim prostorima, koji su se na Balkan doselili za vreme vizantijskog cara Iraklija (610—641), otkriveni su na lokalitetu „Kulina” pod Kablarom i koji su datirani na X-XI vek.

Za vreme Stefana Nemanje, ovaj kraj pod vlašću njegovog brata Stracimira, koji njime upravlja između 1168. i 1189. godine, i kada na mestu današnje crkve podiže manastir Moravski Gradac, koji je bio i sedište episkopije a kasnije mitropolije. Čačak se pod današnjim imenom prvi put pominje 18. decembra 1408. godine, u jednom spisu iz Dubrovačkog arhiva.

Čačak pod turskom vlašću uredi

Padom pod Turke (1459), Gradac je pretvoren u tursku palanku (crkva Bogorodice Gradačke pretvorena je u džamiju), a staro gradačko stanovništvo je istrebljeno. U poslednjem vojnom pohodu Sulejmana Veličanstvenog (1566) Čačak se navodi kao sedište kadije, a pominje se i njegovo ranije ime kao Stari Gradac (tur. Eski Hisarluk). Turski geograf Hadži-Kalfa navodi u Smederevskom sandžaku varoš „Džadžka, na beogradskom putu, na obali Morave”, kao sedište kadiluka, a turski geograf Evlija Čelebija na putu iz Edirna (1660), pominje turska kasabu (varoš) Džadžka.

Turska vlast na ovim prostorima nije bila ugrožena sve do Bečkog rata (1683—1699). Austrijska vojska je 1688. godine prodrla duboko u Srbiju, kada su ustanici oplenili i Čačak. Nakon dve godine austrijska vojska i srpski ustanici bili su poraženi, a turska vojska je uskoro razorila i sva ustanička mesta u Zapadnoj Srbiji. Mir između dve carevine nije dugo trajao. Uoči Austro-turskog rata 1716—1738. Čačak je imao oko 150 kuća. Oslobođenje u jesen 1717. zateklo je „nenaseljeno pusto mesto”, koje Požarevačkom mirom ostalo u austrijskim rukama. Turci su u svojoj ofanzivi krajem februara 1738. ponovo zauzeli i spalili Čačak.

Posle ponovnog pada severne Srbije u turske ruke veliki deo ovog prostora ostao je pust usled seoba preko Save i Dunava. To je vreme kada se na ovo područje naseljava stanovništvo iz Crne Gore, Hercegovine, Bosne i Starog Vlaha.

Čačak u vreme Prvog i Drugog srpskog ustanka uredi

Memorijalni kompleks i spomenik na Ljubiću

Čačak je u Prvom srpskom ustanku oslobođen u proleće 1804. godine. Varoš je 1808. imala 250 stanovnika. Kada su Turci 1813. napali Srbiju sa svih strana, pod njihovu vlast pao je i Čačak. Posle ponovnog osvajanja Srbije represalije nad srpskim stanovništvom od strane Turaka bile su nepodnošljive. Misao o novom ustanku nijednog trenutka nije zamirala. U selu Trnavi kod Čačka, septembra 1814. izbila je Hadži-Prodanova buna i uglavnom je ostala u lokalnim okvirima. Turci su je svirepo ugušili. Novi ustanak planuo je u Takovu sledeće 1815. godine na proleće, i zahvatio veliki deo Srbije. Velika bitka na Čačku trajala je od 25. aprila do 13. juna. Rešena je u nekoliko uzastopnih bojeva na prostoru od brda Ljubića i varoškog šanca. Poginuo je i predvodnik turske vojske Imšir — paša, i uništena glavnina turske vojske u beogradskom pašaluku. Čačak se posle Drugog srpskog ustanka razvijao kao nahijsko sedište. Posle konačnog odlaska Turaka iz Čačka, početkom tridesetih godina 19. veka, varoš je imala samo 900 stanovnika. Čačanska pravoslavna crkva sagrađena je na temeljima drevne, koju je gradio knez Stracimir, brat župana Stefana Nemanje. Ona je više puta „turčena pa osvećena”, dok 1834. godine nije troškom narodnim opravljena i zaslugom Jovana Obrenovića, starešine rudničke.^[4]

Čačak uoči srpsko-turskih ratova od 1876—1878. godine uredi

Godine 1866. u Čačku su u 607 domova popisana 1.922 stanovnika (1.099 muških, 823 ženskih osoba, 692 u braku, 124 udovih, 630 pismenih, 509 poreskih glava i 191 momak-bećar. Nezavisnost i međunarodno priznanje koju je Srbija dobila 1878. godine uslovili su veliki ekonomski preporod cele zemlje. Čačak postaje veliki centar za promet poljoprivrednih proizvoda u Zapadnoj Srbiji.

U julu 1888. godine za predsednika opštine izabran je Alimpije-Aleksa Pušeljić, učesnik Srpsko-turskog rata, u kome je odlikovan srebrnom medaljom, 1894. Takovskim krstom petog reda i 1898. Takovskim krstom četvrtog reda. Aleksa Pušeljić se iz Beljine doselio u Čačak i otvorio dućan oko 1870. godine. Kao jako sposoban trgovac, ubrzo će kupiti od oficira Svetozara Hadžića zgradu u kojoj je bila mehana, a koju će takođe pretvoriti u dućan, a par godina kasnije i sobe za izdavanje na spratu. 1905. sagradio je i velelepnu kuću preko puta današnje Pošte, koja danas predstavlja zaštićeni spomenik arhitekture na prelasku iz devetnaestog u dvadeseti vek. Pušeljića Kuća je delo češkog arhitekte Františeka Franca Nekvasila i sagrađena je u neobaroknom stilu. Posedovao je i mnoge stambene objekte u istoj ulici, kao i kuće u ulici Kneza Miloša. Po političkom opredeljenju bio je naprednjak. Početkom 20. veka bio je izabran u najuže rukovodstvo stranke. Predsednik opštine Čačak bio je od jula 1888. godine do juna 1903. godine kada je posle Majskog prevrata smenjen, iako je zakonski bio ponovo izabran. Telegramom se žalio ministru unutrašnjih dela, a odgovor ministra na poleđini ovog telegrama bio je Nije izabran po novom zakonu. Za vreme njegovog mandata opština je od manastira Sretenje kupila plac sa malom kućom sa izlaskom na današnju Mutapovu ulicu, u kojoj će biti otvorene škola. Ovu kupovinu odobrile su više vlasti u Beogradu. Za narodnog poslanika izabran je 1895. i učestvovao je u sazivima do 1897. odnosno do njenog raspuštanja do koga je došlo zbog kompromisa kralja i radikala koji nisu učestvovali u radu ove skupštine. Kao poslanik varoši Čačak predlagao je da se na Ljubićskom brdu podigne spomenik ili sagradi crkva, takođe da se sagradi velika kasarna, da se tu vrati okružna komanda i da konzistorija bude vraćena u Čačak. Sa Ivanom Stojšićem, čačanskim apotekarom, kraljevim poslanikom, zajednički je podneo predlog o izgradnji bolnice. Takođe je predložio gradnju železničke pruge Kragujevac-Čačak. U železnički saobraćaj Čačak je uključen 1911. kada je u grad ušao prvi voz.

Čačak početkom 20. veka

Privredni napredak uslovio je i rast grada. Broj stanovnika se sa 2.290 iz 1874. godine povećao na 3.869 u 1890. godini, da bi 1900. godinu dočekao sa 4.232 žitelja čiji je broj narastao na 5.671 u 1910. godini.

Predsednik opštine pre Prvog svetskog rata bio je Veselin Milikić, u avgustu 1914. ga je ubio vojni begunac,^[5] podignut mu je spomenik 1939.^[6]

Između dva rata uredi

U vreme Kraljevine SHS Čačak je bio glavni grad Raške oblasti. Nakon uspostavljanja banovina, Čačak se našao u Drinskoj banovini.

Trgovina i zanatstvo u gradu su posustali na račun okolnih sela. Nekada vrlo jevtina pijaca postala je jedna od skupljih u tom kraju. Izgrađeno je dosta novih zgrada, koje su kasnije često bile prazne usled lošijih ekonomskih uslova i izmeštanja nekih institucija iz grada.^[7] Dosta se gajila šljiva madžarka, s jednom pauzom kada su šljivici stradali od štitaste vaši. Tada se gajila jabuka budimka, a 1930-tih i malina, koja se i izvozila.^[8] Električno osvetljenje je dobijeno nakon što je 1921. zaključen ugovor sa jednim društvom koje je podiglo električnu centralu. Ova elektrana je prestala s radom 1938, kada je snabdevanje prešlo na centralu iz Vreoca kod Lazarevca.^[9]

Čačak u Drugom svetskom ratu uredi

Tokom 1941. godine Čačak i njegova okoline su središte ustanka, kao i kasnijeg građanskog rata između partizana i četnika. Sukobi između dva pokreta izbili su oko pitanja zajedničke komande, oznaka koje nisu državne, revolucionarnih organa vlasti.

Spomen-park borbe i pobede

Nemci su pored represije nad civilnim stanovništvom i pojedinačnih i masovnih likvidacija svojih neprijatelja, izvršili i pljačku industrijskih postrojenja. Okupacija je umnogome vratila čitavo područje čačanskog kraja, u periodu 20. veka. U jesen 1944. godine potpomognuti podrškom zapadnih saveznika i jedinica Crvene armije, pripadnici partizanskog pokreta odneli su prevagu. Konačno oslobođenje Čačka dogodilo se 4. decembra 1944. kada su nemačke jedinice isterane iz grada.

Čačak posle Drugog svetskog rata uredi

Posle Drugog svetskog rata, Čačak je doživeo nagli rast broja stanovnika, urbanizaciju i industrijalizaciju. Posle Drugog svetskog rata došlo je do revolucionarnog preobražaja društva. Monopol komunističke partije u svim vidovima života trajao je više decenija, sve do prvih višestranačkih izbora u Srbiji 1990. godine, odnosno do 2000. godine kada je došlo do konačnog smenjivanja nosioca starog režima nasleđenog iz vremena komunizma. Razvoj Čačka od oslobođenja zemlje 1945. godine bio je usporen usled posledica okupacije i rata. Obnovljena su mnoga i podignuta nova preduzeća, kulturne ustanove, sportska društva. Grad kojeg danas poznajemo u ovom periodu dobio je i svoju arhitektonsku fizionomiju. Broj stanovnika Čačka neprekidno je rastao. Od oko 13.000 iz 1948. godine, kada je dostignut broj žitelja grada pre početak Drugog svetskog rata, preko 27.642 stanovnika u 1961. godini do 72.392 u 1991. godini. U celoj opštini je 1991. bilo ukupno 116.618 stanovnika. Prema poslednjem popisu iz 2002. godine, u gradu je živelo 73.217 stanovnika, a u opštini 117.072 stanovnika.

Kultura i umetnost uredi

Grad je prešao dug pu od anonimne naseobine do modernog grada sa početka 21. veka. Živu stvarnost i moć stvaralačkog duha i umeća svedoče i oblikuju ljudi koje je ovaj grad iznedrio ali i primio pod svoje skute. Najviše tragova o gradu ostavili su umetnici, pisci, slikari, graditelji i to od najranijeg gvozdenog doba, preko srednjeg veka do današnjih dana. Samo lice grada, koje se da videti u fasadama, spomenicima i kulturnim ustanovama je odraz umetničke duše i ljubavi njegovih stanovnika prema lepom. Najbolja umetnička dela o Čačku sačuvala su osobitu atmosferu i duh ovog grada.

Grad ima bogatu ponudu kulturnih sadržaja. U toku pozorišne sezone aktuelno je gostovanje mnogobrojnih pozorišnih trupa iz cele Srbije u Domu kulture, (koji u svom sklopu ima i Dramski studio, baletsku, likovnu, vajarsku školu). Izložbe, ali i razni nastupi, kulturne i književne večeri izvode se i u galerijama „Nadežde Petrović” i „Risim”, Narodnom muzeju, Salonu fotografija, Međuopštinskom istorijskom arhivu, prostoru Gradske biblioteke, zgradi Doma učenika i dr. Likovne i vajarske kolonije se održavaju najčešće u Ovčar banji. Brojne su kulturno-umetničke i zabavno-turističke manifestacije u gradu i bližoj okolini koje privlače veliki broj poklonika etno kulture, izvorne narodne muzike i drugih pratećih sadržaja. Aktuelna umetnička produkcija u gradu može se pratiti i kroz delovanje raznih grupa i udruženja (profesionalnih i amaterskih), zatim privatnih galerija, likovnih radionica, kolonija i mnogobrojnih entuzijasta.

Konačna obnova crkve izvršena je 1834. godine. U gradu je 1837. počela je sa radom i Gimnazija. Sredinom XIX veka Čačak je imao oko 1.500 stanovnika. Gradski centar sa sabornom crkvom i objektima balkanske arhitekture podsećao je na doba prve vlade kneza Miloša Obrenovića.

Nakon trogodišnje austrougarske okupacije, Čačak je oslobođen 25. oktobra 1918. godine. Grad je nastavio svoj razvoj, ali ovoga puta u sasvim novom ambijentu proširene države.

Opšti napredak ogledao se i prerastanjem Gimnazije u Čačku iz šestorazredne u osmorazrednu i otvaranjem nove zgrade 1927, u kojoj je gimnazija i danas smeštena. Izvršena je i obnova crkve, 1929. godine. Sve je to za posledicu imalo i povećanje stanovnika grada, sa oko 5.000 iz 1918. na oko 13.000 pred 1941. godinu.

Čačani su prepoznatljivi po upotrebi karakterističnog naglaska i dosta reči koje su unikatne za čačanski kraj a ne spadaju u jezički standard srpskog jezika.^[10]

Ustanove kulture uredi

Gradska Biblioteka „Vladislav Petković Dis” uredi

Ugledni Čačani, okupljeni oko Okružnog načelnika Milije Dragićevića, 12. januara 1848. godine po starom kalendaru, osnovali su „Društvo Čitanja Srbsko-Slavenskih Novina”, najstariju ustanovu kulture u gradu na Zapadnoj Moravi. Taj 12. januar 1848. godine, postao je preteča kasnije osnovanog Čitališta, pa Čitaonice, Knjižnice i Biblioteke, kamen međaš hramu pisane i štampane reči i znanja. Nastavljači Društva osnovali su 1860. godine Čitalište, čije je osveženje oglašeno zvonima sa Stracimirove zadužbine i prangijama, što govori koliki značaj i čast su naši preci davali knjizi.

Nova zgrada Gradske biblioteke

Biblioteka nosi ime pesnika Vladislava Petkovića Disa, utemeljivača moderne srpske poezije, tvorca „Nirvane”, „Utopljenih duša”, „Možda spava”… Počeci čačanske biblioteke sežu u 1848. godinu, kada su ugledni građani varošice od 1.000 stanovnika osnovali „Društvo Čitanja Srpsko-Slavenskij Novina u Čačku” 12/24. januara 1848. Članovi društva poticali su uglavnom iz redova činovnika. Društvo se pretplatilo na desetak listova, koji su se tada mogli nabaviti isključivo u Beogradu. Nepovoljne kulturno-prosvetne, ali i finansijske okolnosti uslovile su da prvo društvo za čitanje novina bude kratkog veka. Zato se 15/27. maja 1860. godine osniva Čitalište u Čačku, uz zvonjavu zvona na gradskoj crkvi i pucnjavu prangija. Čitalište je ubrzo steklo 80 članova, ali, kako je ostalo zapisano „da je čitalište čačansko bez mnog(h) potreba i mlogo sirotno”, ono se gasi 1867. godine „iz nekih uzroka”. Ipak, među tadašnjim Čačanima preovladala je ljubav prema pisanoj reči i želja da se ne zaostaje za drugima, pa je 5/17. januara 1869. godine osnovana nova Čitaonica, koja je 1874. godine imala 68 članova, preko 30 listova i časopisa, kao i više desetina knjiga. Do 1881. godine broj članova je opao na 45, listova na 15 a knjiga na 30 primeraka, čemu su uzrok bili ratovi sa Turskom 1876—1878. godine. Nepoznata je sudbina Čitaonice, kao i ostalih pokušaja obrazovanih stanovnika grada na Zapadnoj Moravi do Prvog svetskog rata na uspostavljanju stalne ustanove za kulturu čitanja. Ostao je podatak iz 1899. godine da je Čitaonica „negda cvetala a sada jedva životari”. Čitaonica je početkom XX veka prestala sa radom, o čemu svedoči „sporazum” u Načelstvu okruga čačanskog 1909. godine o otvaranju i osnivanju javne biblioteke, „jer se u Čačku i okolini oseća potreba i želja za osnivanje…”.

Između dva svetska rata

Rad čitaonice, pod imenom Čačanska građanska čitaonica, obnovljen je početkom 1921. godine, nakon što je tokom Prvog svetskog rata knjižni fond uništen. List „Pravda” iz Beograda je 3. februara 1921. godine preneo apel čačanske čitaonice uredništvima listova, žurnala i časopisa za slanje izdanja. Ova ustanova nije opstala (prestala je sa radom oko 1928. godine), ali je 16. maja 1934. godine u Učiteljskom domu u Čačku počela da radi Ujedinjena knjižnica i čitaonica, koja je do kraja 1936. godine imala 476 članova i 3.000 knjiga. Ovako ustrojena Knjižnica radila je do 7. maja 1937. godine, kada je raspuštena odlukom vlasti, pod sumnjom da je leglo komunista. Obnovu rada Ujedinjene knjižnice i čitaonice Ministarstvo prosvete odobrilo je 29. avgusta 1939. godine, mada je Ujedinjena knjižnica stvarno počela da radi 26. aprila 1939. godine i to samo dva sata nedeljno. Predsednik Uprave knjižnice bio je Stevan K. Vučković, učitelj u penziji, a knjižničar je bila Margita M. Radović, profesor. Vredno je napomenuti da je Ujedinjena knjižnica 1939. godine imala i jednu „pokretnu knjižnicu”, sa sadržajima primerenim selu, pa se prema potrebama selila iz jednog sela u drugo i bila propagator obrazovanja i čitanja u ruralnim sredinama.

Osnivanje današnje biblioteke

Okončanje Drugog svetskog rata i smirivanje prilika u zemlji bilo je plodotvorno za osnivanje Gradske knjižnice i čitaonice februara 1946. godine. Knjige za čitaonicu prikupljane su od građana u „nedelji prikupljanja knjiga u gradu”, što je bio inicijalni fond knjiga biblioteke. Odlukom Narodnog odbora opštine Čačak 5. aprila 1961. godine ustanova dobija ime Gradska biblioteka. Gradska knjižnica je nakon Drugog svetskog rata bila smeštena u Lukovića dućanima na mestu današnje knjižare „Branislav Nušić” u Domu kulture, da bi oko 1950. godine bila preseljena u tri prostorije na spratu današnjeg bioskopa „Sutjeska”. Godine 1965. Gradska biblioteka useljava se u prostorije bivšeg hotela „Kasina”, da bi po završetku izgradnje Doma kulture biblioteka tu dobila 400 m² prostora 1974. godine, gde je i do danas podstanar. Stara i poznata Virerova ili Hadžića kuća, u Gospodar Jovanovoj ulici, dodeljena je na korišćenje Gradskoj biblioteci 1986. godine. Od 1994. godine biblioteka u Čačku je matična za područje opština Čačak, Gornji Milanovac, Lučani i Ivanjica. Upravni odbor Gradske biblioteke septembra 1998. godine, povodom 150 godina postojanja, prihvatio je inicijativu da ustanova nosi ime Gradska biblioteka „Vladislav Petković Dis” Čačak.

Danas biblioteka ima oko 140.000 knjiga, a u okviru legata čuva veliki broj starih i retkih knjiga. Biblioteka ima oko 5 000 redovnih članova. Poslednjih decenija se pojavljuje kao značajan izdavač, a poznata je i van granica Srbije po pesničkoj manifestaciji „Disovo proleće” u čast Vladislava Petkovića Disa i poezije. Gosti „Disovog proleća” bili su najznačajniji pesnici XX veka. Prvo Disovo proleće organizovano je 13. aprila 1964. godine, kada je pred Disovim spomenikom besedio Branko V. Radičević.

Umetnička Galerija „Nadežda Petrović” uredi

Umetnička galerija „Nadežda Petrović” (osnovana 1961. god.), jedna je od najstarijih i najznačajnijih ustanova ovog tipa u zemlji. Galerija nosi ime Nadežde Petrović (1873—1915), rođene Čačanke, najznačajnije srpske slikarke s početka XX veka, koja svojim stvaralaštvom uvodi srpsku umetnost u savremene evropske umetničke tokove. Delatnost Galerije je praćenje savremene likovne produkcije kroz izlagačku delatnost, zaštita pokretnih kulturnih dobara kroz svoje zbirke: „Nadežda i savremenici”, „Jugoslovensko slikarstvo druge polovine XX veka”, „Savremena umetnost” i „Spomen zbirka Bogića Risimovića-Risima”.

Galerija poseduje 400 eksponata koji su reprezentativna dela naše umetnosti. Najpoznatija manifestacija koju organizuje Galerija je bijenalna, selektorska manifestacija „Memorijal Nadežde Petrović”, na kojoj je do 2002. godine (22. Memorijal) izlagalo preko 500 umetnika i umetničkih grupa. Galerija raspolaže sa dva izložbena prostora smeštena u dve posebne zgrade u starom gradskom jezgru. Zgrade su spomenici kulture — gradska arhitektura s početka XX veka.

Dom kulture

Dom Kulture uredi

Galerija Risim

Dom kulture je osnovan 1971. godine. Od tada do danas veoma uspešno je prezentovao građanima Čačka brojne pozorišne predstave, koncerte, izložbe, književne večeri i sve ono što čini kulturu i umetnost. Osim toga sastavni deo programa je i edukacija mladih. To se odvija kroz sledeće aktivnosti: Likovni studio Doma kulture, Strip radionica i Radionica za animirani film. Dramski program je zastupljen u dve grupe: Dramski studio i Glumačka radionica koja ima više grupa polaznika različitog uzrasta. Oni su uspešno realizovali nekoliko pozorišnih predstava.

Dom kulture sarađuje sa ostalim ustanovama kulture i osim prezentacije kulturno umetničkih programa bavi se i organizacijom seminara, sajmova, predavanja, raznih tribina i slično. Izdavačka delatnost je takođe zastupljena. Tu su Časopisi za kulturu i umetnost ART 032 i Gradac (kao suizdavač sa Umetničkim društvom Gradac). U prostoru Doma kulture radi i knjižara „Branislava Maltez”, koja svojom delatnošću upotpunjava program.

Umetnička Galerija „Risim” uredi

Galerija „Risim” je sastavni deo umetničke galerije „Nadežde Petrović” i predstavlja legat porodice Risimović. U njoj je stalna postavka slika Bogića Risimovića-Risima, slikara, pesnika i pripovedača, rođenog 14. marta 1926. godine u Čačku.

Konak Jovana Obrenovića

Narodni Muzej Čačak uredi

Narodni Muzej u Čačku je osnovan 1952. godine. Ova ustanova u više postavki nudi poklonicima spomeničke baštine, predmete koji svedoče o burnoj prošlosti ovog dela Srbije. Postavka je u Konaku Jovana Obrenovića iz 1835. godine. Sadrži nalaze iz praistorijskog i rimskog doba, Prvog i Drugog srpskog ustanka i oslobodilačkih ratova srpskog naroda u XIX i XX veku. Muzej se bavi naučno-istraživačkim i arheološkim radovima kao i restauracijom vrednih starih predmeta. U svojoj galeriji organizuje izložbe visoke kulturne, umetničke i istorijsko-etnografske vrednosti. Jedna od delatnosti Muzeja je izdavaštvo, a objavljuje i svoj godišnjak — Zbornik radova.

Etnološki Muzej uredi

Decembra 2023. je otvoren Etnološki muzej, u Hadžića kući.^[11]

Muzej SPC uredi

Muzej srpske pravoslavne crkve će se nalaziti u porti crkve Vaznesenja Gospodnjeg u centru Čačka.^[11]

Muzej košarke uredi

Brojni uspešni košarkaši rođeni su u gradu Čačku. Muzej košarke je u fazi priprema i nalaziće se u najstarijoj Sokolani u Srbiji.^[11]

Međuopštinski istorijski Arhiv uredi

Međuopštinski istorijski arhiv

Arhiv, sređuje, čuva, štiti i publikuje arhivsku građu koja svedoči o slojevitoj ekonomskoj, političkoj i kulturnoj prošlosti Čačka i Moravičkog okruga. Izdavač je zbornika arhivske građe, časopisa „Izvornik”. Organizuje izložbe pisanih svedočanstava i fotografija iz prošlosti. Od osnivanja 1948. do 1959. upravnica arhiva bila je Margita Radović (1895—1959).^[12]

Arhiv je smešten u zgradi bivšeg Načelstva okruga čačanskog, koja je podignuta 1877. godine, u ulici Gospodar Jovanova 2. U prizemlju zgrade su depoi sa arhivskom građom, a na spratu radne prostorije, biblioteka sa čitaonicom, fotolaboratorija i galerija arhiva. Zgrada u kojoj je smešten Arhiv, proglašena je za kulturno dobro od velikog značaja, 11. februara 1974. godine.

Obrazovanje uredi

Institut za voćarstvo

Grad Čačak ima:

2 predškolske ustanove — na 17 lokacija u gradu,
18 osnovnih škola,
7 srednjih škola,
1 školu za obrazovanje odraslih
2 fakulteta koji rade u okviru Kragujevačkog univerziteta
Institut za voćarstvo

Predškolske ustanove uredi

Porast broja stanovništva, a samim tim i dece imao je za potrebu otvaranje predškolskih ustanova svih profila, tj. od jaslica, preko dnevnih boravaka za decu pa do pripreme za polazak u školu. Grad ima veliki broj kako javnih tako i privatnih objekata ovog tipa koji adekvatno i kvalitetno služe svojoj nameni.

PU „Radost”

Predškolska ustanova „Radost” u Čačku počela je sa radom 1928. godine kao Zabavište, da bi je 1959. godine NOO Čačak osnovao kao Dečji vrtić „Radost”. Sedište PU „Radost” je u vrtiću „Nadežda Petrović” i nalazi se u ulici Nadežde Petrović br.8 u Čačku.

Osnovna delatnost Ustanove je organizovano vaspitanje i obrazovanje, nega, preventivno zdravstvena zaštita, ishrana, socijalni rad, odmor i rekreacija dece od jedne do sedam godina. Za obavljanje osnovne delatnosti Ustanova koristi 19 svojih objekata, kao i adaptirane prostore u osnovnim školama i mesnim zajednicama u kojima se realizuje četvoročasovni Pripremni predškolski program.

Program rada Ustanove ostvaruje se u 127 vaspitnih grupa celodnevnog boravka u koje je upisano 3221 dete uzrasta od jedne do sedam godina. U 39 jaslene grupe boravi 629 dece. U 88 vaspitnih grupa upisano je 2592 deteta uzrasta od 3 do 7 godina, a u 35 predškolske grupe na gradskom i seoskom području ima 537 dece.

Osnovne škole uredi

Prva učilišta u kojima se sticala pismenost u čačanskom kraju bili su manastiri i crkve, kojima ovaj kraj Srbije obiluje. Najstarije škole na ovom području bile su u manastirima Trojica i Sretenje. U doba Prvog srpskog ustanka (1805) radila je, kao jedna od prvih, škola u Čačku. Isto tako i prva seoska škola je otvorena u okolini Čačka (selo Zablaće) i to tik pred Prvi srpski ustanak. Sa razvojem grada i povećanjem stanovništva rastao je i broj školskih ustanova.

Osnovna muzička škola „Dr Vojislav Vučković” Čačak

Srednje škole uredi

Veliki broj osnovnih škola prati i srazmeran broj srednjih škola adekvatnih profila obrazovanja u kojima se obrazuju kadrovi u skladu sa potrebama društva ali i interesovanjima mladih. Jedna od najstarijih srednjih škola u Srbiji je čačanska Gimnazija koja je osnovana 1837. godine. Izuzetan renome u oblasti obrazovanja poseduju i ekonomska, tehnička, medicinska, mašinska ali i novoosnovana prehrambeno-ugostiteljska škola.

Fakultet tehničkih nauka u Čačku

Visokoškolske ustanove uredi

Pored velikog broja srednjih škola Čačak ima i određeni broj državnih i privatnih akreditovanih visokoškolskih ustanova (akademskih i strukovnih studija) koji mladima pružaju adekvatno stručno obrazovanje iz oblasti agronomije, tehničkih nauka i ekonomije. Za studente obezbeđen je smeštaj u studentskom domu koji se nalazi preko puta fakulteta.

Privreda uredi

Čačak je 1921. godine dobio električnu energiju za napajanje domaćinstava i prvih većih industrijskih postrojenja, Vojno-tehničkog zavoda koji je počeo sa radom 1930. godine i zapošljavao oko 1.000 radnika i Fabrike hartije, osnovana 1930. i koja imala oko 200 radnika.

Čačak je do devedesetih godina 20. veka važio za privredno središte opštine, dok u regionalnoj raspodeli razvoja nije bio previše bitan. Možda je zbog toga propadanje društvenih preduzeća u njemu krenulo ranije nego u okolnim gradovima (Kraljevu i Gornjem Milanovcu, na primer). Čačani su na vreme počeli razvijati privatno preduzetništvo, pa je Čačak danas po privrednom razvoju daleko ispred svih suseda i nametnuo se kao središte Moravičkog okruga. Nekadašnji privredni divovi su ili pred posustajanjem (Sloboda), ili su u toku NATO napada na SRJ uništeni skoro u potpunosti (Cer), ali se zato razvijaju brojna privatna preduzeća čija su imena postala poznate i prepoznatljive robne marke.

Strukturu čačanske privrede čine poljoprivreda, industrija, trgovina i uslužne delatnosti. Zastupljena je, osim poljoprivredne proizvodnje, i proizvodnja papira, električnih aparata za domaćinstvo, reznih alata za obradu metala, nemetala i drveta, proizvoda hemijske industrije, termotehničkih uređaja, drvene, metalne i kombinovane stolarije, delova i pribora za farmaceutsku industriju i proizvoda za medicinske potrebe, prerada šumskih i poljoprivrednih proizvoda itd.

Privatno preduzetništvo, koje ima svoju tradiciju još od XIX veka, je i osnovna karakteristika privrede Čačka. Veliki broj privatnih preduzeća je prerastao u srednje razvijena preduzeća sa brojem zaposlenih između 80 i 270 i širokim spektrom proizvoda.

Privatne firme imaju svoja poslovna udruženja i to: poslovno udruženje „Gradac 97” i „Unija Čačak 2000”, a osim toga postoji i „Udruženja vlasnika zanatskih radnji”.

Najpoznatija preduzeća i ustanove u Čačku su:

Sloboda ad
Prvi maj ad
Progres
TRZ-Čačak

Turizam uredi

Čačak je poznata turistička destinacija. Uslužni sektor i turizam kao najdominantnija delatnost utiču na stvaranje povoljnih uslova za brži privredni rast.

Turizam je jedan od strateških pravaca razvoja grada Čačka i jedna od najznačajnijih privrednih grana. Područje grada Čačka sa Ovčarsko-kablarskom klisurom, banjama Gornja Trepča, Ovčar Banja i Slatinska Banja, bogato je prirodnim lepotama seoskog područja i spomeničkim nasleđem.

Turistička ponuda Čačanskog kraja je veoma heterogena zahvaljujući različitim vidovima turizma koji su razvijeni na ovom području. Prirodni resursi zauzimaju dominantno mesto u kreiranju turističkog proizvoda. U tom smislu najatraktivnija je Ovčarsko-kablarska klisura, koja je proglašena zaštićenim područjem, zatim banje Ovčar i Gornja Trepča i veoma perspektivno za turistički razvoj, seosko područje.

Kulturno-istorijski spomenici i arheološki lokaliteti, predmet su interesovanja brojnih turista, a Ovčarsko-kablarski manastiri su u tom smislu najvredniji, ali i istorijska i umetnička vrednost Rimskih termi i Gradine na planini Jelici. Čačak je prepoznatljiv kao turistička destinacija po očuvanoj arhitekturi, vrednom spomeničkom nasleđu, sa brojnim prirodnim atraktivnostima u okruženju, izbor je turista koji mogu da upoznaju život, tradiciju, običaje i kulturu grada na Zapadnoj Moravi.

Zdravstveni turizam — Banje uredi

Najpoznatije banje u Čačku su:

Banja Gornja Trepča

Na padinama planina Bukovik i Vujan, na 18 km udaljenosti od Čačka, nalazi se banja Gornja Trepča. Nadmorska visina od 460 m može je uvrstiti i u grupu vazdušnih banja. Od Beograda je udaljena 154 km, a od Ibarske magistrale 8 km. Na ovom sektoru u magmatskim stenama postoje izdašni potencijali geotermalne energije i tri izvora lekovite vode. Svi izvori su istog porekla i sličnog hemijskog sastava. Česma vode za piće ima temperaturu od 26 °C. Hladniji, gornji bazen, ima temperaturu od 30 °C, a topliji, donji bazen, ima 30,5 °C. Fizičko-hemijska analiza mineralne vode ukazuje na najveće prisustvo kalcijuma, magnezijuma, natrijuma i kalijuma, sulfata i hlora. Zastupljeno je mnoštvo minerala: olova, bakra, hroma, radona, radijuma. Mineralna voda ove banje je blago radioaktivna. Ovo su izvori zdravlja, a u lečenju i terapiji teških, naročito neuroloških oboljenja, postižu se značajni rezultati.

U banji se leče sledeće grupe indikovanih oboljenja: reumatske bolesti, neuropsihijatrijske bolesti, bolesti gastrointestinalnog trakta, oboljenja perifernih krvnih sudova. Nedaleko od banje Gornja Trepča nalazi se manastir Vujan.

Ovčar Banja

Ovčar Banja se nalazi u Ovčarsko-kablarskoj klisuri, 18 km zapadno od Čačka na putu Čačak — Užice. Lekoviti mineralni izvori Ovčar Banje koriste se u terapiji i lečenju povreda mišićnih tkiva, reumatskih oboljenja, degenerativnih promena (spondiloza i artritis), preloma kostiju, sportskih povreda i kožnih bolesti.

Mineralna voda Ovčar Banje ima temperaturu od 35 °C do 38 °C. Lekovite komponente mineralne vode su: makroelementi — kalcijum i natrijum i mikroelementi — kalijum, litijum, stroncijum, barijum, jod, brom, fosfor, fluor. Po sastavu ova mineralna voda je jodna i slabo sumporovita.

Banja se nalazi u području koje je zbog svojih prirodnih potencijala i bogatstva kulturno-istorijskih spomenika proglašeno prirodnim dobrom i pod zaštitom je države. Zahvaljujući tome, ovde mogu boraviti sportisti, rekreativci, ljubitelji prirode, ali i posetioci željni mira, opuštanja u zelenilu, šumu vode sa reke i jezera. Pored prirode, jedinstven ugođaj pruža i Velnes centar „Kablar”, gde se kombinuju različite vrste antistres i fitnes programa, relaksacije i terapije.

Slatinska Banja

U selu Slatini, na padini planine Jelice, u koritu Banjske reke, nalazi se izvor Slatinske banje. Od grada Čačka je udaljenja 17 km. Uvršćena je u red sumporovitih voda koja imaju karakter slabih alkalnih saliničnih voda. Čine je sledeći elementi: kalijum, litijum, rubidijum, stroncijum, cezijum, barijum i fosfor. Voda Slatinske banje pogodna je za lečenje kožnih oboljenja i reumatizma. Smeštaj je moguć u privatnim domaćinstvima.

Verski turizam — Crkve i manastiri uredi

U okolini Čačka se nalaze crkve i manastiri koji su kulturno-istorijski spomenici od velikog značaja. Posebnu vrednost imaju manastiri Ovčarsko-kablarske klisure koji kao kulturno-istorijska celina potiču iz srednjeg veka i predstavljaju posebnost naše kulturne i umetničke baštine stvarane vekovima.

Priča o manastirima, Ovčarsko-kablarskoj klisuri, događajima iz života srpskog naroda, motiv je mnogobrojnih turista da dođu i upoznaju se sa ovim osobenim spomeničkim nasleđem i uživaju u miru i lepoti prirodnog okruženja.

Ovde se nalaze Zapis krst kod hotela (Čačak), Zapis krst Svetog Save (Čačak) i Zapis Mijatovića hrast (Čačak).

Smeštaj i ugostiteljstvo uredi

Hoteli i moteli uredi

Hotel Beograd — Čačak
Hotel Morava — Čačak
Motel Čačak — Čačak
Hotel Livade — Preljina
Wellness centar Kablar — Ovčar Banja
Hotel Aveni
Hotel Kastelo
Motel Kole

Restorani uredi

GALERI — Čačak
MLADOST — Čačak
BRVNARA — Čačak
„LOVAC” — Čačak
„PLAŽA” — Međuvršje
„DOM” — Ovčar Banja

Ostali ugostiteljski objekti uredi

Restoran „ROMANSA”
Nacionalna kuća „BRVNARA”
Restoran „STARI GRAD”
„MEDIJA KLUB 086”
„KALIMERO”
Pivnica „CITY PUB”
Pivnica „DZONBEER”
Caffe „PROLEĆE”
Caffe poslastičarnica „GALIJA”
Caffe poslastičarnica „SRCE”
Caffe „REVOLT”
Caffe club „SCENA”
Caffe club „VELVET”
Caffe „ŠTO DA NE”
Caffe „RAZUMEM”
Caffe „KLUB”
Caffe „MONDO”
Caffe „Enigma”
Caffe pizzeria „SANDY”
Poslastičarnica „DESERT”
Poslastičarnica „PELIVAN”
Kafana „CAR LAZAR”
Gostionica „MLADOST”
Restoran domaće kuhinje „BELVI”
Restoran domaće kuhinje „MORAVSKI ALASI”
Restoran domaće kuhinje „TROJKA”
Restoran domaće kuhinje „RAJIČIĆ”
Restoran domaće kuhinje „PROTIĆA KONAK”
Restoran domaće kuhinje na splavu „SANTA MARIJA” — Međuvršje
Restoran domaće kuhinje na splavu „LANTERNA” — Međuvršje
Pečenjara „KOD BRANA”
Pečenjara „MARINKOVIĆ”
Pečenjara „ANA”
Pečenjara „RADULOVIĆ”
Pečenjara „JANKOVIĆ”
Pečenjara „KOD DRAGIŠE”

Saobraćajna infrastruktura uredi

Grad Čačak ima razvijenu saobraćajnu infrastrukturu, a nalazi se i na trasi Koridora 11.

Drumski saobraćaj: Čačak je udaljen od glavnog grada Beograda 140 km i sa njim je povezan Ibarskom magistralom koja se u predgrađu Čačka u mestu Preljina račva na put koji vodi ka Kragujevcu, Kraljevu i Novom Pazaru i put koji pored Čačka, Užica ide za Crnu Goru i delom puta sa Zlatibora koji ide za Bosnu i Hercegovinu.

Železnički saobraćaj: Kroz Čačak prolazi krak železnice koji ide od Beograda za Niš i Sofiju, Beograd-Bar i Kraljevo-Čačak-Požega. Ovde se nalazi Železnička stanica Čačak.

Aerodromi:

Zdravstvo uredi

Grad Čačak je zdravstveni centar Moravičkog upravnog okruga. Na teritoriji grada Čačka nalazi se: 17 zdravstvenih ambulanti, 1 bolnica, 1 dom zdravlja i 1 medicina rada. Ovde se nalazi Opšta bolnica Čačak.

Mediji uredi

U Čačku je razvijen i informativno-izdavački sektor.

Štampa uredi

„Čačanski glas”
„Čačanske novine”

Radio uredi

Radio " Džoker Naksi 95.6 "
Radio „Čačak”
Radio „Ozon”
Radio „Klik FM 100.8”

Televizija uredi

Televizija „Galaksija 32”

Arhitektura uredi

Stara zdanja i Spomenici kulture uredi

Pušeljića kuća
Jankovića kuća
Aćimovića kuća

Verski objekti uredi

Crkva Vaznesenja Gospodnjeg
Crkva Svetog kneza Lazara
Crkva Uspenija Presvete Bogorodice
Crkva „Svete Marine” Atenica
Crkva sv. Cara Konstantina i carice Jelene

Praznici i nagrade uredi

Gradska slava je Spasovdan, a Dan grada 18. decembar.

Sport uredi

Hala KK Borca

Stadion FK Borca

Za Čačak se sa pravom može reći da je sportski grad. Veliki broj reprezentativaca (jugoslovenskih i srpskih) su svoje prve sportske korake i afirmaciju stekli upravo u Čačku. Takođe je poznat i kao „grad košarke”. Najpopularniji sportski klubovi u Čačku:

Fudbalski klub „Borac” Čačak
Košarkaški klub „Borac” Čačak
Košarkaški klub „Železničar” Čačak
Fudbalski klub „Sloboda” Čačak
Košarkaški klub „Mladost” Čačak
Košarkaški klub „Morava” Zablaće
Rukometni klub „Mladost” Čačak
Rvački klub Borac Čačak
Karate klub Borac Čačak
Biciklistički klub „Borac” Čačak
Vaterpolo klub „Borac” Čačak

Učesnici olimpijskih igara rođeni u Čačku: [1] Arhivirano na sajtu Wayback Machine (22. januar 2009)

1. Slobodan Gordić (1937), Jugoslavija, košarka 1960, 1964;

2. Milun Marović (1947—2009), Jugoslavija, košarka, 1972;

3. Dragan Kićanović (1954), Jugoslavija, košarka 1976, 1980;

4. Željko Obradović (1960), Jugoslavija, košarka 1988;

5. Dušan Milinković (1960), Jugoslavija, fudbal 1988;

6. Marko Lomić (1983), Srbija i Crna Gora, fudbal 2004.

Znamenitosti uredi

U Čačku postoji veliki broj znamenitosti koje svedoče o burnom i bogatom životu grada.

Crkva Sv. Vaznesenja

Spomen kosturnica poginulim ratnicima 1912—1918.

Rimske terme koje potiču iz četvrtog veka kada je ovo područje bilo sastavni deo rimske provincije Dalmacije. One su najstarije materijalno svedočanstvo o istoriji grada.
Konak Jovana Obrenovića sagrađen je u orijentalno-balkanskom stilu 1835. godine. Danas je u konaku stalna postavka Narodnog muzeja.
Spomenik ratnicima četiri vere podignut 1934. godine izginulim srpskim ratnicima, ali i pripadnicima protivničkih armija. Spomenik je jedinstven u celom svetu: svi pali ratnici našli su se u zajedničkoj grobnici. Na četiri strane spomenika postavljena su četiri simbola različitih vera: pravoslavni i katolički krst, Davidova zvezda i islamski polumesec.^[13]
Spomenik Tanasku Rajiću čuvenom tobdžiji, poginulom 1815. godine u boju na brdu Ljubiću.

Spomenik vojvodi Stepi Stepanoviću

Spomenik Vojvodi Stepi Stepanoviću u centru grada, ispred pošte. Od spomenika pa sve do kuće u kojoj je živeo Stepa Stepanović postavljene su ploče sa ispisanim godinama bitki u kojima je on učestvovao.
Spomenik učesnicima Hadži-Prodanove bune u porti stare crkve u Trnavi.
Ovčarsko-kablarski manastiri
Hram Vaznesenja Hristovog

Manifestacije uredi

U Čačku se održava veliki broj kulturno-umetničkih, zabavnih-turističkih, sportskih i tradicionalnih manifestacija, a najpoznatije su:

„Disovo proleće”

Gradska biblioteka „Vladislav Petković Dis” je organizator pesničke manifestacije u čast Vladislava Petkovića Disa i poezije na kojoj su u višedecenijskom trajanju učestvovali svi značajniji pesnici XX veka. Prvo Disovo proleće organizovano je 13. aprila 1964. godine kada je pred Disovim spomenikom besedio Branko V. Radičević. Organizator manifestacije je Gradska biblioteka „Vladislav Petković Dis”.

„Memorijal Nadežde Petrović”
Sabor frulaša Srbije „Oj Moravo” u Prislonici

Sabor frulaša Srbije «Oj Moravo» u Prislonici kod Čačka više od dve decenije, okuplja najbolje frulaše, da se uz druženje i negovanje tradicionalnog zvuka i savremeno muziciranje, na sviralama — frulama najpoznatijih graditelja, takmiče za naziv pobednika — zlatnu frulu. Sabor se uvek održava u drugoj polovini jula naslanjajući se na hramovnu slavu manastira Vujan, Sv. Arhangela Gavrila 26. jula. Organizatori su: JU Turistička organizacija Čačka i Savet Sabora Pokrovitelji: Ministarstvo kulture, Ministarstvo ekonomije i regionalnog razvoja -(turizam) i Grad Čačak.

Sabor frulaša Srbije «Oj Moravo» u Prislonici je jedinstvena manifestacija koja ima za cilj negovanje izvorne narodne kulture, običaja, umlja i morala srpskog naroda, muzičke tradicije ali i savremenog muziciranja koje iz nje proizilazi. Graditelji frula i drugi majstori starih zanata izlažu svoje rukorade zajedno sa pletiljama, veziljama, tkaljama i domaćicama koje pripremaju stara, po bakinim receptima pripremana jela.

«Besede pod Vujnom», «Etnomuzikološki zapisi» studenata i profesora fakulteta Muzičkih umetnosti, «Savetovanje o seoskom turizmu», «Zlatne ruke» takmičenje u pripremanju starih jela, Monodrama o znamenitom srbinu ili srpkinji, Takmičenje mladih frulaša, «Svesrpski Sabor — profesor Miodrag Azanjac» uz Takmičenje za «Zlatnu frulu» privlače desetine hiljada posetilaca u Prislonicu na svetkovinu frule i njoj u čast.

Sabor je osnovan 1988. godine od grupe entuzijasta, koja je razvijajući seoski turizam u čačanskom kraju, pre svega Prislonici, želela da turistima ponudi, sem tradicionalne narodne kuhinje, svežeg planinskog vazduha, spomenika kulture i autentični zvuk drevnog srpskog instrumenta — frule.

Duhovni otac Sabora je pokojni profesor flaute Miodrag Mile Azanjac. Besedio je ovaj umetnik: « U osnovi svakog narodnog, saborskog okupljanja, pa i ovog u Prislonici, jeste briga o korenu, ali i o stablu jednog naroda. A koren srpskog naroda nezamisliv je bez zvuka FRULE. To je njegova emocionalna osnova »… «I na Istoku i na Zapadu frula je božanskog porekla. Prapreteča je orgulja. Svekolika muzika se rodila iz frule. Tako kazuju filozofi muzike (E. Blok) tako stoji u mitu starih Helena. A stoji da je šumsko i pastirsko božanstvo Pan jurio za nimfom Siringom i da je ona, nemajući kud, skočila u reku i pretvorila se u trsku. Na toj trsci, fruli Pan je odsvirao prvi zvučni san.

A pisac Ratomir Rale Damjanović je napisao: «U guslama je istorija srpskog naroda, u fruli njegova lirska duša». Za naziv najboljih frulaša u kategoriji izvornog sviranja, dueta i savremenog sviranja na fruli na Saboru, pravo se stiče na predtakmičenjima u Vrnjačkoj Banji, Vranju, Boljevcu, Skakavcima kod Kosjerića, Brusu i Iđošu.

Prislonica, predivno šumadijsko selo prostire se od šumovite planine Vujan prema pitomini oko doline Zapadne Morave, na 130 km od Beograda, 8 km od Gornjeg Milanovca i Čačka, 2 km od Ibarske magistrale. Posebnu zanimljivost sela predstavlja manastir Vujan iz XV veka, obnovljen 1805. godine. U njemu se čuvaju zemni ostaci srpskih vojvoda iz I i II srpskog ustanka Nikole Milićevića Lunjevice i Lazara Mutapa. U njemu je od 1944—1946. godine, kao iskušenik boravio Gojko Stojčević — danas Njegova Svetost Gospodin Pavle, patrijarh srpski.

„Kupusijada” u Mrčajevcima

Grad Čačak, Turistička organizacija Čačka i Savet „Kupusijade” organizuju manifestaciju na kojoj se pored zvaničnog takmičenja u pripremanju kupusa u zemljanom loncu (svadbarski kupus) organizuje i niz kulturno-umetničkih sadržaja i izložbi ručnih radova, poljoprivrednih proizvoda i opreme. Organizator manifestacije je Turistička organizacija Čačka.

„Plodovi Zapadnog Pomoravlja” u Zablaću

Tokom dva dana trajanja ove manifestacije organizuju se privredne izložbe, poljoprivredna berza i prateći kulturno-umetnički program, kao i takmičenje u pripremanju jela od paprike, sataraša i pečenja. Već tradicionalno, ova privredna manifestacija organizuje se početkom septembra. Organizator manifestacije je Udruženje povrtara Zablaće, a pokrovitelj manifestacije Grad Čačak.

„Letnji dani kulture” u Čačku

Grad Čačak, ustanove kulture i TOČ organizuju kontinuirani program tokom letnjih meseci u gradu Čačku. Koncerti, predstave, likovne izložbe, dečji programi i dr. Programi se održavaju na Gradskom trgu, parku, Domu kulture i drugim prostorima. Organizator manifestacije je Dom kulture. Plivački maraton „Ovčarsko-Kablarska klisura” u Ovčar Banji (2. avgusta), Turistička organizacija Čačka, Plivački klub Čačak i SC „Mladost” organizuju plivački maraton sa trkom zadovoljstva „Borivojeva tabla” (500 m) i mali plivački maraton „Ovčarsko-kablarska klisura” (2.100 m) sa puno pratećih sadržaja i raznovrsnih programa. Organizatori su Turistička organizacija i plivački klub Čačak.