1. romanijska pješadijska brigada

Prva romanijska pješadijska brigada je bila pješadijska jedinica Vojske Republike Srpske u sastavu Sarajevsko-romanijskog korpusa. Prema preliminarnim procjenama, kroz brigadu je prošlo oko 15.000 boraca, a više od 650 izgubilo je život u ratu. Brigada je izvršila sve postavljene zadatke i odlikovana je Medaljom Petra Mrkonjića.

1. romanijska pješadijska brigada
Postojanje	1992—1996. Mesto formiranja: Han Pijesak
Formacija	brigada
Jačina	8.000
Deo	Vojske Republike Srpske
Odlikovanja
Komandanti
Komandant	Vlado Lizdek

Istorija

Obilježavanje osnivanja 1. romanijske pješadijske brigade, nizom manifestacija održava se svake godine krajem mjeseca maja na Sokocu i matičnom Han Pijesku. Pripadnici ove brigade, i prije izbijanja samih sukoba, na teritoriji Bosne i Hercegovine, su mobilisani i poslati na druge teritorije u sklopu 216. brdske brigade iz Han Pijeska, čijom se nasljednicom smatra 1. romanijska pješadijska brigada.

Izbijanjem ratnih sukoba u bivšoj Jugoslaviji, između JNA i slovenačkih teritorijalaca, 30. juna 1991. godine objavljuje se poziv za mobilizaciju stanovništva. Jedna od mobilisanih jedinica bila je 216. brdska brigada iz Han Pijeska. Ovu jedinicu činili su rezervisti iz Han Pijeska, Sokoca, Rogatice, Pala, Vlasenice, Milića, Olova, Sarajeva i drugih mjesta. Sam odziv mobilizaciji je bio neočekivano dobar. Odazvali su se rezervisti svih nacionalnosti. Prvi borbeni zadatak ove jedinice je bio nadasve neočekivan i vrlo složen. Jedan helikoptersko-desantski bataljon od 400 vojnika trebalo je sa 30 helikoptera prebaciti na teritoriju Slovenije, sa zadatkom deblokade nekih jedinica JNA.

Pripadnici 216. brdska brigade stacionirani su u rejon sela Mrkalji, gdje su čekali helikoptere koji, srećom, nikada nisu ni poletjeli na ovaj zadatak. Samo ljudstvo je bilo nepripremljeno za ovaj zadatak, i samim tim bi bilo laka meta, za slovenačke teritorijalce koji su već raspolagali raketnim sistemima za protivavionsku i protivhelikoptersku borbu. Pošto je sam zadatak otkazan, i dodijeljen drugoj jedinici 216. brdska brigada sa oko 1.200 ljudi, upućena je kopnenim putem preko Tuzle, Doboja i Teslića u kasarnu Zalužane kod Banjaluke. Jedini zadatak koji su borci 216. brdske brigade obavili za petnaestak dana u Zalužanima je obezbjeđenje aerodroma u Mahovljanima.

Bilo je dovoljno petnaestak sati marša da svaki borac osjeti raspoloženje stanovnika naselja kroz koja se prolazilo. Prolazak kroz srpske krajeve pozdravljan je ovacijama, a kroz pretežno muslimanske i hrvatske okretanjem glave od kolone vojske kojoj su se, do juče, i njihovi sinovi glasno zaklinjali na vjernost.

Nakon obavljenih vojnih zadataka tokom 1991. godine, izbijanjem ratnih sukoba u Bosni i Hercegovini, dio 216. brdske brigade biva raspoređen u dolini Drine i Prače sa zadatkom da zaštiti srpski narod.

Početkom Odbrambeno-otadžbinskog rata, razbuktavanjem ratnih dejstava u samom Sarajevu, naredbom komandanta Glavnog štaba Vojske Republike Srpske 216. brdska brigada je u cjelosti prebačena na sarajevsko ratište, gdje ostaje do polovine 1993. godine. Ogromne prostore planina Jahorine, Bjelašnice, Hojte, Treskavice, a na istoku Romanije i Ozrena, nakon formiranja Vojske Republike Srpske, kontrolišu i brane borci 1. romanijske pješadijske brigade, u čiji sastav ulaze borci bivše 216. brdske brigade JNA. Pored teških borbi na sarajevskom ratištu, glavnom i najvećem ratištu Vojske Republike Srpske, ova, sve slavnija jedinica, početkom 1994. godine preuzima odbranu Nišićke visoravni, u opštini Ilijaš, teritoriju koji je neprijatelj zbog strateške važnosti neprestano i žestoko napadao.

Na kraju rata, po potpisivanju Dejtonskog mirovnog sporazuma, Prva romanijska pješadijska brigada dobila je kako vojnički, tako i moralno jedan od najtežih zadataka, a to je predaja srpskih teritorija, koje su po Dejtonu pripale Federaciji BiH, a koje sve godine rata nisu pale u ruku neprijatelja, jer ARBiH nije uspjela velikim brojem ofanziva da pomjeri prvu liniju odbrane. Zadatak je bio još teži jer je trebalo u veoma kratkom roku svoje borce i njihove porodice preseliti negdje u sada međunarodno i jasnim granicama ocrtanu Republiku Srpsku. Sa sobom su nosili sve, pa i poginule sinove, od kojih su mnogi vječni mir našli na vojničkom groblju Mali Zejtinlik u samom Sokocu, jedom od mjesta odakle su krenuli prvi mobilisani vojnici početkom ratnih sukoba. Brigada je brojala 8.000 ljudi.

Dan brigade

Služenjem parastosa za poginule borce Odbrambeno-otadžbinskog rata i polaganjem vijenaca na centralno spomen obilježje na Sokocu, svake godine, mjeseca maja, obilježava se dan formiranja 1. romanijske pješadijske brigade. U samom gradu je otvorena spomen-soba u kojoj se nalaze slike, poginulih boraca ove brigade, kao i muzejska postava koja svjedoči o junačkom vojevanju i odbrani vijekovnih teritorija, naroda ovog kraja.