14. januar
датум
14. januar je četrnaesti dan u godini u Gregorijanskom kalendaru. 351 dan (352 u prestupnim godinama) ostaje u godini posle ovog dana.
Događaji uredi
| januar | ||||||
| P | U | S | Č | P | S | N |
| 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | |
| 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 |
| 14 | 15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 |
| 21 | 22 | 23 | 24 | 25 | 26 | 27 |
| 28 | 29 | 30 | 31 | |||
- 1301 — Smrću Andrije III okončana je vladavina Arpadovaca nad Ugarskom.
- 1504 —
- Papa Lav X je izdao papsku bulu protiv ropstva.
- Španija je anektirala Kubu.
- 1761 — U Indiji se vodila Treća bitka kod Panipata između Avganistanaca pod Ahmadom Šahom Durranom i Marata.
- 1784 — SAD ratifikovale mirovni ugovor sa Velikom Britanijom, čime je i formalno okončan Američki rat za nezavisnost.
- 1809 — Velika Britanija i Španija sklopile savez protiv francuskog cara Napoleona I.
- 1814 — Danski kralj Frederik VI je prema Kilskom sporazumu prepustio Norvešku Švedskoj u zamenu za povraćaj Pomeranije.
- 1826 — U Pešti osnovana Matica srpska na inicijativu Jovana Hadžića (Miloš Svetić) i bogatih srpskih peštanskih i budimskih trgovaca Gavrila Božitovca, Jovana Demetrovića, Josifa Milovuka, Petra Rajića, Andrije Rozmirovića i Đorđa Stankovića. To književno i kulturno društvo, koje je odigralo ogromnu ulogu u procvatu nauke i kulture Srba u Vojvodini, ubrzo je počelo da izdaje „Letopis Matice srpske“, najstariji srpski književni časopis. Matica je 1864. preseljena u Novi Sad, gde je i sada.
- 1840 — U kneževini Srbiji za školsku slavu je proglašen Savindan, praznik u spomen na velikog srpskog prosvetitelja i zaštitnika školstva Svetog Savu, oca srpske državotvornosti, prvog srpskog arhiepiskopa, utemeljivača srpske diplomatije, književnosti, zakonodavstva, zdravstva. Prva proslava Svetog Save kao školskog patrona održana je 1812. u Zemunu, odakle se brzo proširila u sve delove srpstva, a himna Svetom Savi prvi put je izvedena 1839. u Segedinu.
- 1842 — U Irigu srpski pisac i iguman manastira Krušedol Dimitrije Krestić otvorio prvu srpsku čitaonicu s bibliotekom, koju je i osnovao. Čitaonica je čitav vek primala svu važniju srpsku i jugoslovensku štampu i strane časopise, ali su tu dragocenu zbirku 1944. u Drugom svetskom ratu uništile ustaše miniranjem zgrade biblioteke.
- 1858 – Napoleon III izbegao je pokušaj atentata.
- 1867 — U okviru balkanskih nacionalno-oslobodilačkih saveza protiv Otomanskog carstva, Vlada Srbije u Bukureštu s bugarskim revolucionarnim komitetom sklopila sporazum o stvaranju zajedničke države koja bi se zvala Bugaro-Srbija ili Srbo-Bugarska, a za vladara bio predviđen srpski knez Mihailo Obrenović.
- 1907 — Zemljotres razorio grad Kingston na Jamajci i usmrtio oko 1.000 ljudi.
- 1943 — Drugi svetski rat: U Kazablanki počela konferencija lidera savezničkih snaga u Drugom svetskom ratu Ruzvelta, Čerčila i De Gola. Na konferenciji koja je završena 26. januara zaključeno da sile Osovine moraju bezuslovno kapitulirati i preciziran datum iskrcavanja saveznika u Italiji.
- 1953 — Narodna skupština Jugoslavije izglasala ustavni zakon kojim je uvedeno društveno vlasništvo i samoupravljanje proizvođača. Umesto vlade i ministarstava uvedena izvršna veća i državni sekretarijati. Maršal Josip Broz izabran za prvog predsednika Saveznog izvršnog veća, a ujedno i predsednika Jugoslavije.
- 1969 —
- Veliki požar i niz eksplozija koji su izbili na američkom nosaču aviona USS Enterprajz su usmrtili 28 mornara, povredili 314 i uništili 15 aviona.
- Veštački sateliti: Lansiran sovjetski vasionski brod „Sojuz 4“ s kosmonautom Vladimirom Šatalovim, dan kasnije „Sojuz 5“ u kom su bili Boris Voljanov, Aleksej Jelisejev i Jevgenij Krunov. Dva broda se potom spojila, kosmonauti Jelisejev i Krunov prešli u „Sojuz 4“. To je bilo prvo spajanje vasionskih brodova s ljudskom posadom u Zemljinoj orbiti.
- 1990 — U napadima Azera ubijeno najmanje 20 jermenskih civila u glavnom gradu Azerbejdžana Bakuu.
- 1991 — Terorizam: U Tunisu ubijena tri bliska saradnika Jasera Arafata, među kojima Abu Ijad, jedan od osnivača Palestinske oslobodilačke organizacije, što je nanelo ogromnu štetu PLO, jer je bilo očito da je atentator blizak vrhu te organizacije.
- 1992 — U okviru Vensovog plana za Krajinu u Jugoslaviju stigla prva grupa pripadnika UN. Kasnije je na osnovu rezolucije Saveta bezbednosti UN raspoređeno oko 19.000 „plavih šlemova“ u Kninskoj krajini, Lici, Kordunu, Baniji, zapadnoj Slavoniji i u Sremsko-baranjskoj oblasti, ali to nije omelo napad Hrvatske na zapadnu Slavoniju 1. maja 1995. i na Kninsku krajinu, Liku, Kordun i Baniju 4. avgusta 1995.
- 1995 — Rat u BiH: Peti korpus ARBiH i pripadnici HVO u ranim jutarnjim satima napadaju položaje VRS južno od Bihaća i oslobađaju izvor Klokot, Vedro Polje i podplješivička naselja.
- 1996 — Predsednik Gvatemale Alvaro Arsu pozvao, preuzimajući dužnost šefa države, levičarske gerilce da počnu pregovore o okončanju 35-godišnjeg građanskog rata.
- 2000 — Pet bosanskih Hrvata Zoran, Vlatko i Marjan Kupreškić, Vladimir Šantić i Drago Josipović proglašeni krivim pred Međunarodnim sudom za ratne zločine u Hagu za masakr 116 Muslimana u Ahmićima u Bosni 1993. Osuđeni na zatvorske kazne od pet do 25 godina. Kupreškići 23. oktobra 2001. proglašeni nevinim i oslobođeni, a ostaloj dvojici kazna smanjena.
- 2003 — Desetine hiljada ljudi demonstriralo je u Nikoziji, priredivši najveći protest u istoriji Kipra pod turskom okupacijom, zahtevajući okončanje decenija izolacije.
- 2004 — Italijanska i egipatska policija uhapsila Ritu Algranati, pripadnicu levičarske terorističke grupe Crvene brigade, koja je učestvovala u otmici i ubistvu bivšeg italijanskog premijera Alda Mora 1978. godine.
- 2005 — Veštački sateliti: Posle sedam godina putovanja, evropska sonda "Hajgens" uspela je da se spusti na Saturnov mesec Titan i pošalje prve fotografije kontroli leta u Darmštatu.
- 2010 — Jemen je objavio rat protiv Al Kaide.
- 2011 — Bivši predsednik Tunisa Zin el Abidin ben Ali je pobegao u Saudijsku Arabiju, nakon niza demonstracija protiv njegovog režima, što se smatra godišnjicom Tuniske revolucije i početkom Arapskog proleća.
- 2016 — Terorizam: Nekoliko eksplozija i pucnjava s početkom 10:50 sati po lokalnom vremenu (UTC+7) ubilo je 7, a ranilo 24 ljudi u terorističkom napadu u Džakarti.
- 2021 — Impičment: Predstavnički dom američkog Kongresa izglasao je opoziv odlazećeg američkog predsednika Donalda Trampa posle zauzimanja zgrade Kapitola čime je on postao prvi predsednik u istoriji SAD koji je opozvan dva puta.
Rođenja uredi
- 1836 — Anri Fanten-Latur, francuski slikar i grafičar. (prem. 1904)[1]
- 1841 — Berta Morizo, francuska slikarka. (prem. 1895)[2]
- 1875 — Albert Švajcer, alzaško-nemački lekar, teolog, filozof, pisac i muzičar, dobitnik Nobelove nagrade za mir (1952). (prem. 1965)[3]
- 1886 — Hju Lofting, engleski pisac, poznat po delima za decu i mlade. (prem. 1947)[4]
- 1890 — Petar Dobrović, srpski slikar i političar. (prem. 1942)[5]
- 1892 — Miloš N. Đurić, srpski klasični filolog, helenista, filozof, prevodilac, pedagog i član SANU. (prem. 1967)[6]
- 1897 — Vaso Čubrilović, srpski istoričar, političar i član SANU. (prem. 1990)[7]
- 1901 — Alfred Tarski, poljski matematičar i logičar. (prem. 1983)[8]
- 1923 — Mihajlo Bata Paskaljević, srpski glumac. (prem. 2004)[9]
- 1929 — Aleksandar Petrović, srpski reditelj, scenarista i filmski teoretičar. (prem. 1994)[10]
- 1929 — Lazar Trifunović, srpski istoričar umetnosti, likovni kritičar i pedagog. (prem. 1983)
- 1935 — Vukan Vučić, srpski inženjer saobraćaja, akademik.[11]
- 1941 — Fej Danavej, američka glumica.[12]
- 1941 — Milan Kučan, slovenački političar, 1. predsednik Slovenije (1991—2002).
- 1948 — Karl Veders, američki glumac i igrač američkog fudbala. (prem. 2024)[13]
- 1953 — Radmila Živković, srpska glumica.[14]
- 1956 — Novo Pržulj, akademik je Akademije nauke i umjetnosti Republike Srpske.[15]
- 1963 — Stiven Soderberg, američki reditelj, scenarista, producent i glumac.[16]
- 1966 — Marko Hijetala, finski muzičar, najpoznatiji kao basista i pevač grupe Nightwish.[17]
- 1967 — Zek Vajld, američki muzičar, najpoznatiji kao osnivač, gitarista i pevač grupe Black Label Society.
- 1967 — Emili Votson, engleska glumica.[18]
- 1969 — Džejson Bejtman, američki glumac, reditelj i producent.[19]
- 1969 — Dejv Grol, američki muzičar, najpoznatiji kao član grupa Foo Fighters i Nirvana.[20]
- 1970 — Edin Mujčin, bosanskohercegovački fudbaler.[21]
- 1971 — Antonios Nikopolidis, grčki fudbalski golman i fudbalski trener.[22]
- 1972 — Žikica Milosavljević, srpski rukometaš.[23]
- 1973 — Đankarlo Fizikela, italijanski automobilista, vozač Formule 1.[24]
- 1977 — Huan Pablo Raba, kolumbijski glumac.[25]
- 1980 — Andrija Žižić, hrvatski košarkaš.[26]
- 1981 — Jadranka Đokić, hrvatska glumica.[27]
- 1982 — Viktor Valdez, španski fudbalski golman.[28]
- 1983 — Aleksandar Gajić, srpski košarkaš.[29]
- 1986 — Joan Kabaj, francuski fudbaler.[30]
- 1990 — Grant Gastin, američki glumac i pevač.[31]
- 1996 — Andrej Magdevski, makedonski košarkaš.[32]
- 1998 — Filip Stanić, nemački košarkaš.[33]
- 1999 — Andrija Marjanović, srpski košarkaš.[34]
Smrti uredi
- 1236 — Sveti Sava, prvi srpski arhiepiskop (rođ. 1174)[35]
- 1742 — Edmund Halej, engleski astronom i geofizičar. (rođ. 1656)[36]
- 1753 — Džordž Berkli, irski filozof (rođ. 1685)[37]
- 1898 — Luis Kerol, engleski pisac i matematičar. (rođ. 1832)[38]
- 1922 — Pavle Jurišić Šturm, general srpske vojske. (rođ. 1848)[39]
- 1957 — Hemfri Bogart, američki glumac. (rođ. 1899)[40]
- 1971 — Aleksandar Solovjev, ruski istoričar i srpski naučnik. (rođ. 1890)
- 1978 — Kurt Gedel, austrijsko-američki matematičar i logičar. (rođ. 1906)[41]
- 1991 — Mihailo Stevanović, srpski filolog. (rođ. 1903)[42]
- 2000 — Miroslav Radojčić, novinar i šahovski majstor. (rođ. 1920)[43]
- 2006 — Šeli Vinters (Širli Šrift), američka filmska glumica, dobitnica "Oskara". (rođ. 1923)[44]
- 2009 — Dušan Džamonja, hrvatski vajar. (rođ. 1928)[45]
- 2014 — Milutin Dostanić, srpski matematičar. (rođ. 1958)[46]
- 2016 — Alan Rikman, britanski glumac i reditelj. (rođ. 1946)[47]
- 2019 — Miodrag Radovanović, srpski glumac (rođ. 1929)[48]
Praznici i dani sećanja uredi
- 1840 — U kneževini Srbiji za školsku slavu proglašen Savindan, praznik u spomen na srpskog prosvetitelja i zaštitnika školstva, Svetog Savu. Prva proslava Svetog Save održana 1812. u Zemunu, a himna Svetom Savi prvi put izvedena 1839. u Segedinu.
- Srpska pravoslavna crkva slavi[49]:
Reference uredi
- ^ „Ignace Henri Jean Fantin-Latour - The Complete Works - henri-fantin-latour.org”. www.henri-fantin-latour.org. Pristupljeno 2022-01-16.
- ^ Commire, Anne, ur. (2001). Women in World History: A Biographical Encyclopedia. 11. Waterford: Yorkin Publications, Gale Group. str. 448. ISBN 978-0-78764-070-5.
- ^ „Albert Schweitzer | Alsatian-German theologian and physician | Britannica”. www.britannica.com (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2022-01-16.
- ^ „Hugh Lofting | British-American author | Britannica”. www.britannica.com (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2022-01-16.
- ^ „Petar Dobrović Biografija”. Biografija.org (na jeziku: srpski). 2019-05-13. Pristupljeno 2022-01-16.
- ^ „Online knjižara Dereta | Autori”. Online knjižara Dereta (na jeziku: srpski). Pristupljeno 2022-01-16.
- ^ „Zbirka odlikovanja arhiva SANU”. sanu.digitalcube.rs (na jeziku: srpski). Pristupljeno 2022-01-16.[mrtva veza]
- ^ „Alfred Tarski | American mathematician and logician | Britannica”. www.britannica.com (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2022-01-16.
- ^ „Mihajlo 'Bata' Paskaljevic”. IMDb. Pristupljeno 2022-01-16.
- ^ „Aleksandar Petrovic”. IMDb. Pristupljeno 2022-01-16.
- ^ „VUKAN VUČIĆ”. sanu.ac.rs. Pristupljeno 24. 1. 2024.
- ^ Charles Reagan Wilson; William R. Ferris (1991). Encyclopedia of Southern Culture: Literature-Recreation. Anchor Books. str. 203. ISBN 978-0-385-41547-7.
- ^ „Carl Weathers”. IMDb. Pristupljeno 2022-01-16.
- ^ „Radmila Zivkovic”. IMDb. Pristupljeno 2022-01-16.
- ^ „Novo Pržulj”. anurs.org. Pristupljeno 2. 2. 2024.
- ^ „Steven Soderbergh | Biography, Movies, & Facts | Britannica”. www.britannica.com (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2022-01-16.
- ^ „Marco Hietala”. Discogs (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2022-01-16.
- ^ „Emily Watson”. IMDb. Pristupljeno 2022-01-16.
- ^ „Jason Bateman: Actor, Film Actor, Television Actor (1969–)”. Biography.com (FYI / A&E Networks. Arhivirano iz originala 24. 3. 2015. g. Pristupljeno 1. 1. 2018.
- ^ "Happy 40th Birthday Dave Grohl!" Arhivirano februar 19, 2009 na sajtu Wayback Machine, fooarchive.com, January 14, 2009.
- ^ Strack-Zimmermann, Benjamin. „Edin Mujčin (Player)”. www.national-football-teams.com (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2022-01-16.
- ^ „Antonis Nikopolidis - Player profile”. www.transfermarkt.com (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2022-01-16.
- ^ „Olympedia – Žikica Milosavljević”. www.olympedia.org. Pristupljeno 2022-01-16.
- ^ „Giancarlo Fisichella”. The F1 History Wiki (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2022-01-16.
- ^ „Juan Pablo Raba”. IMDb. Pristupljeno 2022-01-16.
- ^ „ZIZIC, ANDRIJA - Welcome to EUROLEAGUE BASKETBALL”. www.euroleague.net. Pristupljeno 2022-01-16.
- ^ „Jadranka Djokic”. IMDb. Pristupljeno 2022-01-16.
- ^ „Víctor Valdés - Spielerprofil”. www.transfermarkt.de (na jeziku: nemački). Pristupljeno 2022-01-16.
- ^ „GAJIC, ALEKSANDAR - Welcome to EUROLEAGUE BASKETBALL”. www.euroleague.net. Pristupljeno 2022-01-16.
- ^ „FIFA Tournaments - Players & Coaches - Yohan CABAYE”. archive.md. 2015-09-06. Arhivirano iz originala 06. 09. 2015. g. Pristupljeno 2022-01-16. Arhivirano 2015-09-06 na sajtu Archive.today
- ^ „Grant Gustin”. IMDb. Pristupljeno 2022-01-16.
- ^ j.t.d, ABA liga. „Andrej Magdevski > Player : ABA League”. ABA Liga (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2022-01-16.
- ^ Eurobasket. „Filip Stanic Player Profile, s.Oliver Wuerzburg, News, Stats - Eurobasket”. Eurobasket LLC. Pristupljeno 2022-01-16.
- ^ j.t.d, ABA liga. „Andrija Marjanović > Player : ABA League”. ABA Liga (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2022-01-16.
- ^ „Sveti Sava - ISTORIJSKA BIBLIOTEKA”. www.istorijskabiblioteka.com. Pristupljeno 2022-01-16.
- ^ „Edmond Halley - Biography”. Maths History (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2022-01-16.
- ^ „George Berkeley | Biography, Philosophy, & Facts | Britannica”. www.britannica.com (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2022-01-16.
- ^ Lewis Carroll; Edward Wakeling (1. 1. 1995). Rediscovered Lewis Carroll Puzzles. Courier Corporation. str. 11. ISBN 978-0-486-28861-1.
- ^ „Đeneral Pavle, heroj Srbije – Otadžbina Pamti” (na jeziku: srpski). Arhivirano iz originala 18. 01. 2022. g. Pristupljeno 2022-01-16.
- ^ „Humphrey Bogart”. IMDb. Pristupljeno 2022-01-16.
- ^ „Kurt Gödel | American mathematician | Britannica”. www.britannica.com (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2022-01-16.
- ^ „Mihailo Stevanović”. SANU.
- ^ „Miroslav Radojcic”. IMDb. Pristupljeno 2022-01-16.
- ^ „Shelley Winters”. IMDb. Pristupljeno 2022-01-16.
- ^ „Član SANU”. archive.ph. 2012-12-21. Arhivirano iz originala 21. 12. 2012. g. Pristupljeno 2022-01-16. Arhivirano 2012-12-21 na sajtu Archive.today
- ^ „Preminuo Milutin Dostanić, jedan od najznačajnijih srpskih matematičara”. glaszapadnesrbije.rs. Pristupljeno 2022-01-16.
- ^ „Alan Rickman obituary”. the Guardian (na jeziku: engleski). 14. 1. 2016. Pristupljeno 14. 1. 2021.
- ^ „Miodrag Radovanovic”. IMDb. Pristupljeno 2022-01-16.
- ^ Žitija svetih - 1. januar; Arhimandrit Justin Popović (knjiga na internetu) Arhivirano na sajtu Wayback Machine (28. septembar 2008)