3. udarna divizija NOVJ
Treća udarna divizija bila je divizija Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije, formirana 9. novembra 1942. u Perduhovo Selo, kod Glamoča, naredbom Vrhovnog štaba NOV i POJ od Pete proleterske crnogorske udarne brigade, Desete hercegovačke udarne brigade i Prve dalmatinske udarne brigade. Prilikom formiranja imala je oko 3.200 boraca. Prvi komandant divizije bio je Pero Ćetković, a politički komesar Radomir Babić.[1]
| Treća udarna divizija | |
|---|---|
.svg) Jugoslovenska partizanska zastava | |
| Postojanje | 9. novembar 1942 — kraj rata |
| Formacija | Peta proleterska brigada Prva dalmatinska brigada Deseta hercegovačka brigada |
| Jačina | 3.200 boraca[a] |
| Deo |  Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije |
| Angažovanje | |
| Komandanti | |
| Komandant | Pero Ćetković[a] |
| Načelnik štaba | Rudolf Primorac[a] |
| Politički komesar | Radomir Babić[a] |
Juna 1943, u toku bitke na Sutjesci, iz sastava Divizije privremeno je izašla Deseta hercegovačka divizija, a privremeno ušla Treća proleterska sandžačka brigada (do septembra 1943). Septembra 1943. Deseta hercegovačka brigada vratila se ponovo u sastav Divizije i ostala do decembra 1943. U sastavu Divizije bile su još i Četvrta proleterska crnogorska brigada, od septembra 1943. do januara 1944; Šesta crnogorska brigada od novembra 1943. do februara 1944; Treća proleterska sandžačka brigada, od januara do februara 1944; Sedma crnogorska brigada, od decembra 1943; Deveta crnogorska brigada od aprila 1944; Artiljerijska brigada, od 20. aprila 1945. i Prva italijanska brigada divizije Garibaldi, od 9. maja 1944. do 23. februara 1945. godine.[2][3]
Početkom 1945. Divizija je imala preko 5.600 boraca. Divizija se do 10. septembra 1943. nalazila u sastavu Glavne operativne grupe, potom u sastavu Drugog udarnog korpusa i od januara 1945. u sastavu Druge armije Jugoslovenske armije. Smatrala se jednom od elitnih jedinica NOVJ.[2][3]
Borbeni put Treće divizije uredi
Nakon formiranja divizija kao celina učestvovala je krajem novembra i početkom decembra 1942. godine u borbama za Jajce. Zatim je prešla u nastupanje na osovinske garnizone i komunikacije u srednjoj Bosni.
Tokom Bitke na Neretvi u ofanzivi u dolinu Neretve predstavljala je srednju napadnu kolonu i zauzela italijanski garnizon u Prozoru. Učestvovala je u protivudaru kod Gornjeg Vakufa i u razbijanju četnika kod Nevesinja i Kalinovika. U Nevesinju je 28. marta 1943. poginuo komandant Pero Ćetković, narodni heroj.
Tokom Bitke na Sutjesci bila je deo Južne operativne grupe. Ostala je u zaštitnici sa Centralnom bolnicom. Prilikom pokušaja proboja nemačkih položaja u dolini Sutjeske 13. juna 1943. divizija je pretrpela teške gubitke, razbijena je na više bataljonskih grupa, od kojih su se neke probile i spojile sa Operativnom grupom Vrhovnog štaba, dok su se druge probile u Hercegovinu, Crnu Goru i Sandžak. Prilikom pokušaja proboja u jurišu je poginuo treći komandant divizije Sava Kovačević.
Tokom Bitke na Sutjesci iz sastava divizije izašla je Deseta hercegovačka brigada, a umesto nje je u sastav divizije ušla je Treća proleterska sandžačka udarna brigada.
Početkom septembra 1943. divizija je obnovljena. Njen sastav su činile Četvrta proleterska crnogorska udarna brigada, Peta proleterska crnogorska udarna brigada i Deseta hercegovačka udarna brigada i potčinjena je Drugom udarnom korpusu. Krajem 1943. godine umesto Desete hercegovačke i Četvrte proleterske u sastav su ušle Šesta i Sedma crnogorska omladinska brigada. Od aprila 1944. do kraja rata u sastavu divizije nalaze se Peta proleterska brigada, Sedma i Deveta crnogorska brigada, Artiljerijski divizion (od 20. aprila 1945. Artiljerijska brigada).
U sastavu svog korpusa divizija je vodila gotovo neprekidne borbe sa jedinicama nemačkog 21. armijskog korpusa i sa četnicima. Nakon oslobođenja Crne Gore divizija je učestvovala u Sarajevskoj operaciji i oslobađanju Karlovca. Dana 12. maja 1945. kod Zidanog Mosta, zajedno sa Četvrtom i Desetom krajiškom divizijom zarobila je nemačku 7. SS divizije „Princ Eugen“ i 373. legionarsku diviziju.
Komandni sastav divizije uredi
.jpg)
- Komandanti divizije:
- Petar Pero Ćetković — od formiranja divizije do marta 1943.
- Radovan Vukanović — od marta do juna 1943.
- Sava Kovačević — tokom juna 1943.[b]
- Radovan Vukanović — od septembra 1943. do jula 1944.
- Savo Burić — od jula 1944. do kraja rata
- Politički komesari divizije:
- Radomir Babić — od formiranja divizije do juna 1943.
- Jovo Kapičić — od septembra 1943. do decembra 1944.
- Vuko Tmušić — od decembra 1944. do februara 1945.
- Svetozar Radojević — od februara 1945. do kraja rata
- Načelnici Štaba divizije:
- Rudolf Primorac — od formiranja divizije do juna 1943.
- Božo Lazarević — od septembra do novembra 1943.
- Niko Jovićević — od novembra 1943. do kraja rata
Napomene uredi
Reference uredi
- ^ Zbornik NOR 1949, str. 198.
- ^ a b Vojna enciklopedija 10 1975, str. 94.
- ^ a b Leksikon NOR 2 1980, str. 1121–1122.
Literatura uredi
- Zbornik dokumenata i podataka o narodnooslobodilačkom ratu jugoslovenskih naroda, tom II, knjiga I — Bilten Vrhovnog štaba Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije 1941—1945. Beograd: Vojno-istorijski institut Jugoslovenske armije. 1949. COBISS.SR 58734343
- Vukanović, Radovan (1971). Ratni put treće divizije. Beograd: Vojnoizdavački zavod. COBISS.SR 512163501 Arhivirano na sajtu Wayback Machine (10. septembar 2011)
- Vojna enciklopedija tom X. Beograd. 1975. COBISS.SR 73016839
- Leksikon Narodnooslobodilačkog rata i revolucije u Jugoslaviji 1941—1945. tom II. Beograd—Ljubljana: Narodna knjiga—Partizanska knjiga. 1980. COBISS.SR 49300743
Spoljašnje veze uredi
- „3rd Assault Division”. vojska.net. n.d. (jezik: engleski)
