Živojin Pavlović (komunista)
Živojin Žika Pavlović (Mušvete, kod Čajetine, 13. januar 1898 — Užice, 28. novembar 1941) bio je jugoslovenski komunista i novinar koji je pisao o velikim čistkama u Sovjetskom Savezu.
| Živojin Pavlović | |
|---|---|
 | |
| Lični podaci | |
| Nadimak | Ždrebe |
| Datum rođenja | 13. januar 1898. |
| Mesto rođenja | Mušvete, kod Čajetine, Kraljevina Srbija |
| Datum smrti | 28. novembar 1941. (43 god.) |
| Mesto smrti | Užice, Užička republika, Srbija pod nemačkom okupacijom[a] |
Bio je član Centralnog komiteta Komunističke partije Jugoslavije[1] i blizak saradnik generalnog sekretara KPJ Milana Gorkića, streljanog u Moskvi tokom Staljinove čistke. Radio je u svojstvu sekretara partije za celu emigraciju, urednika i izdavača lista „Protiv Glavnjače” i sekretara Patronata Crvene pomoći u Parizu, izdavača i administratora partijskog organa „Proleter”, Radničke biblioteke i vlasnik/administrator partijske knjižare.[2]
Objavio je oko trista članaka u brojnim (pro)komunističkim i sindikalnim listovima u zemlji i inostranstvu. Jedan je od prvih kritičara totalitarnog staljinističkog sistema, u tadašnjoj Evropi i svetu uopšte.[3] Njegovo najvažnije delo je „Bilans sovjetskog termidora: Prikaz i otkrića o delatnosti i organizaciji Staljinskog terora”.[3] Streljali su ga komunisti tokom Užičke republike 1941. godine. Jedini sačuvani primerak Pavlovićeve knjige pronađen je tek šezdeset godina kasnije.[4]
Biografija uredi
Živojin Pavlović je rođen 13. januara 1898. godine u zlatiborskom selu Mušvete, opština Čajetina. Do 1920. godine živi u Užicu, gde je završio gimnaziju. Bio je dobrovoljac u Prvom svetskom ratu.[3]
Partijski rad u zemlji uredi
Pavlović je bio član SKOJ i KPJ od osnivanja 1919. godine.[5] 1920. godine upisuje studije prava u Beogradu. Od 1923. godine je na partijskom radu u Makedoniji, poslat od tadašnjeg vođe KPJ Sime Markovića. Pavlović je bio okružni sekretar za Makedoniju, da bi početkom 1925. godine otišao u Sovjetski Savez. Vraća se naredne godine i postaje dopisnik „Pravde” iz Makedonije.[5]
Emigracija u Parizu uredi
Pavlović je 1929. godine emigrirao u Francusku, gde ostaje punih deset godina. Završio je Pravni fakultet u Parizu, gde je upoznao veliki broj intelektualaca toga vremena.[3]
U Parizu, gde se nalazilo sedište KPJ, piše i uređuje partijske i sindikalne novine, pokreće i izdaje političke listove. Bio je izdavač i urednik glavnog organa KPJ „Proletera”, časopisa „Klasna borba” i lista „Protiv Glavnjače”.
U Parizu je vodio partijsku knjižaru „Horizonti”, gde su se okupljali komunisti starog kontinenta. Primljen je u članstvo KP Francuske.[3] Postaje sekretar KPJ za celu emigraciju. Prikupljao je „crvenu pomoć”, okupljao emigraciju i pomagao odlazak jugoslovenskih boraca u Španiju.[3]
Bio je blizak saradnik generalnog sekretara KPJ Milana Gorkića i član njegovog rukovodstva. Nakon hapšenja i streljanja Gorkića tokom Velike čistke u Moskvi 1937. godine, i Titovog preuzimanja partije, Živojin Pavlović pada u nemilost.
2. maja 1939. godine Tito piše delegatu KPJ pri Kominterni Prežihovu Vorancu da su Karlo Hudomalj i Živojin Pavlović na njegov predlog isključeni iz partije.[5] Isključenje pod raznim optužbama je neretko povlačilo i fizičku likvidaciju. 1940. se vratio u Beograd i zaposlio u ondašnjem Centralnom presbirou (pandan Ministarstva informisanja).[3] Pavlović je sve više izolovan, i otkazani su mu poslovi koje je do tada radio.[2]
Kritika Staljinovih čistki uredi
Pavlović je krajem 1940. godine u Beogradu samostalno objavio knjigu „Bilans sovjetskog termidora: Prikaz i otkrića o delatnosti i organizaciji Staljinskog terora”, u izdanju autora. Knjiga govori o Staljinovim čistkama krajem 1930—ih godina u Sovjetskom Savezu, u kojima su nestali mnogi njegovi prijatelji, kao što je i Milan Gorkić.
| „ | Mi smo se rugali zemljama koje su spaljivale marksističku, jevrejsku i demokratsku literaturu, dok danas nema ni u jednoj ruskoj biblioteci dela Trockog, Buharina, Zinovjeva, Bezimenskog, Pasternaka, Koljcova i drugih, koja su svakako spaljena. Cilj je ove brošure da prikaže pravo stanje u Sovjetskoj Uniji, da prikaže i razgoliti ovaj režim krvi i niskih kleveta koje je zaveo Staljin u zemlji sa njegovom policijom. Budući da su masovna streljanja zauzela takve razmere, da se više ne može ćutati, potrebno je dići glas protesta i učiniti sve da se još preostale žrtve staljinskog termidora spasu iz Sovjetske Unije. | ” |
| — Živojin Pavlović, Bilans sovjetskog termidora (1940) | ||
Kovanica „sovjetski termidor” ukazuje na terminološku povezanost sa Francuskom revolucijom, i kontrarevolucionarni preokret koji se odigrao pod Staljinom.[6] Knjiga je „odmah zabranjena i još u štampariji zaplenjena”.
Zahvaljujući ugovoru o saradnji između Staljinove vlade i vlade Kraljevine Jugoslavije i svežeg diplomatskog priznavanja SSSR od strane Kraljevine Jugoslavije, aparat KPJ je uspeo da od vlade Cvetković-Maček izdejstvuje zabranu te Pavlovićeve knjige i najveći deo njenog tiraža zaplenila je policija već u štampariji, a potom i uništila.[1] Pavlović je uspeo „izvući desetak primeraka”, a jedan od njih poklonio je svom kumu Ljubiši Đeniću, bibliotekaru u Čajetini.[4]
U „Komunistu”, organu KPJ, knjiga je dočekana na nož nepotpisanog kritičara kao „zbirka provokacija i kleveta protiv naše Partije, Kominterne i SKP(b), Sovjetske vlade i druga Staljina”. Godinama kasnije je Milovan Đilas priznao da je upravo on napisao citiranu kritiku.[3]
Mučenje i streljanje u Užicu uredi
Pavlovića su tokom Užičke republike u jesen 1941. godine uhvatili, zatočili i najtežim mukama mučili partizani. Njegovo hvatanje i potonju likvidaciju je organizovao Slobodan Penezić Krcun.[7]
Živojin Pavlović je mučen u zatvoru „jednu sedmicu sigurno, a možda i više”.[7] Streljan je nakon bezuspešnih pokušaja da mu najsurovijom torturom iznude lažno priznanje da je uvek bio „fašistički i policijski agent” infiltriran u vrh KPJ.[1]
Nakon višednevne torture Pavlović je pokušao samoubistvo tako što je sebi prerezao vene komadom stakla, rekavši: »Nemate više potrebe da me vodite na saslušanje«.[8] No, Krcun mu je pritrčao, zaustavio krvarenje i ljutito rekao: »Nećeš umreti, kurvo, dok ne priznaš!«[8] Ni nakon daljeg mučenja Pavlović nije ništa priznao.
Odveden je na streljanje u Krčagovu, iznad vojničkog kruga, zajedno sa još „četiri-pet kamiona” punih osuđenika na smrt (robijaša, četnika itd).[8] Osuđenici su u kamionima sedeli jedan drugom u krilu, kako ne bi mogli da pobegnu.[8] Prema sećanju čuvara, Pavlović je izmučen pokušao da pobegne.
Odbegao je bio oko 30 metara kada ga je stražar iz puške pogodio u kičmu, nakon čega je još bio živ. Zavapio je: »Ubijte me«, ali su ga namerno „poslednjeg ubili i bacili u raku”. Veruje se da je streljan po Titovom naređenju.[1] Ubijen je u noći između 28. i 29. novembra 1941. nekoliko sati pre nego što će partizansko vođstvo, pred najezdom Nemaca pobeći iz Užica.[9]
Dela uredi
Objavio je preko tri stotine članaka u štampi po Parizu, Briselu, Kanadi i Jugoslaviji. To su uglavnom tekstovi o antifašizmu i antifašističkom pokretu uopšte, zatim analize o razvoju događaja u Poljskoj, Češkoj, Španiji, o događajima u agrokulturi, ekonomskim temama.[6]
Njegovo najvažnije delo „Bilans sovjetskog termidora: Prikaz i otkrića o delatnosti i organizaciji Staljinskog terora” je sve do 2000—ih bilo nepoznato. Tek šezdeset godina od njegovog pogubljenja jedini sačuvani primerak Pavlovićeve knjige pronašao je, istražio i objavio sociolog Slobodan Gavrilović.[4] Postoji i podatak da je Slobodan Gavrilović objavio reprint izdanje ove knjige 1989. godine u izdanju užičkog časopisa „Međaj”.[9]
Napomene uredi
- ^ Dejure Kraljevina Jugoslavija
Izvori uredi
- ^ a b v g Žan-Žak Mari i Pavluško Imširović – Predgovor srpskohrvatskom izdanju knjige „Trockizam i trockisti”. Polinom, Beograd 2011.
- ^ a b Živojin Pavlović, Bilans sovjetskog termidora: Prikaz i otkrića o delatnosti i organizaciji Staljinskog terora
- ^ a b v g d đ e ž Povodom objavljivanja knjige o Živojinu Pavloviću
- ^ a b v Slobodan Gavrilović, Bilans sovjetskog termidora
- ^ a b v Razrešena enigma zvana Tito Arhivirano na sajtu Wayback Machine (20. oktobar 2016), Geopolitika
- ^ a b Dobrica Gajić razgovara sa Slobodanom Gavrilovićem
- ^ a b Četrnaesti kilometar
- ^ a b v g Svedočenje Micića
- ^ a b Ruka dželata
Spoljašnje veze uredi
- Svedočenje Vidana Micića, partizana koji je streljao Živojina Pavlovića
- Rehabilitacija: Čast vraćena i srpskom Solženjicinu
- Nebojša Popov, Disidentska skrivalica, Republika, br. 242-243, 1-31. avgust 2000.