Povreda — разлика између измена
Садржај обрисан Садржај додат
| Field = Хирургија Ортопедија<br />Ургентна медицина |
м ciscenje; козметичке измене |
||
Ред 20:
'''Povreda (trauma)''' je nasilno oštećenje [[telo|tela]] ([[zdravlje|zdravlja]]), izazvano isključivo dejstvom spoljašnjih faktora, za razliku od [[Обољење|oboljenja]], kao prirodnog oštećenja [[zdravlje|zdravlja]], koje se razvija spontano, pod uticajem kako spoljašnjih (egzogenih), tako i unutrašnjih (endogenih) činilaca <ref name="ref22">Ćeramilac A. ''Opšta i specijalna patologija mehaničke traume.'' Beograd: Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, 1986.</ref>. Ako se [[Човек|ljudsko telo]] sudari sa drugim (humanim, živim ili neživim) telom, [[kinetička energija]] sudara može da izazove različite povrede ({{jez-lat|trauma}}), [[rane]] ({{jez-lat| vulnus}}) i u najgorem slučaju iznenadnu [[smrt]]. Zato se povreda definiše i kao ...''"telesno oštećenje na organskom nivou, koje nastaje kao posledica akutnog izlaganja energiji (mehaničkoj, toplotnoj , električnoja , hemijskoj ili zračenju ) u opsegu koji prelaze prag fiziološke tolerancija. U nekim slučajevima (npr. davljenje, gušenje, smrzavanje), povreda proističe iz insuficijencije vitalnih elemenata"''... <ref>Baker SP, O'Neill B, Karpf RS. ''The injury fact book.'' Lexington, MA, Lexington Books, 1984.</ref>
Širom sveta, oko 5 miliona ljudi umrlo je od posledica povrede u [[2000]] - sa stopom smrtnosti od 83,7 na 100 000 stanovnika <ref>Peden M, McGee K, Sharma G. ''The injury chart book: a graphical overview of the global burden of injuries.'' Geneva, World Health Organization, 2002.</ref>. Povrede su najčešći i najvažniji uzrok prerane smrti i invalidnosti mladih ljudi u razvijenim zemljama. Jedna trećina svih [[smrt]]i kao posledica povreda izazvane su motornim vozilima u saobraćajnim nesrećama, jedna trećina u drugim neželjenim nesrećama (najčešće izazvanim padom sa visine), a jedna trećina namernim nasiljem ([[samoubistvo]] i [[ubistvo]]) <ref>''International statistical classification of diseases and related health problems, tenth revision''. Volume 1: tabular list; Volume 2: instruction manual; Volume 3: index. Geneva, World Health Organization, 1992–1994.</ref>. Npr. u [[Сједињене Америчке Државе|SAD]] više od 150.000 povrede završava smrtnim ishodom svake godine, a veliki broj nesmrtnih trajnim invaliditetom sa velikim socijalnim i medicinskim posledicama <ref>{{en}} Oliver Rácz, František Ništiar Oliver Rácz, František Ništiar, Jaroslava Nováková, Iveta Cimboláková
Koncepcija savremene urgentne medicine nalaže da zbrinjavanje povreda što pre započne na mestu povređivanja, i da ekipa koja započinje zbrinjavanje povređenog, postupa prema jedinstvenoj dijagnostičkoterapijskoj doktrini, tako da je svaka sledeća faza, do konačnog izlečenja povrede (traume), samo logičan medicinski nastavak prethodne faze.
Ред 27:
Povreda se prema svom izgledu osobinama, i etiološkom faktoru (načinu) na koji su nanesene dele se na;
=== Mehaničke povrede
Mehaničke, povrede su telesne povrede koje nastaju dinamičkim ili statičkim dejstvom mehaničke [[sila|sile]];
* ''Dinamičko dejstvo sile'', nastaje prilikom sudara mahaničkog oruđa (mehaničkog tela) i ljudskog tela bilo da se jedno od ova dva tela kreće prema drugom, ili se kreću oba istovremeno. Dinamičko dejstvo sile karakteriše njeno kratkotrajno dejstvo, pri čemu mehaničko oruđe (telo) može biti u bilo kom [[agregatna stanja|agregatnom stanju]] (čvrstom, tečnom, gasovitom). Primer; kod pada i udarca.
* ''Statičko dejstvo sile'',
U odnosu na vrstu mehaničkog oruđa koje je nanelo mehaničku povredu, povrede se dele se u dve osnovne grupe, ''ozlede'' i [[rana|''rane'']];
Ред 36:
===== Ozlede <ref name="ref22"/>=====
Ozlede su nespecifične mehaničke povrede, na osnovu čijih se karakteristika ne može utvrditi kojom vrstom mehaničkog oruđa su nanesene i mogu biti;
* [[krvni podliv]], ({{јез-лат|haematoma}}) su česta pojava kod nagnječenja nastalih u rastresitom [[Ткиво (биологија)|tkivu]], u kome istekla [[krv]] iz oštećenih [[krvni sud|krvnih sudova]] formira šupljinu ispunjenu [[krv]]lju ([[hematom]]).
Krvni podlivi u predelu seroznih opni ({{јез-лат| suguillatio}}) ili [[sluzokoža|sluzokože]] ({{јез-лат|suffusio}}), takođe su prisutni kod [[nagnječina]].
[[
* [[krvni izliv]]
* [[oguljotina]]
* [[nagnječina]]
* [[убодина|rascep, prodor, proboj, provala]]
* razorina i raskomadina
* [[prelom]]
* [[iščašenje zgloba]].
* [[uganuće zgloba|uganuće]]
Ozlede mogu biti izazvane i drugim sredstavima, a ne samo mehaničkom silom (npr. oguljotine nastale dejstvom korozivnih otrova), a mogu nastati i pojedinim bolestima (npr. oguljotine nastale u sklopu nekih kožnih oboljenja, krvni podlivi kod hemofilije ili leukemije itd.)
===== Rane =====
{{Glavni članak|Rana}}
[[Rana|Rane]] su mehaničke povrede, kod kojih je prekinut kontinuitet kože, i mogu biti;
* [[razderina]] -
* [[ubodina]] - nanesene šiljkom mehaničkog oruđa
* [[sekotina]] - nanesene oštricom mehaničkog
* [[ustrelina]] - nanesene projektilom ispaljenim iz vatrenog oružja. U grupu tzv. posebnih ustrelina izdvojene su povrede nanesene istovremenim dejstvom većeg broja projektila (povrede od sačme) i rane nastale dejstvom eksplozivnih rasprskavajućih sredstava (kasetna i ručna bomba, improvizovane ekspoloztivne naprave i dr.).
=== Fizičke povrede ===
Fizičke povrede, se na osnovu fizičkih faktora koji uzrokuju njihovog nastanak dele u tri grupe.
===== [[opekotina|Termičke povrede]] =====
{{Glavni članak|Opekotina }}
Izaziva dejstvo visoke ili niske [[temperatura|temperature]] i mogu biti;
''Termičke povrede izazvane dejstvom visoke temperature'';
* Lokalne povrede, izazvane suvom ([[opekotina|opekotine]]) ili vlažnom toplotom ([[opekotina|oparotine]]),
* Opšte povrede, izazvane dejstvom visoke temperature na celo telo ([[toplotni udar]] tj. omarica) ili direktnim dejstvom [[sunce|sunčevih zraka]] na [[glava|glavu]] i [[vrat]] ([[sunčanica]]).
''Termičke povrede izazvane dejstvom niske temperature'';
* Lokalne povrede, [[smrzotina]], kada niska temperatura dovodi do nastanka promena na pojedinim delovima tela i
* Opšte povrede, [[smrznutost]] i ([[hipotermija|hipotermije]]) kada je niskoj temperaturi okolni izloženo celokupno [[telo]].
{| align="center"
|+ '''Termičke povrede različite težini i dubine oštećenja tkiva'''
|-valign="top"
| [[
| [[
| [[
| | [[
|}
===== Električne povrede =====
{{Glavni članak|Strujni udar }}{{Glavni članak|Udar groma }}
Su povrede izazvane;
* [[elektricitet|tehničkim elektricitetom]]: ([[električna struja]], [[električni potencijal]], [[elektromagnetizam]]) - ''' [[
* [[atmosfera|atmosferskim]] [[elektricitet
===== Povrede izazvane bukom, vibracijama i ultrazvukom =====
''Vibrotrauma''
Ред 97:
[[Ultrazvuk]] (koji je zvučni talas frekvencije iznad 20 kHz, koji nije u stanju da objektivno registruje ljudsko uvo), ako je visokog intenziteta može dovesti do istih ili sličnih oštećenja kao vibracija i buke i pored toga što on ima i termički efekat (opekotine).
===== Povrede zračenjem =====
Su povrede izazvane dejstvom [[jonizujuće zračenje|jonizujućeg zračenja]], [[mikrotalasno zračenje|mikrotalasnog zračenja]], [[elektromagnetno zračenje|elektromagnetnog zračenja]], [[ultraljubičasto zračenje|ultraljubičastog zračenja]].
Ред 103:
|+ '''Radijacione povreda nakon nuklearne eksplozije u Japanu [[1945]] '''
|-valign="top"
| [[
| [[
|}
=== Asfiktične povrede ===
Asfiktične povrede nastaju usled nasilnog poremećaja disanja i razvrstavaju se u dve osnovne grupe
===== Povrede koje nastaju zapušenjem disajnih puteva (''sufokacije'') =====
* Zapušenje [[nos]]a i usta
* Zapušenje [[ždrelo|ždrela]] i [[grkljan]]a
* Zapušenje [[dušnik]]a i [[dušnica]]
* [[Utopljenje]].
===== Povrede koje nastaju stezanjem''' (''strangulacije'') =====
* [[Zagušenje]] - stezanje vrata šakom odnosno šakama
* [[Zadavljenje]] - stezanje vrata omčom koju zateže neka živa ili neživa sila
* [[Vešanje]] - stezanje vrata omčom koju pasivno zateže težina sopstvenog tela
* Stezanje ili pritisak na [[anatomija|grudni koš]].
=== Hemijke povrede (trovanja) ===
[[Hemijke povrede]] ([[trovanje|trovanja]]) klasična sudskomedicinska podela razvrstava u sledeće grupe;
''Povrede izazvane [[otrovi
* [[korozivne povrede]], izazvane su korozivnim otrovima - [[kiseline]] i [[baze]] i
* [[nadražajne povrede]], izazvane nadražajnim otrovima - [[amonijak]]
''Povrede izazvane [[otrov]]ima sa opštim (resorptivnim dejstvom)'' u koje spadaju;
* parenhimski otrovi ([[arsen]], [[olovo]])
* krvni otrovi ([[ugljen-monoksid]])
* nervni otrovi ([[alkohol]], [[psihoaktivni lekovi]], [[opijati]])
''Povrede izazvane [[otrov]]ima koji imaju i lokalne i resorptivne efekte'' ([[sirćetna kiselina]], [[živa]]).
=== Nutritivne povrede ===
Kao nutritivne povrede, sudska medicina proučava;
* [[glad|nasilnu glad]] i
* [[žeđ|nasilnu žeđ]].
=== Sinkopalne i lipotimičke povrede ===
U nastanku ovih povreda važanu ulogu ima postojeće oboljenje, i one su obično posledica zadesa prilikom pada usled [[sinkopa|sinkope]] (kratkotrajni gubitka svesti), ili telesene klonulosti (lipotimije), ili onesvešćenosti u vezi sa tim oboljenjima. Ako se klonulost ili onesvešćenost završi smrću usled oboljenja govorimo o agonalnim povredama.
Najčešća oboljenja koja mogu da izazovu sinkopalne i lipotimičke popvrede su;
* [[krvarenja u mozgu]],
* moždani [[tumor]]i,
* [[epilepsija]],
* [[srčana oboljenja]],
* [[skleroza]] i [[sifilis|sifilističko oboljenje arterija]].
Lipotimičke povrede su najčešće lake povrede, obično lokalizovane na isturenim delovima tela, ali mogu biti i teške pa čak i smrtonosne. Najčešće sinkopalne i lipotimičke povrede su:
* mehaničke –
* fizičke - [[opekotina]] i oparotina,
* asfiktične - utopljenje ili zapušenje grla i dušnika.
=== Psihičke povrede ===
Psihička povreda
Traumatski događaj uključuje jedan (trenutni događaj), odnosno trajne ili ponavljajuće događaje ili događaje, koje u potpunosti nadjačavaju
Tipični uzroci psihičkih povreda su;
* [[sindrom traume silovanja|seksualno zlostavljanje]],
* [[nasilje]],
* pretnja, ucena
* povrede iz detinjstva,
* katastrofe kao što su,
:* [[zemljotres]],
:* [[vulkan|erupcije vulkana]],
:* [[rat]],
:* [[nasilje|druga masovna nasilja]].
Dugoročno izlaganje situacijama; kao što je ekstremno siromaštvo ili blaži oblici zlostavljanja, kao što je verbalno zlostavljanje, može biti uzrok povrede (mada verbalno zlostavljanje može potencijalno biti traumatično i kao jedan trenutni događaj).
Ред 173:
Različiti ljudi različito reaguju u sličnim događajima. Jedna osoba zahvaljujući svom iskustvu može prevladati traumatski događaja, dok kod druge on izaziva psihičku povredu, kao rezultat istog događaja. Drugim rečima, neće svi ljudi koji su potencijalno izloženi traumatskom događaju zadobiti psihičku povredu (traumu). <ref>-{Michel de Clercq, François Lebigot : ''"Les traumatismes psychiques"'', Editions Masson, 2001}-,</ref>
=== Bakterijske povrede ===
== Posledice povreda ==
''' Definicija;''' ''svako organsko ili duševno oboljenje koje stoji u direktnoj ili indirektnoj vezi sa povredom smatraće se posledicom ili komplikacijom povrede <ref>Ćeremilac A. ''Patologija mehaničkih povreda (sudsko medicinski značaj)'' Medicinska knjiga Beograd-Zagreb 1973.</ref>''
Svaka velika povreda izaziva i nespecifični adaptivne reakcije organizma koje zavise od karaktera povrede i njenog uobičajenog toka i javljaju se kao njen rezultat (presecanje krvnog suda uzrokuje krvarenje; prekid [[kičmena moždina|kičmene moždine]] dovodi do prestanka funkcije ispod mesta povrede, otvorena rana ulazna vrata za prodor infekcije i pojavu sepse...).
'''Primeri:'''
* Otvorene rane su {{jez-lat|lokus minoris resistentiae}} ili ulazna vrata infekcija u telo. Najopasniji su one rane koje su kontaminirane anaerobne bakterija (uglavnom iz zemlje), a neisu lečene pravilno i na vreme. U takvim slučajevima one ugrožavaju život povređenog gasnom gangrenom, koj može da se razvije kao jedna ot teških posledica povređivanja.
* Udarci glave (čak i bez preloma kostiju ) često dovode do kratkog gubitka svesti - {{jez-lat|commotio cerebri}} sa posledicama u rasponu od nekoliko sati ili dana (amnezija, vegetativni simptomi, kao što su mučnina povraćawe, nistagmus) do takvih hroničnih komplikacija kao što je posttraumatska epilepsija.
* Ponovljena male povrede mozga karakteristične za boks, mogu biti uzrok krvarenja u mikroskopskim strukturama mozga ili da dovedu do prolazne depresije zbog neuronskih i sinaptičkih metaboličkih poremećaja. Godinama posle sportske karijere mikrotraume mozga mogu se manifestovati kao ekstrapiramidalni motora poremećaj,
* Prema nekim studijama povrede glave su takođe faktor rizika za razvoj [[Alchajmerova bolest
::{| border="1" cellpadding="5" cellspacing="0" align="center"
|+'''Posledice i komplikacije povreda (primeri)<ref name="http">Slobodan Savić ''Veštačenje telesnih povreda'' [http://www.ius.bg.ac.rs/prof/Materijali/savslo/KLASIFIKACIJA%20I%20KVALIFIKACIJA%20POVREDA.doc DOC]Preuzeto 23.2.2013.</ref>
Ред 213:
|}
'''Komplikacije povreda,''' nisu uvek sadržana u prirodi povrede pa se i ne javljaju u svim slučajevima povređivanja. Za nastanak komplikacija, pored povrede, ulogu imaju i drugi faktori;
* lična svojstva organizma povređenog, su urođena ili stečena svojstva organizma izvesnih osoba, koja u različitom stepenu mogu uticati na tok i ishod povrede
* Posebna stanja organizma povređenog;
* Kvalitet lečenja
* Ostali činioci
Komplikacije povreda prema lokalizaciji mogu biti;
* Lokalne - nastaju na mestu povrede ili u njenoj okolini.
* Opšte - razvijaju se na nekom udaljenom delu ili u celom telu (nastanak gnojnih apscesa u različitim organima, sepsa, mastima ili trombima izazvana embolija).
Prema vremenu nastanka u odnosu na vreme povređivanja, komplikacije povreda mogu biti;
* Rane - razvijaju se odmah ili vrlo brzo nakon povređivanja.
* Kasne, koje se nekada mogu razviti i mesecima ili čak godinama od povređivanja.
'''Na vrstu posledica i komplikacija povreda mogu uticati i sledeći činioci;'''
* '''Lična svojstva''' ,su urođena ili stečena svojstva organizma izvesnih osoba, koja u različitom stepenu mogu uticati na tok i ishod povrede;
:* životno doba,
:* pol,
:* urođene ili stečene anomalije,
:* oboljenja i dr.
{{Citat|Poznato je, na primer, da su deca i stare osobe osetljivije na gubitak tečnosti, pa se kod njih šok može razviti i pri znatno manjem gubitku krvi nego kod zdrave osobe srednjeg životnog doba. Svaka manja povreda koja je za većinu osoba bezazlena, ali uzrokuje krvarenje, može kod ljudi sa hemofilijom, zbog nemogućnosti zaustavljanja krvarenja, biti opasna po život. U literaturi se obično navodi primer gde osoba posle svađe i zadobijenog šamara naglo umire usled subarahnoidalnog krvarenja iz rupturirane aneurizme arterije na osnovici mozga. Sigurno je da se šamar, koji sam po sebi predstavlja laku telesnu povredu, ne može kvalifikovati kao smrtonosna povreda iako je bio praćen smrtnim ishodom, jer u konkretnom slučaju za nastupanje smrtnog ishoda nije bila presudna priroda povrede (šamara), već posebno lično svojstvo organizma povređenog (postojeća aneurizma).<ref name="http"/>}}
* '''Posebna stanja organizma''', mogu bitno da utiču na tok i ishod povreda, čineći ga osetljivijim na dejstvo raznih povrednih sredstava;
:* Fiziološka stanja;
::* menstruacija,
::* trudnoća,
::* puerperijum) ili patološka stanja (oboljenja), koja su uglavnom ograničena po svom trajanju, pri čemu se neka mogu javljati više puta (npr. trudnoća) ili čak ciklično (menstruacija),
:* Patološka stanja;
::* razne vreste oboljenja
== Medicinska kvalifikacija povrede ==
Medicinska kvalifikacija povrede podrazumeva utvrđivanje težine povrede na osnovu stepena oštećenja tela odnosno zdravlja, koje je tom povredom prouzrokovano, kako lokalno tako i opštom reakcijom organizma. <ref name="http"/>
Ukoliko kod jedne osobe postoji više povreda, svaka povreda se posebno kvalifikuje i na kraju skupno procenjuje njihovo zajedničko dejstvo i tek na osnovu te procene vrši kvalifikacija.
{{Citiranje|''„Pravilo u (sudskoj medicini-prim.autora) je da se povreda kvalifikuje na osnovu stepena oštećenja tela i zdravlja koje je ona prouzrokovala u momentu nanošenja i koje je proisteklo iz same prirode odnosno karaktera povrede. Drugim rečima, prilikom procenjivanja treba utvrditi kakvo oštećenje ta povreda izaziva kod većine ljudi, nezavisno od nekih naročitih ličnih svojstava ili stanja Na osnovu medicinskog znanja i iskustva može se, naime, predvideti taj uobičajeni tok razvoja neke povrede sa nastankom odgovarajućeg (očekivanog) oštećenja tela odnosno zdravlja“.<ref name="http"/>''}}
=== Kriterijumi za kvalifikaciju povreda ===
Kriterijumi za kvalifikaciju telesnih povreda decidirano su navedeni samo za teške telesne povrede i usklađuju se sa [[krivični zakon|Krivičnim zakonom]] države na čijoj teritoriji se vrši njihova procena <ref name="ref22"/>.
U praksi sudske medicine u [[Srbija|Srbiji]] primenjuje se pet kvalifikatornih elemenata <ref name="ref22"/>;
Ред 259:
:''5. Unakaženost''
=== 1. Opasnost po život ===
Povrede, takvog karaktera koje nose sa sobom tzv. konkretnu opasnost po život povređenog, odnosno bez adekvatne lekarske pomoći može se očekivati njihov nepovoljan tok i prateći smrtni ishod, razvrstavaju se u grupu povreda opasnih po život (npr. [[mozak|nagnječenje mozga]], rascepi [[jetra|jetre]] i [[slezina|slezine]], [[Клање (секотина врата)|klanje]] itd).
{{Citiranje|''„Kada se za neku povredu utvrđuje opasnosti po život povređenog nije bitno da li je smrt u konkretnom slučaju stvarno i nastupila niti koliko je opasnost po život dugo trajala, već da je ta opasnost uopšte postojala i da je proistekla iz same prirode povrede“.''<ref name="ref22"/>}}
U skladu sa posledicama povrede, okolnostima pod kojima se povreda desila i posledicama koje su nakon toga nastale, sudska medicina razvrstava povrede na tri kategorije;
* teška telesna povreda opasna po život - koja je samom vrstom i opštom prirodom povrede uzročno-posledično povezana sa smrtnim ishodom,
* povreda potencijalno opasna po život, koja zbog ličnog svojstva ili posebnog stanja organizma povređenog, može usloviti pojavu potencijalno smrtonosnih komplikacija
* povreda opasne po život, samo ako je pod uticajem slučajnih okolnosti ili okolnosti pod kojima je povreda naneta.
=== 2. Oštećenje važnog dela tela ili važnog organa <ref>Lukić M, Pejaković S. ''Sudska medicina.'' Beograd: Privredno-finansijski vodič, 1975</ref> ===
Važan deo tela ili
Prilikom kvalifikacije povreda, u odnosu na važnost dela tela i organa u organizmu, veštaci sudske medicine koriste se sledećim elemenatima;
* koji deo tela ili organ je povređen
* koliki je stepen oštećenja tela (samog povređenog dela tela i celog organizma)
* trajanje tog oštećenja.
Na osnovu ovih kriterijuma u svakodnevnoj sudskoj praksi primenjuju se sledeće kvalifikacije povreda, u odnosu na važnost dela tela ili organa u organizmu;
* važan deo tela ili važan organ je teško oslabljen, privremeno ili trajno, ali u blagom stepenu,
* trajno i znatno je oslabljen neki deo tela ili organ koji nije naročito važan,
* važan deo tela ili važan organ je neznatno oslabljen u kratkom periodu i bez ikakvih posledica
* manje važan deo tela ili organ je neznatno oštećen, privremeno, znatno ili trajno
'''Uništenje''', je povredom izazvan
=== 3. Oštećenje zdravlja ===
''„Ovaj kvalifikatorni element odnosi se na takvo oštećenje telesnog i/ili duševnog zdravlja koje je nastupilo usled povrede, i naglašava da u ovom kontekstu narušenje zdravlja ne treba poistovetiti sa bolešću, pošto ono treba da bude posledica povrede. Primer za ovakva oštećenja zdravlja je; radijaciona povreda (povreda nastala zračenjem) koja uzrokuje aplaziju kostne srži i sledstveno teško i trajno oštećenje zdravlja, zatim posttraumatska epilepsija, posttraumatska psihoza i dr.<ref name="http"/>“''...
Na osnovu kriterijuma sudske medicine oštećenje zdravlja se razvrstava u sledeće kategorije;
* ''teško i trajno oštećenje zdravlja'' (spontano ozdravljenje se ne može očekivati u nekom izvesnom vremenskom periodu),
* ''teško i prolazno oštećenje zdravlja,''
* ''lako i kratkotrajno oštećenje zdravlja''.
=== 4. Nesposobnost za rad ===
Ovaj kriterijum nije čisto medicinski kriterijum i prevazilazi njene okvire, za procenu povrede a predstavlja apsolutnu radnu nesposobnost tj. nesposobnost za obavljanje bilo kakvog posla. <ref name="http"/>
=== 5. Unakaženost ===
{{Главни чланак|Unakaženost}}
[[Unakaženost]] su trajne estetske promene na pojedinim delovima tela, nastale kao posledica povrede i koje kod okoline izazivaju neprijatne utiske (osećaj odvratnosti, zgražavanja, odbojnosti i sl).
Ред 311:
== Vidi još ==
* [[Rana]]
* [http://patfyz.medic.upjs.sk/acom/physicalcely.pdf
== Izvori ==
| |||