Moda — разлика између измена

''Modna industrija'' je oduvek učestvovala u [[Дебаговање|debatovanju]] društvenih pitanja i koristila svoje alate za iskazivanje stavova o društenim promenama. [[Жена|Žene]] su u svim periodima razvoja modne industrije koristile modu kao alat za borbu za svoja prava i promenu nametnutih društvenih slika i uloga. Ponekad bi, čak i bez prethodnog promišljanja, sam čin uvođenja određenih komada odeće ili promocije nekog stila, uticao na promenu javne percepcije žena, stavljajući ih u prvi plan i dovodeći ih do značajnijih društvenih pozicija.<ref>{{Cite web| url = http://wwd.com/fashion-news/| title = Fashion – WWD| website = wwd.com| language = en|access-date = 20. 3. 2018.}}</ref>

Iako je u istoriji moda često bila viđena kao "šašava ženska profesija”, za šta su najpre zaslužni muškarci čija je pozicija u svetu mode - paradoksalno - daleko dominantnija, čitava rasprava o prikazivanju ženskog tela ukazuje na jačinu uticaja modne industrije na formiranje i posredovanje željenih slika žene. Posle pojave i uspeha čuvene mršave manekenke ''Twiggy'', modni dizajneri su počeli da dizajniraju odeću koja nije prilagođena ženskom telu, već sasvim obrnuto, počeli su da promovišu mršav tip tela koji se prilagodio [[Одећа|odeći]]. To je dovelo do masovne pojave nezadovoljstva žena sopstvenim telima i kilažom, te potrebe da budu mršavije više nego što telo može da podnese. Tako dolazi do povećanja broja slučajeva žena sa zdravstvenim poremećajima kao što su [[Анорексија|anoreksija]] i [[Булимија|bulimija]], i to pre svega kod [[Манекенка|manekenki]], ali i devojaka i žena (pretežno [[Tinejdžer|tinejdžerki]]) na koje modna industrija vrši uticaj. Kao kontra-mera ovakvom pristupu, tržište je otvorilo prostor za promociju takozvanih plus sajz modela. Na to su žene odmah reagovale, kritikujući sam termin “plus sajz” koji ukazuje na to da postoji nešto što je normalna kilaža i nešto što je preko granice normalnog, tačnije, što je prihvaljtljivo, ali nije “normalno”. Tako je, radi kritike promocije mršavosti, došlo do promocija [[Гојазност|gojaznosti]], što je opet dovelo do novih kritika, budući da gojaznost, prihvaćena ili ne, ipak nije zdrava. Pored toga, upotreba [[Фотошоп|fotošopa]] u [[Модни часопис|modnim časopisima]] razvila je želju kod žena da, baš kao i modeli, imaju "idealno" telo, kožu i kosu, zbog čega su počele da odlaze na agresivne tretmane poput [[Boroksin|botoksa]] i [[Lifting|liftinga]]. Kritika se odnosi i na činjenicu da te časopise pretežno čitaju žene koje imaju preko 40 godina, a u njima ima vrlo malo, odnosno uopšte nema žena u tom dobu. Tako se vrši neka vrsta diskriminacije i šalje poruka da su nepravilnosti na koži i starenje nešto što nije prihvatljivo i lepo za prikazivanje.<ref>{{Cite book| url = https://books.google.rs/books?id=rPgVp3vMOjcC&printsec=frontcover&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false| title = Civilization and Capitalism, 15th-18th Century, Vol. I: The Structure of Everyday Life| last = Braudel| first = Fernand| date = 1982| publisher = University of California Press| isbn = 9780520081147| language = en}}</ref>

Istorija je pokazala da je moda još jedna od industrija u kojoj dominiraju [[Мушкарац|muškarci]], iako su žene te koje bolje znaju šta žene žele. Feministička kritika odnosi se na situaciju u kojoj muškarci govore ženama šta one same žele i šta im je potrebno da bi dobro izgledale i dobro se osećale. Žene iz ove oblasti tvrde da dobijaju manje zasluga za svoj rad i da su manje plaćene, kao i da im je teže da se probiju na tržište, posebno ako ne razviju sopstveni [[modni brend]]. [[Коко Шанел|Coco Chanel]] je jedan od retkih primera žene koja je uspela da ostavi pečat u ovoj industriji, ali potvrđuje činjenicu da uspešno brendiranje podrazumeva i stavljanje fokusa na ime odnosno lice koje iza njega stoji. Takođe, u praksi se pokazalo da, kada su žene u pitanju, nije dovoljno lansiranje jedne linije odeće, već one moraju agresivno pristupiti tržištu, iako često nemaju finansijsku ili podršku u smislu “otvorenih vrata” da pristupe “muškom modnom društvu”. Još jedna tema koja je privukla pažnju bavi se pitanjem izuzetno male vidljivosti žena u modnoj industriji, a pripadnicama [[LGBT]] populacije, koje tvrde da muškaraca iz ove populacije ima dosta više (pretežno), što je paradoksalno jer je sam [[lezbijanizam]] (ne znam da li smem ovo da kažem) uticao na modu u smislu stvaranja odevnog koncepta “žene bez stila”.<ref>{{Cite book| url = https://www.worldcat.org/oclc/29390287| title = Sex and suits| last = Anne| first = Hollander| date = 1994| publisher = Knopf| isbn = 9780679430964| edition = 1st | location = New York| oclc = 29390287| pages = }}</ref>

Antropologija, izučavanje kulture i ljudskog društva, izučava modu razmatrajući zašto se određeni stilovi smatraju društveno prihvatljivim, a da to nije slučaj sa drugima. Određeni način biva izabran, i on postaje moda po definiciji izvesnih ljudi kao celine, tako da ako dati stil ima značenje u već postojećem skupu verovanja taj stić će postati moda.<ref>{{citeCite book| last = Molnar| first = Andrea K| title = Transformations in the Use of Traditional Textiles of Ngada (Western Flores, Eastern Indonesia): Commercialization, Fashion and Ethnicity| year = 1998| publisher = Berg| location = Consuming Fashion: Adorning the Transnational Body| pages = 39–55,42 }}</ref> Prema Tedu Polhemusu i Lin Prokter, moda se može opisati kao vid ukrašavanja, pri čemu postoje dva tipa: moda i anti-moda. Putem kapitalizacije i komodizacije odjeće, pribora i obuće, etc., ono što je nekad sačinjavalo anti-modu postaje deo mode, jer su linije između mode i anti-mode zamagljene.<ref>{{cite book| last = Polhemus and Procter| first = Ted and Lynn| title = Fashion and Anti-fashion: An Anthropology of Clothing and Adornment| year = 1978| publisher = Thames and Hudson| page pages= 12}}</ref>

Definicija mode i [[anti-fashion|anti-mode]] je sledeća: Anti-moda je fiksirana i malo se menja tokom vremena. Anti-moda je različita u zavisnosti od kulturnih ili društvenih grupa s kojima je osoba acocirana ili gde osoba živi, ali unutar date grupe ili lokaliteta stil se malo menja. Moda je potpuno suprotna anti-modi. Moda se veoma brzo menja i nije povezana sa jednom grupom ili područjem sveta, već je raširena širom sveta gde god ljudi mogu lako da komuniciraju jedni sa drugima. Na primer, krunska haljina kraljice [[Елизабета II|Elizabete -{II}-]] iz 1953. je primer anti-mode, jer je tradicionalna i ne menja se tokom bilo kog perioda, dok je haljina iz kolekcije modnog dizajnera Diora iz 1953. primer mode pošto se stil menja sa svakom sezonom kako Dior proizilazi sa novim haljinama koje zamenjuju stare. Kod Diorovih haljina se dužina, kroj, tekstil i vez haljine menja od sezone do sezone. Anti-moda se stara o održavanju [[Статус кво|statusa kvo]], dok se moda bavi društvenom mobilnošću. Vreme je izraženo u vidu kontinuiteta kod anti-mode i u vidu promena kod mode. Moda ima promenljive modove ukrašavanja, dok su oni fiksirani kod anti-mode. Autohtoni i seoski oblici ukrašavanja su primer anti-mode. Promene u modi su deo većeg sistema i struktuirani su da budu namerne promene stila.<ref>{{cite book| last = Polhemus and Procter| first = Ted and Lynn| title = Fashion and Anti-fashion: An Anthropology of Clothing and Adornment| year = 1978| publisher = Thames and Hudson| pages = 12–13}}</ref>

U današnje vreme, ljudi u bogatim zemljama su povezani sa ljudima u siromašnim zemljama putem komodizacije i potrošnje onoga što se naziva modom. Ljudi rade veliki broj sati dnevno u jednoj oblasti sveta kako bi proizveli stvari koje ljudi u drugom delu sveta žele da konzumiraju. Jedan od primera toga je lanac produkcije i konzumacije [[Najki]] patika, koje se proizvode u [[Tajvan]]u, a prodaju između ostalog u [[Severna Amerika|Severnoj Americi]].<ref>{{cite web| last1 last= Nudd| first1 first= Tim| title = W+K Finds Its First Ads Ever, for Nike, on Dusty Old Tapes| url = http://www.adweek.com/creativity/wieden-kennedy-finds-its-first-ads-ever-made-nike-dusty-old-tapes-156511/| website = Adweek| accessdate = 9 April 2017}}</ref><ref>{{cite web| url = http://www.allbusiness.com/marketing-advertising/4121690-1.html | title = Nike's Knight Is Advertiser of the Year | publisher = AllBusiness.com | accessdate = March 4, 2010}}</ref> Na produkcionom krajevima su čvrste radne ideologije na kojima su izgrađene nacije i koje navode ljude da proizvode i podstiču ljude da konzumiraju ogromne količine ponuđenih dobara. [[Бренд|Robne marke]] više nisu samo utilitarne, već su modne, bilo da su to patike ili trenerke.<ref>{{cite book| last = Skoggard| first = Ian| title = Transnational Commodity Flows and the Global Phenomenon of the Brand| year = 1998| publisher = Berg| location = Consuming Fashion: Adorning the Transnational Body| pages = 57–69}}</ref>

Promena od anti-mode do mode usled uticaja zapadnjačke potrošačke civilizacije se može videti u istočnoj Indoneziji. [[Ikat]] tekstili iz Ngada oblasti istočne Indonezije<ref name="Balinese Textiles ppp. 117">Balinese Textiles; Brigitta Hauser-Schaublin, Marie-Louise Nabhollz-kartaschoff, Urs Ramseyer. British Museum Press. {{ISBNpage| year = | id = ISBN 0-7141-2505-9}}| pages = | pages = p.117}}</ref> su se promenili usled modernizacije i razvoja. Tradicionalno, u Ngada oblasti nisu postojale ideje slične zapadnjačkoj ideji mode, već je anti-moda u obliku tradicionalnih tekstila i načina ukrašavanja bila veoma široko zastupljena. Tekstili su u Indoneziji imali mnoštvo uloga za lokalno stanovništvo. Tekstili su definisali rang i status osobe; pojedini tekstili su označavali pripadnost vladajućoj klasi. Ljudi su izražavali svoj etnički identitet i društvenu hijerarhiju putem tekstila. Stoga je deo indonezijske populacije trampio ikat tekstile za hranu, tekstili su predstavljali ekonomska dobra, i pošto su pojedini motivi tekstilnog dizajna imali spiritualna religiozna značenja, tekstili su isto tako bili način komuniciranja religioznih poruka.<ref>{{cite book| last = Molnar| first = Andrea K| title = Transformations in the Use of Traditional Textiles of Ngada (Western Flores, Eastern Indonesia): Commercialization, Fashion and Ethnicity| year = 1998| publisher = Berg| location = Consuming Fashion: Adorning the Transnational Body| pages = 39–43}}</ref>

U istočnoj [[Indonezija|Indoneziji]] je produkcija i upotreba tradicionalnih tekstila je bila transformisana usled modernizacije produkcije, što je dovelo do promena načina upotrebe i njihove vrednosti. U prošlosti su žene proizvodile tekstile bilo za kućnu potrošnju ili za trgovinu sa drugima. U današnje vreme to nije slučaj, jer se tekstili uglavnom ne proizvode u domaćinstvima. Zapadnjačka dobara se smatraju modernim i vrednuju se više od tradicionalnih dobara, uključujući saronge, čime se zadržava izvesna asocijacija sa dobom [[kolonijalizam|kolonijalizma]]. U današnje vreme, saronzi se koriste samo za ritualne i ceremonijalne prilike, dok se zapadnjačka odeća nosi u crkvi ili vladinim uredima. Državni službenici koji rade u urbanim sredinama su skloniji pravljenju razlike između zapadnjačke i tradicionalne odjeće, nego seosko stanovništvo. Nakon Indonezijske nezavisnosti od Holanđana, stanoviništvo je u sve većim merama kupovalo fabrički napravljene košulje i [[sarong]]e. U oblastima tekstilne produkcije uzgoj pamuka i produkcija prirodno obojenih vlakana su postali zastareli. Tradicionalni motivi tekstila se više ne smatraju svojstvom određenih društvenih klasa ili starosnih uzrasta. Supruge vladinih zvaničnika promovišu upotrebu tradicionalnih tekstila u obliku zapadnjačke odeće kao što su košulje, prsluci i bluze. Ovaj trend isto tako sledi opšta populacija, i ko god može da priušti krojača to čini da bi napravio zapadnjačku odeću od tradicionalnih ikat tekstila. Stoga su tradicionalni tekstili u današnje vreme modno dobro i više nisu ograničeni na crne, bele i smeđe palete boja, nego su dostupni u širokom opsegu boja. Tradicionalni tekstili se isto tako koriste za uređenje interijera i za pravljenje ručnih torbi, novčanika i drugog pribora, što državni službenici i njihove porodice smatraju modnim izrazom. Takođe je prisutna i sve veća turistička trgovina u istočno Indonezijskom gradu Kupang, gde inostrani, kao i domaći, turisti kupuju tradicionalno štampanu zapadnjačku robu.<ref>{{cite book| last = Molnar| first = Andrea K| title = Transformations in the Use of Traditional Textiles of Ngada (Western Flores, Eastern Indonesia): Commercialization, Fashion and Ethnicity| year = 1998| publisher = Berg| location = Consuming Fashion: Adorning the Transnational Body| page pages= 41,45–48}}</ref>

Upotreba tradicionalnih tekstila u modi postaje veliki biznis u istočnoj Indoneziji, mada ti tradicionalni tekstili gube svoja obeležja etničkog identiteta i koriste se kao predmeti mode.<ref>{{cite book| last = Molnar| first = Andrea K| title = Transformations in the Use of Traditional Textiles of Ngada (Western Flores, Eastern Indonesia): Commercialization, Fashion and Ethnicity| year = 1998| publisher = Berg| location = Consuming Fashion: Adorning the Transnationa}}</ref>

Godine 2005, [[World Intellectual Property Organization|Svetska organizacija intelektualne svojine]] ({{jez-eng-lat|World Intellectual Property Organization - WIPO}}) održala je konferenciju na kojoj je naglašena potreba za strožijom primenom zakona o intelektualnoj svojini u modnoj industriji kako bi bolje zaštitila mala i srednja preduzeća i promovisala konkurentnost unutar industrija tekstila i odeće.<ref>[http://www.ipfrontline.com/depts/article.asp?id=7678&deptid=8 IPFrontline.com] {{webarchive| url = https://web.archive.org/web/20070510220626/http://www.ipfrontline.com/depts/article.asp?id=7678&deptid=8 | date = 10. 055. 2007 }}: Intellectual Property in Fashion Industry, WIPO press release, December 2, 2005</ref><ref>[http://www.insme.org/page.asp?IDArea=1&page=sanleucio INSME announcement] {{webarchive| url = https://web.archive.org/web/20070929090258/http://www.insme.org/page.asp?IDArea=1&page=sanleucio | date = 29. 099. 2007 }}: WIPO-Italy International Symposium, 30 November – 2 December 2005</ref>

* Braudel, Fernand [https://books.google.com/books?id=rPgVp3vMOjcC&printsec=frontcover ''Civilization and Capitalism, 15th–18th Centuries, Vol 1: The Structures of Everyday Life,"] William Collins & Sons, London. {{page| year = 1981| isbn = 978-0-520-08114-7| pages = }}

* Breward,{{cite book|last=Breward|first=Christopher.|title = ''The culture of fashion: a new history of fashionable dress'', |location=Manchester: |publisher=Manchester University Press. {{page| year = 2003| isbn = 978-0-7190-4125-9| pages = }}

* Cumming, Valerie: ''Understanding Fashion History'', Costume & Fashion Press. {{page| year = 2004| isbn = 978-0-89676-253-4| pages = }}

* Hollander,{{cite book|last=Hollander|first=Anne.|title = ''Seeing through clothes'', |location=Berkeley: |publisher=University of California Press. {{page| year = 1993| isbn = 978-0-520-08231-1| pages = }}

* Hollander,{{cite book|last=Hollander|first=Anne.|title = ''Sex and suits: the evolution of modern dress'', |location=New York: |publisher=Knopf. {{page| year = 1994| isbn = 978-0-679-43096-4| pages = }}

* {{cite book|last=Hollander, |first=Anne.|title = ''Feeding the eye: essays'', |location=New York: |publisher=Farrar, Straus, and Giroux. {{page| year = 1999| isbn = 978-0-374-28201-1| pages = }}

* Hollander,{{cite book|last=Hollander|first=Anne.|title = ''Fabric of vision: dress and drapery in painting'', |location=London: |publisher=National Gallery. {{page| year = 2002| isbn = 978-0-300-09419-0| pages = }}

* Kawamura,{{cite book|last=Kawamura|first=Yuniya.|title = ''Fashion-ology: an introduction to Fashion Studies'', |location=Oxford and New York: |publisher=Berg. {{page| year = 2005| isbn = 978-1-85973-814-6| pages = }}

* {{cite book|author=Lipovetsky, Gilles (translated by Catherine Porter).|title = ''The empire of fashion: dressing modern democracy'', |location=Woodstock: |publisher=Princeton University Press. {{page| year = 2002| isbn = 978-0-691-10262-7| pages = }}

* McDermott, Kathleen. ''Style for all: why fashion, invented by kings, now belongs to all of us (An illustrated history)''. {{page| year = 2010| isbn = 978-0-557-51917-0| pages = }} — Many hand-drawn color illustrations, extensive annotated bibliography and reading guide

* {{cite book|author=Perrot, Philippe (translated by Richard Bienvenu).|title = ''Fashioning the bourgeoisie: a history of clothing in the nineteenth century'', |location=Princeton NJ: |publisher=Princeton University Press. {{page| year = 1994| isbn = 978-0-691-00081-7| pages = }}

* Steele,{{cite book|last=Steele|first=Valerie.|title = ''Paris fashion: a cultural history'', |location=(2. ed., rev. and updated), Oxford: |publisher=Berg. {{page| year = 1998| isbn = 978-1-85973-973-0| pages = }}

* Steele,{{cite book|last=Steele|first=Valerie.|title = ''Fifty years of fashion: new look to now'', |location=New Haven: |publisher=Yale University Press. {{page| year = 2000| isbn = 978-0-300-08738-3| pages = }}