Aerodrom Željava — разлика између измена

 

== Geografski položaj i administrativne karakteristike ==

Željava je selo u Hrvatskoj na samoj granici [[Hrvatska|Hrvatske]] i [[Bosna i Hercegovina|Bosne i Hercegovine]]. Nalazi se na 44 stepena, 51 minut i 17 sekundi severne geografske širine i na 15 stepeni, 44 minuta i 24 sekunde istočne geografske dužine. Sam aerodrom nalazi se na 44 stepena, 50 minuta i 3 sekunde severne geografske širine i 15 stepeni, 47 minuta i 44 sekunde istočne geografske dužine. Nadmorska visina je 337 metara, odnosno 1099 stopa. Georeferentna pozicija prema tadašnjem vojnom kodu bila je PIAQ5454. To je selo sa pretežno srpskim stanovništvom. Susedno, južnije, hrvatsko selo [[Baljevac]] bilo je raseljeno pre gradnje aerodroma. Posle [[Drugi svetski rat|Drugog svetskog rata]], mnoga mesta na granicama novostvorenih republika nisu imala rešen granični status, tako da je pravi uvid u poziciju pojedinih mesta mogao da se učini samo uz pomoć knjiga iz katastarskih opština. Tako je po jednoj verziji granica između dveju republika išla samim hrbatom planine [[Plješevica]] (najviši vrh [[Gola Plješevica]], 1650 -{m}-) pa je kompletan aerodrom pripadao [[Bosna i Hercegovina|SR BiH]], odnosno opštini [[Bihać]], dok je radarska stanica na vrhu pripadala opštini [[Кореница|Titova Korenica]] u [[Hrvatska|Hrvatskoj]]. Po drugoj verziji, sada zvaničnoj, [[radarska stanica]] na [[Plješevica|Plješevici]], podzemni deo i četiri piste pripadaju [[Хрватска|Republici Hrvatskoj]], opštini [[Кореница|Korenica]] ([[Primorsko-goranska županija|županija Primorsko-goranska]]). Peta pista pripada opštini Bihać koja se nalazi u Prvom kantonu ([[Unsko-sanski kanton|Unsko-sanskom]]) u [[Federacija Bosne i Hercegovine|Federaciji]]. Samo selo nalazi se u severnom podnožju planine, a presečeno je i delom iseljeno pa je tu napravljen aerodrom, dok je jedan deo kuća bio u krugu aerodroma. Od kasarni put je vodio do objekta (baze) koji se zvao Klek.

 

== Geostrateški i vojni značaj ==

Položaj objekta izabran je posle opsežnih studija pri čemu se vodilo najviše računa o njegovom geostrateškom značaju. Osnovni zahtev bio je da se mora nalaziti u našoj geostrateškoj osnovici; dovoljno daleko u dubini teritorije koja se može dugotrajno i uspešno braniti, a ravnomerno udaljen od najvažnijih i najunosnijih strateških ciljeva i objekata, kako u zemlji, tako i van nje. Prilikom izbora lokacije idejnim tvorcima i projektantima išlo je na ruku to što se upravo u tako projektovanom pojasu nalazilo nekoliko veoma povoljno situiranih planina. Izbor je pao na [[Plješevica|Plješevicu]] koja u ambijentu podseća na ogroman nosač aviona. Njen [[geomorfologija|geomorfološki sastav]] bio je idealan za takvu vrstu objekata, što je pak, s druge strane, pred graditelje postavilo veoma teške, ali i ostvarive zadatke i terenske radove što se kasnije i potvrdilo. Ukupna tadašnja vojno-politička i društvena situacija, kao i razvoj taktičkog i strateškog naoružanja i oružnih sistema u potpunosti su opravdavali ovakav izbor. Ogromno ratno iskustvo, provereni ljudski resursi i nesumnjivo veliko stručno znanje dali su za pravo projektantima i graditeljima da se poduhvate ogromnog stručnog, vojnog, a time i političkog izazova. [[Jugoslavija]] je imala veliko iskustvo u gradnji takvih objekata i njih je bilo širom zemlje (pet u [[Hrvatska|Hrvatskoj]], tri u [[Slovenija|Sloveniji]], sedam u [[Србија|Srbiji]], tri u [[Црна Гора|Crnoj Gori]] i dva u [[Македонија|Makedoniji]]). Četrdesetak objekata strateške namene gradjenih sve do ’90. godina, koštali su tadašnju državu oko 90 milijardi US dolara. Procena kaže da bi, bez takvih vojnih ulaganja, Jugoslavija već oko 1970. godine mogla imati standard susedne, visoko razvijene, [[Austrija|Austrije]]. Trebalo je da objekat bude takav da služi u narednim decenijama bez većih prepravki i tako opravda ideju nastanka i ogromna sredstva (oko 4.000.000.000 US $ prema jednim, odnosno 8.500.000.000 US$ prema drugim izvorima).

Uzimajući u obzir pravilno procenjene geostrateške karakteristike, veoma povoljnu logističku bazu, blizinu pomoćnih aerodroma, objekata i ostalih resursa, može se reći da je i vojni značaj objekta bio ogroman, kako u miru tako i u ratu. Sama planina predstavljala je idealnu prepreku bilo kakvom iznenadnom i razarajućem napadu, a njen položaj u [[taktika|taktičkom]] smislu omogućavao je korisniku taktičko iznenađenje: avioni su bezbedno poletali iz radarske senke planine, neprimećeni iz očekivanih pravaca osmatranja sa zapada. Taj položaj isključivao je iznenadni napad na objekat; u odnosu na severne i severoistočne pravce osmatranja situacija je bila još povoljnija jer je prostrana [[Panonska nizija]] onemogućavala bilo kakvo prikriveno prilaženje i dejstvo po objektu.

 

== Projektni zadatak, izgradnja i taktičko-tehničke karaktertistike ==

Projektovanje, odnosno razrada osnovne ideje, konkretizuje se godine [[1954]]. posle odluke političkog i vojnog vrha o izgradnji. U delegaciji na čelu sa generalom Z. Ulepićem, koja je posetila [[Švedska|Švedsku]] da bi se upoznala sa njenim izvanrednim iskustvima u gradnji složenih, specificnih i netipčnih vojnih objekata, nalazio se i inženjer [[Dragoslav Sobotka]]. Godinu dana kasnije komanda ratnog vazduhoplovstva formirala je komisiju koja je, razmotrivši taktičko-tehničke uslove, predložila izradu projektnog programa i projektne dokumentacije. Zadatak je predviđao smeštaj dve do tri pojačane [[eskadrila|eksadrile]] [[lovačka avijacija|lovačke avijacije]] sa svim pripadajućim i neophodnim pratećim prostorima. Glavni projekat proširen je zahtevom za izgradnjom još tri objekta koji bi služili za smeštaj [[LAP]] (lovačko-avijacijskog [[puk]]a), sastava tri do pet [[eskadrila]], komforno posedanje i rad u uslovima klasičnog i [[nuklearni rat|nuklearnog rata]], [[kontrola letenja|kontrolu letenja]] i [[meteorološka stanica|meteorološku stanicu]].

 

 

== Formacijsko posedanje i upotreba objekta ==

Bazu je posedao 117. lap (lovačko-avijacijski puk) sa 124. i 125. eskadrilom, naoružan tada najsavremenijim avionima [[МиГ-21|MiG-21]] različitih verzija i namena. Treća [[eskadrila]] bila je detaširana u [[Pula|Puli]] i služila je za obuku pilota. Oni bi po završenoj obuci bili raspoređivani u elitne jedinice supersonične avijacije. Na Željavi je takođe bila bazirana 352. izviđačka eskadrila koja nije bila u sastavu 117. lap. Zbog svoje strateške namene bila je direktno potčinjena Komandi [[RV]] i [[PVO]]. Komanda puka i izviđačke eskadrile bila je smeštena u podzemnom delu objekta. Komandant 117. lap bio je po formaciji [[potpukovnik]] ili [[pukovnik]], a izviđačke eskadrile [[major]] ili potpukovnik. U sastavu aerodroma bila je [[Vazduhoplovna baza]] (ranga puka) koja je imala jedinice nižeg ranga; one su obavljale pozadinsko, odnosno logističko obezbeđenje i druge pomoćne i prateće poslove. Komanda baze i pripadajuće jedinice bile su smeštene u kasarni koja je bila udaljena dva do tri kilometra od pista.

Za potrebe PVO (protiv-vazdušne odbrane) objekta kao samostalna jedinica bazirao se u kasarni puk lap. Komandant je po formaciji bio potpukovnik ili pukovnik. Kao samostalna jedinica u kasarni nalazio se i 51. bataljon [[VOJIN]]. Imao je u sastavu oko 120 starešina od kojih su neki po specijalnosti i činu bili viši od komandanta. Bataljon VOJIN je bazu koristio samo kao lokaciju, a u operativnom smislu bio je podređen komandi petog puka VOJIN u [[Zagreb]]u. Takođe je u objektu Klek imao svoj OC. U mirnodopskoj upotrebi koja se nije razlikovala od ratne, svi avioni su uvek bili pod zemljom. Kada je bio letački dan, izlazili su samo angažovani avioni i dežurni par koji je bio uvek spreman i naoružan za poletanje. Baza nije bila školskog tipa niti su se u njoj sticale specijalnosti i druga zvanja, već jedinica prve borbene linije. Napredovalo se u službi redovno ili vanredno, u skladu sa [[pravilo službe|PS]]. Međutim, baza je bila elitna u svakom smislu te reči i služba u njoj smatrana je čašću i veoma značajnim mestom u biografiji svakog ko je tamo bio. Samo najbolji su stizali na Željavu koja je, kao i Batajnica, bila aerodrom dežurnog tipa, sa 24-oro časovnim radom. Status pilota i osoblja nije se formalno razlikovo od ostalih kolega sa drugih aerodroma, a oznake su bile kao u ostalim jedinicama. Piloti su samo u letu imali svoj poseban identifikacioni broj i iskusan poznavalac situacije u vazduhu mogao je da po radio-saobraćaju zaključi koji avion je sa kog aerodroma.

 

== Ratna dejstva u periodu 1991—1995. ==

 

== Sadašnje stanje ==

Opština [[Bihać]] pokrenula je inicijativu da se pista na njenoj teritoriji iskoristi za otvaranje lokalnog aerodroma.