Википедија

Rod (gramatika) — разлика између измена

Интерактиван преглед историје
← Старија изменаНовија измена →
Садржај обрисан Садржај додат
ВизуелноВикитекст
мНема описа измене
Нема описа измене
Ред 1:
{{bez izvora}}
{{Drugo značenje2|Rod}}
'''[[Rod]]''' se u [[PravopisГраматика српског језика|pravopisugramatici]] odnosi na podjelu nekih [[riječ|riječi]] po biološkom ili sociološkom rodu. Analogijom, isti se izraz koristi kod drugih podjela, iako mnogi autori prefiriraju termin '''imenska klasa'''. Bitno je da se riječi drugačije gramatički ponašaju zavisno od roda kome pripadaju.
 
Po tradicionalnomtradicionalnoj opisugramatici, u [[srpskiСрпски jezikјезик|srpskom jeziku]] postoji [[Muški, ženski i srednji|'''muški''', '''ženski''' i '''srednji''']] '''rod.'''
 
== Uvod ==
 
Rod je u osnovi način podjele [[imenica]] na više grupa. Rod se [[ Деклинација (лингвистика)|deklinacijom ]] slaze s drugim riječima, koje moraju biti u istom rodu. U srpskom jeziku se [[Именице|imenice]] slažu s [[pridjeviПридеви|pridjevima]]ma i [[zamenicaЗаменица|zamenicama]]ma:
 
* ''Vidim '''crnog''' konja''. '''''On''' dolazi''.
* ''Vidim '''crnu''' kobilu''. '''''Ona''' dolazi''.
 
 
Imenice se dijele u rodove po različitim kriterijima:
 
* po ''prirodnom'' rodu, sve imenice koje opisuju živo pripadaju u "muški" ili "ženski" rod, a sve za neživo u jedan "srednji" ili više njih (to se može reći za [[Енглески језик|engleski jezik]] )
 
* po ''gramatičkom'' rodu, imenice se dijele po nastavcima, karakterističnim glasovima, prefiksima i sl. (npr. [[Романски језици|romanski jezici)]])▼
 
* po ''leksičkom'' rodu, rod se ne može zaključiti iz na osnovu oblika riječi niti toga što predstavlja, nego je "proizvoljan" (npr. tako je uglavnom u [[njemačkiНемачки jezikјезик|njemačkom]])▼
▲* po ''gramatičkom'' rodu, imenice se dijele po nastavcima, karakterističnim glasovima, prefiksima i sl. (npr. [[romanski jezici]])
 
▲* po ''leksičkom'' rodu, rod se ne može zaključiti iz na osnovu oblika riječi niti toga što predstavlja, nego je "proizvoljan" (npr. tako je uglavnom u [[njemački jezik|njemačkom]])
 
 
Mnogi jezici nemaju rod (ni imenske klase), npr. [[mađarskiМађарски jezikјезик|mađarski]] (''ő'' znači "on" ili "ona") i [[Јапански језик|japanski]]. Neki jezici ([[Енглески језик|engleski]]) posjeduju samo različite zamjenice (''-{he}-'', ''-{she}-'', it )<ref>{{Cite book|title=Uvod u opštu lingvistiku|last=Bugarski|first=Ranko|publisher=Zavod za udzbenike|year=2008|isbn=|location=|pages=99.str}}</ref> pa se rod svodi na slaganje sa zamjenicama. Mnogi jezici imaju sličnu konstrukciju kao srpski.
 
U [[NigerНигер-kongoanskiконгоански jeziciјезици|niger-kongoanskim jezicima]] postoje veliki sistemi imenskih klasa koji su organizirani na osnovu početka imenice (''ki''- je oznaka 7. klase jednine):
 
: -{'''''ki'''tabu '''ki'''kubwa '''ki'''naanguka''}-
: (kl.7 -k njiga; kl.7 - velika; kl.7 -<small>PREZENT</small> - pada)
: "Velika knjiga pada".
 
 
Neki autori prikazuju tri raspodele imenica (objašnjene u poglavlju o rodu u srpskom):
Линија 41 ⟶ 40:
== U srpskom jeziku ==
 
Srpski se jezik tradicionalno opisuje kao jezik s tri roda, koji se iskazuju na [[imenicaИменице|imenicama]]ma, [[pridjevПридеви|pridjevima]]ima i [[zamenicaЗаменица|zamenicama]]ma. Za imenice je rod fiksan, iako se može tvorbom riječi često stvoriti riječ odgovarajućeg roda, kada je potrebna (npr. ''učitelj'' - ''učiteljica''). Ovo je tradicionalna i donekle pojednostavljena slika.
 
Podjela po rodovima u srpskom jeziku je gramatičko-leksička:<ref>{{Cite book|title=Gramatika srpskog jezika|last=Stanojčić|first=Živojin|last2=Popović|first2=Ljubomir|publisher=Zavod za udzbenike|year=2010|isbn=|location=|pages=77.str}}</ref>
 
* ako imenica završava u [[nominativНоминатив|Nominativu]] na -''a'' tada je ženskog roda (''voda''), s nekim izuzecima (''gazda'' je muškog roda; ''doba'' je srednjeg roda);▼
Podjela po rodovima u srpskom jeziku je gramatičko-leksička:
 
▲* ako imenica završava u [[nominativ|Nominativu]] na -''a'' tada je ženskog roda (''voda''), s nekim izuzecima (''gazda'' je muškog roda; ''doba'' je srednjeg roda);
 
* ako imenica završava u nominativu na -''o'' ili ''e'', tada je srednjeg roda (''selo'', ''more''), s nekim izuzecima (''pepeo'' je imenica muškog roda, a završava se na ''o''; imenica ''doba'' je jedina imenica srednjeg roda koja se završava na ''a'');
Линија 75 ⟶ 73:
Ovakve i slične skupine (osnovane strogo na slaganju) se često nazivaju ''rodovima'', npr. u standardnom opisu nekih jezika:
 
* [[PoljskiПољски jezikјезик|poljski]] se opisuje kao jezik s '''pet''' rodova (muška imena, živi muški, neživi muški, ženski i srednji) - vidi [http://pl.wikipedia.org/wiki/J%C4%99zyk_polski#Rodzaje opis u poljskoj Wikipediji]
* [[ČečenskiЧеченски jezikјезик|čečenski]] opisuje se kao jezik sa 6 ili 4 roda (zavisi od izvora).
 
U srpskom (i drugim jezicima) gornje se skupine mogu dalje grupirati u tri, tako da se "živi muški" i "neživi muški" grupiraju zajedno u "muške" imenice. Ovakve skupine neki nazivaju ''makrorodovima''. To su upravo tradicionalni "rodovi" u srpskom jeziku. U ovakvoj se podjeli problem slaganja s pridjevima opisuje zasebno, a sve se prikazuje na temelju slaganja s zamjenicama.
 
== U drugim jezicima ==
=== Engleski jezik ===
Engleski pokazuje samo različite oblike kod zamjenica (-{''he'', ''she'', ''it''}-), a slaganje je zasnovano na prirodnom rodu, gdje su sve nežive imenice srednjeg roda, uz neke izuzetke (-{''ship'' = ''she''}-).
 
== Nemački jezik ==
=== Latinski i romanski jezici ===▼
U nemačkom jeziku neživo se kalsifikuje u tri gramatička roda (muški,ženski i srednji) na osnovu razlike u članu ('''''der''''' Loffel-imenica kašika je muškog roda, '''''die''''' Gabel- imenica viljuška je ženskog roda, '''''das''''' Messer- imenica nož je srednjeg roda).<ref>{{Cite book|title=Uvod u opštu lingvistiku|last=Bugarski|first=Ranko|publisher=Zavod za udzbenike|year=2008|isbn=|location=|pages=99.str}}</ref>
U [[Latinski jezik|latinskom jeziku]] postoje tri roda (muški, ženski, srednji) bazirani na gramatičko-leksičkim kriterijima (imenice na --{''a''}- uglavnom su ženskog roda, na --{''um''}- srednjeg roda, a za ostale nema nekog pravila).▼
 
▲=== Latinski i romanski jezici ===
U [[Romanski jezici|romanskim jezicima]] broj rodova reduciran je na 2 (osim u [[Rumunski jezik|rumunskom]]) i često zasnovan na gramatičkim kriterijima (u [[Španski jezik|španskom]] i [[Italijanski jezik|italijanskom]] većina imenica koje završavaju na --{''a''}- ženskog je roda, a sve ostale muškog).▼
▲U [[LatinskiЛатински jezikјезик|latinskom jeziku]] postoje tri roda (muški, ženski, srednji) bazirani na gramatičko-leksičkim kriterijima (imenice na --{''a''}- uglavnom su ženskog roda, na --{''um''}- srednjeg roda, a za ostale nema nekog pravila).
 
▲U [[RomanskiРомански jeziciјезици|romanskim jezicima]] broj rodova reduciran je na 2 (osim u [[RumunskiРумунски jezikјезик|rumunskom]]) i često zasnovan na gramatičkim kriterijima (u [[ŠpanskiШпански jezikјезик|španskom]] i [[ItalijanskiИталијански jezikјезик|italijanskom]] većina imenica koje završavaju na --{''a''}- ženskog je roda, a sve ostale muškog).
 
=== Zanimljive podjele u nekim jezicima ===
 
Djirbal, jedan on urođeničkih jezika [[AustralijaАустралија|Australije]], ima sljedeća četiri roda:
 
# živa bića, muškarci
Линија 100 ⟶ 101:
=== Jezici bez kategorije roda ===
 
Mnogi [[IndoevropskiИндоевропски jeziciјезици|neindoevropski jezici]] [[EvropaЕвропа|Evrope]] i [[AzijaАзија|Azije]] nemaju rod ([[TurskiТурски jezikјезик|turski]], [[BaskijskiБаскијски jezikјезик|baskijski]], [[FinskiФински jezikјезик|finski]], itd.)
 
Većina indijanskih jezika [[Severna Amerika|Severne Amerike]] nema razlikovanje imenica po rodu.▼
 
 
▲Većina indijanskih jezika [[SevernaСеверна AmerikaАмерика|Severne Amerike]] nema razlikovanje imenica po rodu.
 
== Reference ==
<references />
[[Категорија: Gramatika]]
Преузето из „https://sr.wikipedia.org/wiki/Rod_(gramatika)”