|
== Istorija ==
{{main-lat|Istorija teorije čvorova}}
[[File:KellsFol034rXRhoDet3.jpeg|thumb|250px|IntricateZamršeni Celtickeltski knotworkčvorovi in the 1200-year-oldu [[Book of Kells|Kelskoj knjizi]], staroj 1200 godina.]]
ArchaeologistsArheolozi havesu discoveredotkrili thatda knotvezivanje tyingčvorova datespotiče backjoš toiz prehistoricpraistorijskih timesvremena. Pored Besidesnjihove theirupotrebe usesza suchnamene aspoput [[khipuКипуи|recordingzapisivanja informationinformacija]] andi [[knot tyingЧвор|tyingpovezivanje]] objects togetherpredmeta, knotsčvorovi havesu interestedinteresovali humansljude forzbog theirnjihove aestheticsestetske andi spiritualduhovne symbolismsimbolike. Čvorovi Knotsse appearpojavljuju inu variousrazličitim formsoblicima ofkineskih Chineseumetničkih artworkdela datingkoja frompotiču severaliz centuriesperioda BCod više vekova pre nove ere (seepogledajte [[Chinese knotting|kineski vez]]). The [[endlessEndless knot|Beskrajni čvor]] appearsse inpojavljuje u [[TibetanТибетански будизам|tibetanskom Buddhismbudizmu]], whiledok thesu [[Borromean rings|Boromeovi prstenovi]] havebili madeprisutni repeatedu appearancesrazličitim inkulturama, differenti cultures,često oftensu representingpredstavljali strengthsnagu inu unityjedinstvu. The [[Celtic Christianity|CelticKeltski]] monksmonasi, whokoji createdsu thestvorili [[Book of Kells|Kelsku knjigu]], lavishedukrašavali entiresu pagescele withstranice intricatezamršenim [[Celtic knot|keltskim čvorovima]]work.
[[File:Peter Tait.jpg|thumb|left|250px220px|The first knotPrvi tabulator čvorova, [[Peter Guthrie Tait|Piter Gatri Tejt]] ]]
AMatematičku mathematicalteoriju theoryčvorova ofprvi knotsje was first developed in 1771 byrazvio [[AlexandreAleksandar-ThéophileTeofil VandermondeVandermond]] who1771. explicitlygodine, notedkoji theje importanceeksplicitno ofuočio topologicalvažnost featurestopoloških whenkarakteristika discussingpri therazmatranju propertiessvojstva ofčvorova knotsu relatedkontekstu togeometrije the geometry of positionpoložaja. MathematicalMatematičke studiesstudije ofčvorova knotspočele begansu inu the19. 19thveku centurysa withdoprinosom [[CarlКарл Фридрих Гаус|Karla FriedrichFridriha GaussGausa]], whokoji definedje thedefinisao [[linkingKoeficijent vezivanja|integral vezivanja]] .<ref>{{Harv|Silver|2006}}.</ref> Tokom In1860-ih, the 1860s,teorija [[William Thomson, 1st Baron Kelvin|LordLorda KelvinKelvina]]'s theoryda thatsu [[atomsatom]]i werečvorovi knots in theu [[LuminiferousЕтар aether(физика)|aethereteru]] leddovela je do toga da toje [[Peter Guthrie Tait|Piter Gatri Tejt]]'s creationstvorio ofprve thetabele firstčvorova knotradi tablespotpune for complete classificationklasifikacije. Tait,Tejt inje 1885, published a. tablegodine ofobjavio knotstabelu withčvorova upsa todo tendeset crossingsprelaza, andi whatono camešto toje bepostalo knownpoznato aspod thenazivom [[Tait conjectures|Tejtove pretpostavke]]. Ovaj Thiszapis recordje motivatedmotivisao therane earlyteoretičare knotčvorova. theorists,Teorija butčvorova knotje theoryvremenom eventuallypostala became part of the emerging subject ofdeo [[topologytopologija|topologije]].
TheseTopolozi topologistsiz inranog thedela early part of20. theveka 20th- century—[[Max Dehn|Maks Den]], [[James Waddell Alexander II|JDž. WV. AlexanderAlekander]], andi others—studieddrugi knots- fromproučavali thesu pointčvorove ofsa view of thestanovišta [[knotHomologija (matematika)|grupe groupčvorova]] andi invariantsinvarijanati fromiz [[HomologyHomologija (mathematicsmatematika)|homologyhomološke]] theoryteorije, suchkao asšto theje [[Alexander polynomial|Aleksandrov polinom]]. Ovo This would be thebi mainbio approachglavni topristup knotteoriji theoryčvorova untilsve adok seriesniz ofotkrića breakthroughsnije transformedtransformisao theovu subjectoblast.
InKrajem the late 1970s1970-ih, [[William Thurston|Vilijam Tarston]] introducedje uveo [[hyperbolicХиперболичка geometryгеометрија|hiperboličku geometriju]] into theu studyproučavanje ofčvorova knots with thepomoću [[geometrizationGeometrization conjecture|hyperbolizationteoreme theoremhiperbolizacije]]. ManyPokazano knotsje wereda shownsu tomnogi bečvorovi [[hyperbolicHyperbolic knotlink|hiperbolični čvorovi]]s, enablingšto theje useomogućilo ofupotrebu geometrygeometrije inu definingdefinisanju newnovih, powerfulmoćnih [[knot invariant|invarijanati čvorova]]s. The discovery of the [[Vaughan Jones|Von polynomialDžounsovo]] byotkriće [[Vaughan Jones polynomial|Džounsovog polinoma]] in 1984. godine,<ref>{{Harv|Sossinsky|2002|pp=71–89}},</ref> andi subsequentkasniji contributions fromdoprinosi [[Edward Witten|Edvarda Vitena]], [[Maxim Kontsevich|Maksima Konseviča]], andi othersdrugih, revealedotkrili deepsu connectionsduboku betweenpovezanost knotizmeđu theoryteorije andčvorova mathematicali methodsmatematičkih inmetoda u [[statisticalСтатистичка mechanicsмеханика|statističkoj mehanici]] andi [[quantumКвантна fieldтеорија theoryпоља|kvantnoj teoriji polja]]. AOtada plethoraje of knotpronađeno invariantsmnoštvo haveinvarijanati beensa invented since thenčvorovima, utilizingkoristeći sophisticatedsofisticirane toolsalate suchkao asšto su [[quantum group|kvantne grupe]]s andi [[Floer homology|Floerova homologija]].
InU theposlednjih lastnekoliko severaldecenija decades20. ofveka, the 20th century,naučnici scientistssu becamese interestedintenzivno inbavili studyingproučavanjem [[physicalPhysical knot theory|physicalfizičkih knotsčvorova]] inkako orderbi torazumeli understandpojave knottingčvorova phenomena inu [[DNADNK]] andi otherdrugim polymerspolimerima. KnotTeorija theoryčvorova canse bemože usedupotrebiti toza determineutvrđivanje ifda ali moleculeje ismolekul [[chirality (chemistry)|chiralhiralan]] (hasposeduje aasimetrične "handedness"centre) or notili ne.<ref>{{Harv|Simon|1986}}.</ref> [[tangle (mathematics)|TangleZapleti]]s, stringsstrune withsa bothoba endskraja fixedfiksirana inu placemestu, haveefikasno beensu effectivelykorišćeni usedu inproučavanju studying the action ofdelovanja [[topoisomerase|topoizomeraze]] on DNAna DNK.<ref>{{Harv|Flapan|2000}}.</ref> Teorija Knotčvorova theorymože maybiti bepresudna crucialu inkonstrukciji thekvantnih construction of quantum computersračunara, through the modelputem ofmodela [[topologicalTopological quantum computationcomputer|topološkog kvantnog računanja]] .<ref>{{Harv|Collins|2006}}.</ref>
== Reference ==
|
