Fenomen uništavanja knjiga u Hrvatskoj 1990-tih — разлика између измена

| naslov = Fenomen uništavanjeuništavanja knjiga u Hrvatskoj 1990-ih

'''Fenomen unštavanjeuništavanja knjiga u Hrvatskoj 1990-tih''' ili ''knjigocid u Hrvatskoj'' je [[kulturni genocid]] nastao je u zaoštrenim socijalnim konfliktima u vreme osnivanja Republike Hrvatske, kao samostalne države nakon raspada SFR Jugoslavije. U tom smislu, ovaj fenomen, koji se paralelno odvijaloodvijao sa uništenjem spomeničke baštine, ukazuje na političku, ideologijskuideološku i ekonomsku dimenziju socijalnog prevrata koji se odvijao u poslednjoj deceniji 20. vekveka, a i danas se odvija, na prostoru današnje [[Хрватска|Hrvatske]]. Uništavanje knjiga, kao poseban fenomen iskazan je ne samo kroz destruktivni oblik činjenja „knjigocida”, već i kroz reakcije i stavove nadležnih hrvatskih državnih i stručnih tela, kroz sudske procese i stavove državnog odvjetništva, što ukazuje na ispoljavanje ''posebnog aspekta patologije hrvatskog društva''.<ref name="Ante" />

Iako nema podataka da su slične masovne pojave uništavanja knjiga zabeležene u drugim delovima bivše zajedničke države, prema delimičniodelimično poznatim činjenicama uništavanja knjižne građe biloodvijalo jese u ograničenom obimu u svim bivšim republikama SFR Jugoslavije, a naročito u Bosni i Hercegovini.<ref name="Ante" >Ante Lešaja ''Knjigocod uništavanje knjiga u Hrvatskoj 1990-ih'', Profi l knjiga d.o.o., Kaptol 25, Zagreb, Srpsko narodno vijeće, Ilica 16, Zagreb, Zagreb, srpanj 2012</ref>

Uništavanje knjiga počelo je paljenjem Aleksandrijske biblioteke počev od Hrišćana 391. godine kada je na čelu sa aleksandrijskim patrijarhom Teofilom, spaljena Aleksandrijsku biblioteku.[3[Александријска библиотека|Aleksandrijska biblioteka]]. Potom je muslimanska armija osvojila Aleksandriju 642. godine nakon što je porazila vizantijsku vojsku u bici kod Heliopolisa. Komandant je upitao kalifa[[Омар|halifu UmaraOmara]] šta da rade sa bibliotekom, odnosno sa knjigama. On je dao čuveni odgovor: {{цитат|''„One ili su u suprotnosti sa Kuranom, što znači da su jeres, ili se slažu sa njim, što znači da su suvišne."''|}} Tada su knjige grejaligrejale šest meseci sva aleksandrijska kupatila. Nakon ovog knjigocida po predanju Diogena Laetrija zna se da je tada samo 5% od dela grčkih filozofa sačuvano.

Jedan od najvećih knjigocida odigrao se sredinom 20. veka kada su [[Нацистичко спаљивање књига|Nacisti spaljivali knjige]] u velikoj kampanji Nacističke Nemačke čiji je cilj bio da se ceremonijalno spale sve knjige koje su bile u suprotnosti sa nacističkom ideologijom. Kampanja je pokrenuta 1933, ubrzo nakon što su nacisti preuzeli vlast u Nemačkoj. Na meti su se našle knjige jevrejskih, marksističkih i pacifističkih pisaca, a sve u sklopu „akcije protiv nenemačkog duha“.

U periodu radikalnih tranzicija, koje su nastale nakon raspada Jugoslavije i nastanka nove ekonomske strukture društva, koje je prelazilo u kapitalističko, vrđeno je sveopšte prilagođavanje političkog i pravnog sistema u svim sada bivšim republikama, što je bilo popraćeno ne samo ideološkom več i ekstremno nacionalističkom isključivošću, koja je rezultovala i... {{цитат|...''drastičnim, najčešće zločinačkim uništavanjem svega što se smatralo nepodobnim, neprijateljskim ili na bilo koji drugi način neprihvatljivim. Reč je, dakle, o društvenim prilikama unutar kojih uništavanje knjiga teba shvatiti kao neminovnost događanja, koje se odvijalo, kontinuirano, kao refleks društvenih prilika nastalih prevratom 1990-ih.<ref name="Ante" />''|}}

Zajedničko svim uništenim knjigama je da su bile napisane na [[Srpska ćirilica|srpskoj ćirilici]], [[ekavski izgovor|ekavskom dijalektu]], ili su bile ideološka literatura objavljena od strane izdavača van Hrvatske. Tokom procesa je uništeno oko 13,8% kompletnog bibliotetskogbibliotečkog fonda u Hrvatskoj.<ref>{{cite web|url=https://www.jutarnji.hr/kultura/knjizevnost/lesaja-devedesetih-smo-unistili-28-mil.-%E2%80%98nepocudnih%E2%80%99-knjiga/1540434/| title = KNJIGOCID - Lešaja: Devedesetih smo uništili 2,8 mil. ‘nepoćudnih’ knjiga| last = Piteša | first = Adriana |date=13. 7. 2012. | website = www.jutarnji.hr | publisher = [[Jutarnji List]] | accessdate=9. 5. 2018 | quote = Tijekom 90-ih iz hrvatskih je knjižnica, prema gruboj procjeni, odstranjeno gotovo 2,8 milijuna knjiga ili 13,8 posto ukupne građe. }}</ref>

U svojevrstnomsvojevrsnom prevratu, nastalom na području bivše zajedničke države, SFR Jugoslavije, odnosno u republikama koje su je konstituisale nakon Drugog svetskog rata, započeli su 1990. godine da se javljaju sa različitim intenzitetom težnja za uništenjem ili zatiranjem svega što je neprijateljsko na području bivše zajedničke države. Tako je nastao fenomen socijalnog konflikta u kome se u Hrvatskoj na udar našlo uništavanjauništavanje spomeničke baštine i knjižne građe.

Kao da nekome nije bilo dovoljno to što su raspad Jugoslavije pratili tragični događaji – ubistva, razaranja i proterivanja – već je morao da tim događajima pridoda i fenomenom razaranja knjiga, i time pokrene proces proterivanjeproterivanja iz kolektivne svesti spomeničke baštine i knjižne građe.

Na uništavanje spomeničke baštine (posebno one posvećene narodnooslobodilačkoj borbi naroda Jugoslavije od 1941. do 1945.) koje je bilo prvo na udaru, našlo se i uništenje knjižne građe. U opštem smislu uništenja ovih kulturnnih dobara, trebalo je da bude akt udara na sećanje jednog naroda. Time se želelo da ukaže na političku, ideološku i ekonomsku dimenziju socijalnog prevrata, koji se morao odigrati u Republici Hrvatskoj 1990-titih, ali koji se i danas odvija, posle više od 20 godina, od njegovog početka.

U Hrvatskoj su 1990-ih godina, knjige uništavane, osim u borbenim zonama i izvan zona ratnog pustošenja, svesno i namerno.<ref>Dragutin Katalenac, »Narodne knjižnice između narodnog preporoda i knjige za sve: osvrt na stanje fondova narodnih knjižnica Slavonsko-baranjske županije«, VBH broj 3 – 4,1994,str. 58 – 60;</ref><ref>Mirjana Vujić , »Zatvoreni fond cenzuriranih knjiga u praksi jedne knjižnice«, VBH broj 3, 2000, str. 104;</ref><ref>Jelena Mandarić-Kolarik , »Analiza otpisa knjiga 1997. godine u Knjižnici Božidara Adžije u Zagrebu«, VBH broj 3, 2000, str. 109 – 112.</ref><ref>Bruno Dobrić Knjižnice u suvremenim multikulturalnim društvima – s osvrtom na knjižnice u Puli«, VBH broj 1 – 4, 1999, str.23,</ref> {{цитат|Čak su se i motivi takvog ponašanja permanentno i nedvosmisleno javno iskazivali kao nužnost konzekventnog usklađivanja s ciljevima legitimnog provođenja sveobuhvatne duhovne obnove hrvatskoga naroda.<ref>Vladimir Lončarević (ur.), Za Boga i Hrvatsku dragu: 20 godina lista mladih »MI«: intervjui«, Hrvatski katolički zbor »MI«, Zagreb, 1997.</ref> Duhovna obnova je podrazumijevala odbacivanje sveg onog tereta iz prethodnog razdoblja koji je novom redu stvari bio neprihvatljiv, suvišan, neprimjeren – nepodoban. Dakle, u pristupu analizi fenomena knjigocida nužno je razumjeti kontekst. Nije se tu radilo tek o posljedicama neke recimo prirodne katastrofe pa da se pristupa tehnički, statistički, kvantificiranjem štete, a nije se radilo ni o izoliranim činima duševno poremećenih ljudi, nego je na djelu bilo sistemsko ponašanje izravno povezano s ideološkim nabojem prevrata, radilo se o fenomenu koji je pratio osnovni tok prevrata i imao manifestno-simbolički karakter tog prevrata u Hrvatskoj 1990-ih.<ref name="Ante" />|}}

Među uništenim knjigama o brojnim narodnim herojima NOB-a našle su i one poput knjiga o RadeRadetu KončaraKončaru i NadeNadi Dimić, zatim o one Titu itd.

U tom vandalskom cinučinu uklonjeno je i uništeno više stotina hiljada knjiga koje su u kratkom vremenskom periodu završile u kontejnerima, na ulici ili u reciklaži.

Među knjigama koje su prikupljene i uništene u akciji našli su se, primerice, srpski prijevodi „Vinija Puaa”Pua” i „Petra Pana” , ili popularni naslovi poput serije „Najveće svetske misterije”, zbirke jugoslavenske poezije, Vladimira Nazora, Desanke Maksimović i Dušana Radovića, dela Igoa, Svetozara Markovića, Skerlića, 19 naslova Branka Ćopića, Tolstojev „Rat i mir“.

Među uništenim knjigama našlo se mnogo drugih knjiga vezanih uzza:

* istoriju Jugoslavije i NOB, k

* socijalističku i marksističku teorije.

* položaju žena u bivšoj Jugoslaviji.

Uništavanje knjiga [[Vlada Republike Hrvatske|Hrvatska vlada]] prikrivala je eufemizmima kao što su „otpis“ ili „izlučivanje“, regularnom procedurom uklanjanje zastarelih izdanja ili nepotrebne knjige. Međutim da je glavni krivacakrivac i inicijator za ovo nedelo Hrvatska vlada, govore činjenice:

Za ovaovaj zločin nad knjigama, do danas niko nije kažnjen zbog uništavanja kulturnoga blaga Hrvatske, bez obzira ko je autor tog blaga.

Koliko su kontroverzne bile izjave hrvatskih čelnika govori činjenica da su oni sami sebe obesmišljavali govoraćigovoreći da su...{{цитат|odlazile u takozvani „otpis“, knjige koje su toliko dotrajale da im više nisu vidljiva slova. Da je to bila istina, značilo bi da su toliko puno čitane, te su prije bile za obnovu novima.|}}

Kako se tom činu suprotstavio značajan broj trezvenitrezvenih ljudi u Hrvatskoj, koji su bili svesni svih negativnih aspekata uništavanja knjiga, smatrajući da se tom vandalizmu treba bezuslovno suprotstaviti, ipak je deo knjižnog fonda u pojedinim sredinama većim delom sačuvan.

{{DEFAULTSORT:Феномен унштавањеуништавања књига у Хрватској 1990-тих}}