Menopauza — разлика између измена
Садржај обрисан Садржај додат
м Враћене измене 194.34.248.217 (разговор) на последњу измену корисника AcamicamacaracaBot ознака: враћање |
. |
||
Ред 1:
{{short description|vreme kada menstrualni periodi trajno prestaju}}
{{Infobox medical condition (new)
| Name = Menopauza▼
| symptoms = Bez [[Menstrualni ciklus|menstrualnih perioda]] tokom jedne godine<ref name=NIH2013Def/>
| ICDO =▼
| onset = 49 i 52 godina starosti<ref name=Tak2015/>
| MedlinePlus = 000894▼
| eMedicineTopic = 264088▼
| causes = Obično prirodna promena, operacija kojom se uklanjaju oba [[Ovary|jajnika]], neke vrste [[chemotherapy|hemoterapije]]<ref name=NIH2013Con/><ref name=NIH2013Ca/>
| MeshID =▼
| risks =
| diagnosis =
| differential =
| prevention =
| treatment = Nijedan, način života se menja<ref name=NIH2013Tx/>
| medication = [[Hormone replacement therapy|Terapija hormonskom menopauzom]], [[clonidine|klonidin]], [[gabapentin|gabapentin]], [[selective serotonin reuptake inhibitor|selektivni inhibitori ponovnog preuzimanja serotonina]]<ref name=NIH2013Tx/><ref name=Kra2015/>
| prognosis =
| frequency =
| deaths =
}}
'''''Menopauza''''' predstavlja završetak [[Репродукција|reproduktivne]] sposobnosti kod osoba ženskog pola. Dolazi do prestanka [[Оогенеза|oogeneze]]. Menopauza je prirodna pojava kod starijih zena.<ref>{{cite web|title=Menopause|url=http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmedhealth/PMH0001896/}}</ref>
== Definicija i epidemiologija==
'''Menopauza''', poznata i kao '''klimakterij''' i '''klimaks''', vreme je u životnom dobu [[žena]] kada [[Menstrualni ciklus|menstruacijki period]] prestaje trajno i više ne mogu [[porod|rađati]].<ref name=NIH2013Def>{{cite web|title=Menopause: Overview|url=http://www.nichd.nih.gov/health/topics/menopause/Pages/default.aspx|publisher=Eunice Kennedy Shriver National Institute of Child Health and Human Development|access-date=8. 3. 2015|date=28. 6. 2013|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20150402111845/http://www.nichd.nih.gov/health/topics/menopause/Pages/default.aspx|archive-date=2. 4. 2015|df=dmy-all}}</ref><ref name=PubMed2013>{{cite web|title=Menopause: Overview|url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmedhealth/PMH0072495/|publisher=PubMedHealth|access-date=8. 3. 2015|date=29. 8. 2013|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20170910181404/https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmedhealth/PMH0072495/|archive-date=10. 9. 2017|df=dmy-all}}</ref> Menopauza je suprotnost [[Menarche|menarhe]], doba kada devojčici počinju menstruacije. Obično se javlja u dobu zmeđi 49 i 52 godine.<ref name=Tak2015>{{cite journal | vauthors = Takahashi TA, Johnson KM | title = Menopause | journal = The Medical Clinics of North America | volume = 99 | issue = 3 | pages = 521–34 | date = maj 2015 | pmid = 25841598 | doi = 10.1016/j.mcna.2015.01.006 }}</ref> Medicinski profesionalci često menopauzu definišu kao pojavu kada žena godinu dana nije imala menstrualno krvarenje.<ref name=NIH2013Con>{{cite web|title=What is menopause?|url=http://www.nichd.nih.gov/health/topics/menopause/conditioninfo/Pages/default.aspx|publisher=Eunice Kennedy Shriver National Institute of Child Health and Human Development|access-date=8. 3. 2015|date=28. 6. 2013|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20150319224154/http://www.nichd.nih.gov/health/topics/menopause/conditioninfo/Pages/default.aspx|archive-date=19. 3. 2015|df=dmy-all}}</ref> To se takođe može definisati smanjenjem proizvodnje [[hormon]]a u [[jajnici]]ma.<ref name=Sie2006>{{cite book|last1=Sievert|first1=Lynnette Leidy|title=Menopause : a biocultural perspective|date=2006|publisher=Rutgers University Press|location=New Brunswick, N.J.|isbn=9780813538563|page=81|edition=[Online-Ausg.]|url=https://books.google.com/books?id=fWH606kOGYQC&pg=PA81|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20170910181403/https://books.google.com/books?id=fWH606kOGYQC&pg=PA81|archive-date=10. 9. 2017|df=dmy-all}}</ref> Kod onih koj su imale [[histerektomija|operaciju]] radi uklanjanja [[maternica|maternice]], ali još uvek imaju jajnike, može se smatrati da je menopauza nastupila u vreme operacije ili kada im je nivo hormona opao.<ref name = Sie2006 /> Nakon uklanjanja maternice, simptomi se obično javljaju ranije, u proseku sa 45 godina.<ref>{{cite book|title=International position paper on women's health and menopause : a comprehensive approach|date=2002|publisher=DIANE Publishing|isbn=9781428905214|page=36|url=https://books.google.com/books?id=NCzYsz6Uv0IC&pg=PA36|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20170910181403/https://books.google.com/books?id=NCzYsz6Uv0IC&pg=PA36|archive-date=10. 9. 2017|df=dmy-all}}</ref>
U [[Zapadni svet|Zapadnom svetu]], tipičan opseg uzrasta menopauze (iz prirodnih razloga) je između 40 i 61,<ref>{{cite book |last=Minkin|first=Mary Jane |last2=''et al.'' |year=1997 |title=What Every Woman Needs to Know about Menopause |location= |publisher=Yale University Press |id={{ISBN|0-300-07261-9}} }}</ref> a prosečna starost zadnjeg perioda je 51 godina.<ref>{{cite journal |vauthors=Kato I, Toniolo P, Akhmedkhanov A, Koenig KL, Shore R, Zeleniuch-Jacquotte A |year=1998 | title = Prospective study of factors influencing the onset of natural menopause | url = | journal = J Clin Epidemiol | volume = 51 | issue = 12|pages=1271–1276 | doi = 10.1016/S0895-4356(98)00119-X | pmid = 10086819 }}</ref> Prosečan uzrast prirodne menopauze u Australiji je 51,7 godina,<ref>{{cite journal |author1=Do KA |author2=Treloar SA |author3=Pandeya N ''et al.'' |year=1998 | title = Predictive factors of age at menopause in a large Australian twin study | url = | journal = Hum Biol | volume = 70 | issue = 6|pages=1073–91 | pmid = 9825597 }}</ref> mada postoji znatna varijabilnost. U [[Indija|Indiji]] i [[Filipini]]ma, srednji uzrast menopauze je znatno raniji, 44 godine.<ref>{{cite journal |last=Ringa|first=V. |year=2000 |title=Menopause and treatments |journal=Quality of Life Research |volume=9 |issue=6 |pages=695–707 |doi=10.1023/A:1008913605129 |pmid= |jstor=4036942 }}</ref>▼
===
U retkim sličajevima, ženski [[jajnici]] prestaju da funkcionišu u veoma ranom uzrastu, u
====
▲U [[Zapadni svet|Zapadnom svetu]], tipičan opseg uzrasta menopauze (iz prirodnih razloga) je između 40 i 61,<ref>{{cite book |last=Minkin|first=Mary Jane |
==== Najmlađi uzrast ====
U retkim sličajevima, ženski jajnici prestaju da funkcionišu u veoma ranom uzrastu, u opsegu od [[pubertet]]a do 40 godina starosti. Ova pojava je poznata kao prerano zatajenje jajnika. Spontano prerano zatajenje jajnika se javlja kod 1% žena do 40 godina starosti, i 0.1% žena do 30 godina. Ova pojava se ne smatra normalnom posledicom starenja.
==== Najstariji uzrast ====
Usled nejasnoća u rukovođenju podacima u mnogim oblastima sveta, najstariji uzrast javljanja menopauze nije precizno poznat. Postoje izveštaji o normalnom začeću i porođaju u 70-toj godini starosti, ali su oni kontroverzni.
== Simptomi i prognoza ==
U godinama pre menopauze, menstruacije obično postaju neredovne,<ref name=NIH2013Sym/><ref name=NIA2017>{{Cite web|url=https://www.nia.nih.gov/health/what-menopause|title=What Is Menopause?|website=National Institute on Aging|access-date=6. 10. 2018}}</ref> što znači da razdoblja mogu biti duža ili kraća, ili lakša ili teža u količini toka.<ref name=NIH2013Sym/> U tom periodu, žene često doživljavaju [[vruće bljeskalice]] (poznate kao valunzi); one obično traju od 30 sekundi do deset minuta i mogu biti povezane s drhtavicom, [[znojenje]]m i crvenilom kože.<ref name=NIH2013Sym/> Vrući valunzi često prestaju da se javljaju nakon godinu ili dve.<ref name=PubMed2013/> Ostali simptomi mogu uključivati [[vaguna|suvoću vagine]], probleme sa spavanjem i promene raspoloženja.<ref name=NIH2013Sym>{{cite web|title=What are the symptoms of menopause?|url=http://www.nichd.nih.gov/health/topics/menopause/conditioninfo/Pages/symptoms.aspx|publisher=Eunice Kennedy Shriver National Institute of Child Health and Human Development|access-date=8. 3. 2015|date=6. 5. 2013|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20150320015025/http://www.nichd.nih.gov/health/topics/menopause/conditioninfo/Pages/symptoms.aspx|archive-date=20. 3. 2015|df=dmy-all}}</ref> Ozbiljnost simptoma varira među ženama. Iako se često smatra da je menopauza povezana s porastom [[bolesti srca]], to se prvenstveno događa zbog povećanja starosti i nema direktnu vezu sa menopauzom. Kod nekih žena kod kojih su bili prisutni problemi, poput [[endometrioza|endometrioze]] ili [[bolni periodi]], oni postaju manje izraženi nakon menopauze.<ref name=PubMed2013/>
==Uzrok==
Menopauza je obično prirodna promena.<ref name=NIH2013Ca>{{cite web|title=What causes menopause?|url=http://www.nichd.nih.gov/health/topics/menopause/conditioninfo/Pages/causes.aspx|publisher=Eunice Kennedy Shriver National Institute of Child Health and Human Development|access-date=8. 3. 2015|date=6. 5. 2013|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20150402091652/http://www.nichd.nih.gov/health/topics/menopause/conditioninfo/Pages/causes.aspx|archive-date=2. 4. 2015|df=dmy-all}}</ref> Može se dogoditi ranije kod onih koji [[pušenje|puše duvan]].<ref name=NIH2013Con/><ref>{{cite book| veditors = Warren M, Soares CN |title=The menopausal transition: interface between gynecology and psychiatry| url = https://archive.org/details/menopausaltransi00soar |date=2009|publisher=Karger|location=Basel|isbn=978-3805591010|page=[https://archive.org/details/menopausaltransi00soar/page/73 73]|edition=[Online-Ausg.]}}</ref> Ostali uzroci uključuju operaciju kojom se uklanjaju [[jajnici]] ili neke vrste [[hemoterapija]].<ref name=NIH2013Con/> Na fiziološkom nivou, menopauza se događa zbog smanjenja proizvodnje hormona [[estrogen]]a i [[progesteron]]a u [[jajnici]]ma.<ref name = NIH2013Def/> Iako obično nije potrebna, dijagnoza menopauze može se potvrditi merenjem nivoa hormona u krvi ili urinu.<ref>{{cite web |title=How do health care providers diagnose menopause? |url=http://www.nichd.nih.gov/health/topics/menopause/conditioninfo/Pages/diagnosed.aspx |publisher=Eunice Kennedy Shriver National Institute of Child Health and Human Development |access-date=8. 3. 2015 |date=6. 5. 2013 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20150402143650/http://www.nichd.nih.gov/health/topics/menopause/conditioninfo/Pages/diagnosed.aspx |archive-date=2. 4. 2015 |df=dmy-all }}</ref><ref>{{cite book| vauthors = Wood J |title=Dynamics of Human Reproduction: Biology, Biometry, Demography|publisher=Transaction Publishers|isbn=9780202365701|page=401|chapter-url=https://books.google.com/books?id=I0_SrDBNy24C&pg=PA401|chapter=9|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20170910181403/https://books.google.com/books?id=I0_SrDBNy24C&pg=PA401|archive-date=10. 9. 2017|df=dmy-all}}</ref>
== Lečenje==
Obično nije potreban specifičan tretman.<ref name=NIH2013Tx/> Neki simptomi, međutim, mogu se poboljšati lečenjem.<ref name = NIH2013Tx /> S obzirom na valunge, često se preporučuje izbegavanje pušenja, [[kofein]]a i [[alkohol]]a.<ref name = NIH2013Tx /> Može pomoći spavanje u hladnoj sobi i korištenje ventilatora.<ref name = NIH2013Tx /> Sledeći lekovi mogu pomoći: [[hormonska terapija menopauze]] (MHT), [[klonidin]], [[gabapentin]] ili selektivni inhibitori ponovnog preuzimanja [[serotonin]]a.<ref name=NIH2013Tx/><ref name=Kra2015>{{cite journal | vauthors = Krause MS, Nakajima ST | title = Hormonal and nonhormonal treatment of vasomotor symptoms | journal = Obstetrics and Gynecology Clinics of North America | volume = 42 | issue = 1 | pages = 163–79 | date = mart 2015 | pmid = 25681847 | doi = 10.1016/j.ogc.2014.09.008 }}</ref> Fizičke vežbe mogu da pomognu kod problema spavanja.<ref name=NIH2013Tx/> Iako je MHT nekada bio rutinski propisivan, sada se preporučuje samo onima sa značajnim simptomima, jer postoji zabrinutost zbog nuspojava.<ref name=NIH2013Tx>{{cite web|title=What are the treatments for other symptoms of menopause?|url=http://www.nichd.nih.gov/health/topics/menopause/conditioninfo/Pages/treatments.aspx|publisher=Eunice Kennedy Shriver National Institute of Child Health and Human Development|access-date=8. 3. 2015|date=28. 6. 2013|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20150320030632/http://www.nichd.nih.gov/health/topics/menopause/conditioninfo/Pages/treatments.aspx|archive-date=20. 3. 2015|df=dmy-all}}</ref> Nisu pronađeni visokokvalitetni dokazi o efikasnosti [[alternativna medicina|alternativne medicine]].<ref name=PubMed2013/> Postoje okvirni dokazi za [[Phytoestrogen|fitoestrogen]]ae.<ref name=Franco2016>{{cite journal | vauthors = Franco OH, Chowdhury R, Troup J, Voortman T, Kunutsor S, Kavousi M, Oliver-Williams C, Muka T | title = Use of Plant-Based Therapies and Menopausal Symptoms: A Systematic Review and Meta-analysis | journal = JAMA | volume = 315 | issue = 23 | pages = 2554–63 | date = juni 2016 | pmid = 27327802 | doi = 10.1001/jama.2016.8012 | doi-access = free }}</ref>
== Znaci i simptomi ==
[[Slika: Symptoms of menopause (vector).svg|thumb|300px|left|Simptomi menopauze]]
[[Slika:Menopause_-_Osteoporosis_--_Smart-Servier_%28cropped%29.jpg|thumb|upright=1.3| Mineralna gustina kostiju, posebno pršljenova, opada s menopauzom]]
Tokom rane tranzicije menopauze, [[menstrualni ciklus]]i ostaju pravilni, ali se interval između njih počinje produžavati. Nivo hormona počinje da varira. [[Ovulacija]] se možda neće dogoditi sa svakim ciklusom.<ref name=Hoffman2012/>
Termin „menopauza” odnosi se na vremenski period koji sledi godinu dana nakon poslednje menstruacije.<ref name=Hoffman2012>{{cite book | last = Hoffman | first = Barbara | title = Williams Gynecology | publisher = McGraw-Hill Medical | location = New York | year = 2012 | isbn = 9780071716727|pages=555–56 }}</ref> Tokom menopauzalne tranzicije i nakon menopauze, žene mogu iskusiti širok spektar simptoma.
=== Vagina i maternica ===
Tokom prelaska u menopauzu, [[Menstruacija|menstruacijski obrazac]] može pokazati kraće odstupanje ciklusa (za 2–7 dana);<ref name=Hoffman2012/> i dalje su mogući duži ciklusi.<ref name = Hoffman2012 /> Može postojati [[Neredovna menstruacija|neredovno krvarenje]] (lakša, teža, uočljiva).<ref name = Hoffman2012/> [[Disfunkcionalno krvarenje iz maternice]] često imaju žene koje se približavaju menopauzi, zbog hormonskih promena koje prate menopauzni prelaz. Uočavanje ili krvarenje mogu jednostavno biti povezani s vaginskom atrofijom, dobroćudnim ranim ([[polip]]om) ili lezijom ili mogu biti funkcijskii odgovor [[endometrijum]]a. [[Evropsko društvo za menopauzu i andropauzu]] objavilo je smernice za procenu endometrija, koji je obično glavni izvor kapljanja ili krvarenja.<ref name=Hoffman2012/><ref name="pmid23619009">{{cite journal | vauthors = Dreisler E, Poulsen LG, Antonsen SL, Ceausu I, Depypere H, Erel CT, Lambrinoudaki I, Pérez-López FR, Simoncini T, Tremollieres F, Rees M, Ulrich LG | title = EMAS clinical guide: assessment of the endometrium in peri and postmenopausal women | journal = Maturitas | volume = 75 | issue = 2 | pages = 181–90 | date = juni 2013 | pmid = 23619009 | doi = 10.1016/j.maturitas.2013.03.011 }}</ref>
Međutim, kod žena u postmenopauzi bilo koje genitalno [[krvarenje]] je alarmantni simptom koji zahteva odgovarajuću studiju kako bi se isključila mogućnost malignih bolesti.
Simptomi koji se mogu pojaviti tokom menopauze i nastaviti se kroz postmenopauzu uključuju:
* [[Dispareunija|bolni odnos]]<ref name = Hoffman2012 />
* [[suvoća vagine]]<ref name = Hoffman2012/>
* [[atrofični vaginitis]] – stanjivanje membrana [[vulva|vulve]], [[vagina|vagine]], [[cerviks]]a i vanjskog [[mokračni sistem|urinarnog trakta]], zajedno sa znatnim smanjenjem i gubitkom u elastičnosti svih vanjskih i unutarnjih područja genitalija.
=== Ostale fizičke promene ===
Ostali fizički simptomi menopauze uključuju [[umor|nedostatak energije]], [[artralgija|bol u zglobovima]], [[ukočenost zglobova|ukočenost]],<ref name = Hoffman2012/> [[bolovi u leđima|bolove u leđima]],<ref name = Hoffman2012/> povećanje [[dojka|dojki]],<ref name = Hoffman2012 />[[Mastodinija|bolove u dojkama]],<ref name = Hoffman2012/>
[[lupanje srca]],<ref name = Hoffman2012 /> [[glavobolja|glavobolju]],<ref name = Hoffman2012/> [[vrtoglavica|vrtoglavicu]],<ref name=Hoffman2012/> [[kseroderma|suvoći]], [[svrbež]] kože,<ref name = Hoffman2012 /> stanjivanje, [[parestezija|trnci]] kože, [[gojaznost|debljanje]],<ref name=Hoffman2012/> [[urinarna inkontinencija|mokraćnu inkotenciju]],<ref name=Hoffman2012/><ref name="pmid23041251">{{cite journal | vauthors = Pérez-López FR, Cuadros JL, Fernández-Alonso AM, Chedraui P, Sánchez-Borrego R, Monterrosa-Castro A | title = Urinary incontinence, related factors and menopause-related quality of life in mid-aged women assessed with the Cervantes Scale | journal = Maturitas | volume = 73 | issue = 4 | pages = 369–72 | date = decembar 2012 | pmid = 23041251 | doi = 10.1016/j.maturitas.2012.09.004 }}</ref>
[[urinarna hitnost|hitnost mokrenja]], obrasci isprekidanog spavanja,<ref>{{cite journal | vauthors = Arakane M, Castillo C, Rosero MF, Peñafiel R, Pérez-López FR, Chedraui P | title = Factors relating to insomnia during the menopausal transition as evaluated by the Insomnia Severity Index | journal = Maturitas | volume = 69 | issue = 2 | pages = 157–61 | date = juni 2011 | pmid = 21444163 | doi = 10.1016/j.maturitas.2011.02.015 }}</ref><ref name="Monterrosa">{{cite journal | vauthors = Monterrosa-Castro A, Marrugo-Flórez M, Romero-Pérez I, Chedraui P, Fernández-Alonso AM, Pérez-López FR | title = Prevalence of insomnia and related factors in a large mid-aged female Colombian sample | journal = Maturitas | volume = 74 | issue = 4 | pages = 346–51 | date = april 2013 | pmid = 23391501 | doi = 10.1016/j.maturitas.2013.01.009 }}</ref> jako [[noćno znojenje]],<ref name=Hoffman2012/> vrući valunzi.<ref name=Hoffman2012/>
== Reference ==
Линија 29 ⟶ 77:
== Spoljašnje veze ==
{{commons|Menopause}}
* [http://www.emas-online.org/ -{European Menopause and Andropause Society}-]
* [http://www.nlm.nih.gov/medlineplus/menopause.html -{Menopause: MedlinePlus}-]
* [https://web.archive.org/web/20120527181402/http://www.womenshealth.gov/publications/our-publications/fact-sheet/menopause-treatment.cfm -{Menopause and Menopause Treatments}-]
* [http://www.menopause.org -{Menopause.org], The Official Website of The North American Menopause Society}-
{{Medical resources-lat
| DiseasesDB = 8034
| ICD10 = {{ICD10|N|95|0|N|80}}
| ICD9 = {{ICD9|627.2}}
| OMIM =
| eMedicineSubj = article
}}
{{Authority control-lat}}
{{Medicinsko upozorenje-lat}}
{{DEFAULTSORT:Менопауза}}
| |||