Слух — разлика између измена
Садржај обрисан Садржај додат
Нема описа измене |
. |
||
Ред 1:
{{rut}}
{{short description|Sensory perception of sound by living organisms}}
[[Датотека:Journey of Sound to the Brain.ogg|thumb|250px|How sounds make their way from the source to your brain]]
[[Датотека:Image0019.1.jpg|Делови уха који нам служе за слух|мини|десно|250п|Делови уха који нам служе за слух]]
'''Слух''' је једно од пет [[чула]]. Помоћу њега организми могу да чују [[Звук|звуке]] који их окружују, помоћу [[ухо|уха]]. Оно служи као [[левак]] за прикупљање [[Звук|звучних таласа]] из [[ваздух|ваздуха]] око сувоземних организама и из [[Звук у води|воде]] из животиња који живе у воденим срединама.<ref>{{cite book|last1=Plack|first1=C. J.|title=The Sense of Hearing|date=2014|publisher=Psychology Press Ltd|isbn=978-1848725157}}</ref><ref>{{cite book | title = Auditory Neuroscience | author1 = Jan Schnupp | author2 = Israel Nelken | author3 = Andrew King | publisher = MIT Press | year = 2011 | isbn = 978-0-262-11318-2 | url = https://mustelid.physiol.ox.ac.uk/drupal | access-date = 2011-04-13 | archive-url = https://web.archive.org/web/20110129053859/https://mustelid.physiol.ox.ac.uk/drupal/ | archive-date = 2011-01-29 | url-status = dead }}</ref> Таласи пролазе кроз [[Ušni kanal|ушни канал]], и ударају у [[Бубна опна|бубну опну]]. [[Вибрација|Вибрације]] пролазе дуж три сићушне [[Слушне кошчице|кости]], [[Čekić (kost)|чекића]], [[Наковањ (кост)|наковња]] и [[Узенгија (кост)|узенгије]]. Узенгија шаље вибрације у део уха који је испуњен течношћу и назива се [[Пуж (уво)|пуж]]. Вибрације се таласасто преносе кроз течност и потресају микроскопски ситне длачице које излазе из [[Нервне ћелије|нервних ћелија]]. Док се длачице померају, ћелије производе нервне сигнале, који путују дуж слушног нерва до мозга.
Sluh je jedno od pet [[čulo|čula]] [[kičmenjak]]a, uključujući i [[Čovjek|ljude]]. Kod njih Slušni sistem prikuplja [[mehanika|mehaničke]] vibracije, koje uzrokuju zvučne talase. [[Zvuk]] čujemo, jer živci u [[uho|ušima]] pretvaraju vibracije u [[signal]]e, koji idu u [[mozak]].<ref>Craig A., Rosney C. (1990): Dječja enciklopedija znanosti, Svjetlost Sarajevo.</ref> Slušni sistem se sastoji od uha, slušnog živca i dijelova središnjeg živčanog sistema koji su uključeni u osjet sluha. Nemogućnost slušnih organa, da primaju podražaje naziva se [[gluhoća]].
Čulo sluha je veoma osjetljiv receptor spoljnjih draži, koji ima visoko razvijenu sposobnost da mehaničku energiju zvučnih talasa pretvara u biolektrične impulse i upućuje ih odgovarajućim [[mozak|moždanim]] centrima.<ref>{{cite journal | author = Kung C. | title = A possible unifying principle for mechanosensation | journal = Nature | volume = 436 | issue = 7051 | pages = 647–654 | date = 2005-08-04 | doi = 10.1038/nature03896 | pmid = 16079835| s2cid = 4374012 }}</ref><ref name="Peng 2011">{{Cite journal | last1 = Peng | first1 = AW. | last2 = Salles | first2 = FT. | last3 = Pan | first3 = B. | last4 = Ricci | first4 = AJ. | title = Integrating the biophysical and molecular mechanisms of auditory hair cell mechanotransduction. | journal = Nat Commun | volume = 2 | pages = 523 | year = 2011 | doi = 10.1038/ncomms1533 | pmid = 22045002 | pmc=3418221}}</ref> Mehanoreceptori ovog čula su smješteni u tzv. [[Kortijev organ|Kortijevom organu]] unutrašnjeg [[uho|uha]] – glavnom funkcijskom dijelu [[puž (uho)|puža]]. Do njega zvuk dopire preko vanjskog i srednjeg uha. Zvučni valovi izazivaju treperenje [[bubna opna|bubne opne]], koje se prenosi na slušne koščice: čekić, nakovanj i uzengija. Budući da su međusobno povezane ligamentima, one imaju stalan položaj, ali i naročito značajnu sposobnost da djeluju kao svojevrsna opruga, koja jačinu primljenih treperenja povećava za više od 20 puta. Sa uzengije ove vibracije (preko "ovalnog okna") dospijevaju do puža.
Puž je2,5 puta spiralno savijena cijev, čija je unutrasnjost, baznom [[membrana|membranom]], uzdužno podijelje na na dvije šupljine. Ispunjena je slušnom [[tečnost|tečnošću]], kroz koju se zvučni treptaji prenose na baznu membranu, a sa nje na čulne ćelije Kortijevog organa. Bazna membrana je uža na osnovi nego pri vrhu puža, što omogućava da se visoki tonovi čuju na početku, a duboki – na kraju puževe cijevi. Time se ostvaruje prostorna analiza zvuka '''po visini'''.
Mehanoreceptori Kortijevog organa obuhvataju tri spoljna i jedan unutrašnji red trepljastih ćelija. Krajnje spoljne ćelije registriraju najtiše zvukove, sa granice čujnosti. Prema unutrašnjosti se raspoznaju sve snažniji tonovi, što omogućava razlikovanje zvuka '''po jačini'''. Stvoreni bioelektriCni impulsi osjetnih celija, putem slusnog zivca, dospijevaju do sljepoocnog dijela kore veli kog mozga, gd je se vrsi ne sa mo izostravanje zvuka, nego i psihoakusticka analiza, pose bno kada je rijec o govornim elementima.
==Својства звука и тестирање функције==
Intenzitet (jačina) i frekvencija (učestalost) zvučnih vibracija osnovna su svojstva zvučnih talasa, od kojih zavise količina i kvalitet zvučnih informacija. Zvuk je zračno treperenje odredene amplitude (talasne dužine) i frekvencije (broja treptaja u sekundi). Osnovna jedinica mjere jačine je [[decibel]] (dB), a frekvencije [[herc]] (Hz). Jake zvučne draži imaju visoku amplitudu, a frekvencija raste sa visinom tona. Normalno ljudsko čulo osjeća zvučne talase frekvencije od 20 do 20.000 Hz.
Funkcionalne sposobnosti čula sluha su određene minimalnom količinom zvučnih informacija na osnovu kojih su precizno raspoznatljive najmanje promjene intenziteta i frekvencije [[zvuk|zvučnih]] vibracija. Ovi diferencijalni pragovi (razlikovanja) posebno su značajni u području tihih – jedva čujnih i veoma jakih tonova.
Apsolutni prag sluha je onaj stepen njegove osjetljivosti na kojem se određeni zvuk jedva može raspoznati od apsolutne tišine. Diferencijalni prag dviju frekvencija ili dva intenziteta zvuka predstavlja najmanju razliku koju je moguće osjetiti u određenom području dubine slušnog polja. On nema stalnu vrijednost, a zavisi od učestalosti zvučnih vibracija. Prag nelagodnosti i prag bola nalaze se u području visokih intenziteta, kada zvuk gubi svoja bitna svojstva i izaziva osjećaj nelagodnosti i bola. Prag sluha je različit za pojedine frekvencije i oznacava se sa 0 (nula) dB, dok je prag bola priblizno konstantan i normalno se krece od 110 do 130 dB.
[[Fiziologija|Fiziološko]] djejstvo buke na čulo sluha i [[organizam]] u cjelini u najvećoj mjeri se ostvaruje povećanjem nadražaja simpatičkog dijela [[nervni sistem|nervnog sistema]], koji djeluje bez uticaja naše volje. Ogromna većina ljudskih djelatnosti odvija se u uslovima odredenog ozvučenja radnog prostora pa je organizam adaptiran na izvjesne "normalne" tonalitete buke. Njen optimum uveliko zavisi od vrste rada, raspoloženja, individualnih sklonosti i drugih činilaca. Zato apsolutna tišina, u kojoj šumovi tijela, [[puls]], [[disanje]], protok [[krv]]i i zvučni znaci ostalih životnih funkcija postaju vrlo glasni, izaziva neprijatan osjećaj, uznemirenje i [[Psihologija|psihičke]] smetnje koje se ne mogu dugo izdržati. Medutim, pri intenzitetima buke preko 60 dB,a naročito preko 80 dB, javljaju se različiti simptomi pojačanog nadražaja simpatikusa, koji na većoj budnosti postaju još izraženiji i dovode do burnih reakcija organizma i oštećenja čula sluha.
*'''Mogući poremećaji u ljudskom organizmu usljed prekomjerne buke'''
{| class="wikitable"
|-
! Poremećena funkcija
! Posljedica
|-
|[[Cirkulacija]]
| align="left"|Stezanje krvnih sudova:
*porast krvnog pritiska,
*slabljenje periferne cirkulacije
|-
| [[Disanje]]
|Smetnje u ritmu i razmjeni gasova
|-
| [[Varenje]]
|Poremecaji misicne radljivosti (peristaltike) probavnih organa
|-
| [[Metabolizam]]
|
*Rast općeg metabolizma,
*Povećana potrošnja energije
|-
|[[CNS|Rad centralnog nervnog sistema]]
|Umor, razdražljivost i nesanica
|-
|[[Žlijezda|Aktivnost endokrinih žlijezda]]
| align="left" |
*Povećano lučenje stimulatora [[metabolizam|metabolizma]] ([[hipofiza]])
*Smanjeno lučenje [[insulin]]a ([[gušterača]]): povećanje koncentracije [[šećer]]a u [[krv]]i
|-
|}
U pužu, naročito u njegovom vršnom dijelu, smanjuje se cirkulacija [[krv]]i, osobito pri frekvencijama zvuka oko 4000 Hz. Istovremeno se povećava opterećenje Kortijevog organa i bazne membrane, gdje se obično i javljaju prva organska oštećenja unutrašnjeg uha.
Ispitivanje funkcije čula sluha obuhvata proučavanje njegovih kvalitativnih (kakvoćnih) i kvantitativnih (količinskih, mjernih) svojstava. Kvalitativne sposobnosti se određuju orijentaciono, u cilju procjene općeg stanja oštrine sluha, a kvantitativne osobine se tiču mogućnosti razlikovanja jačine i frekvencije zvuka, odnosno stepena oštećenja receptora za frekventno područje koje se nenormalno čuje. U ovoj oblasti još uvijek se može primjeniti i ispitivanje sluha pomoću šapata i govora različite glasnosti. Šapat se normalno čuje sa udaljenosti od 6 m. Ako je njegova čujnost ispod 4 m, radi se o lahkom oštećenju, ispod 1 m – o srednje teškom, a sposobnost da se čuje tek vikanje uz samo uho, prate teška oštećenja ove funkcije. Savremene kvantitativne metode ispitivanja funkcije sluha su:
*akumetrija – pomoću zvučnih viljuski i
*audiometrija – pomocu elektronskog aparata-audiometra. U oba slučaja mjere se provodljivost zvučnih vibracija kroz [[uho|ušni kanal]] i mastoidni (sisasti) dio sljepoočne kosti iza ušne skoljke. Prva se označava kao
*vazdušna provodljivost, a druga kao
*koštana provodljivost Audiometrija je naučno najpouzdaniji i najprecizniji metod ispitivanja svih svojstava funkcije sluha, a može biti tonska, uz upotrebu zvučnog generatora čistih tonova i govorna - na osnovu broja prepoznatih i ispravno ponovljenih emitovanih riječi. Ako iz bilo kojih razloga ispitanik ne može ili ne želi da subjektivno sarađuje, u testiranju ove funkcije primjenjuje se objektivna audiometrija, prema prirodi odgovarajućih [[mozak|moždanih]] i [[refleks]]nih reakcija.
== Механизам слуха ==
[[File:Gray919.png|right|thumb|The middle ear uses three tiny bones, the malleus, the incus, and the stapes, to convey vibrations from the eardrum to the inner ear.]]
There are three main components of the human [[auditory system]]: the outer ear, the middle ear, and the inner ear.
===Outer ear===
{{main|Outer ear}}
The outer ear includes the [[Pinna (anatomy)|pinna]], the visible part of the ear, as well as the [[ear canal]], which terminates at the [[eardrum]], also called the tympanic membrane. The pinna serves to focus sound waves through the ear canal toward the eardrum. Because of the asymmetrical character of the outer ear of most mammals, sound is [[Filter (signal processing)|filtered]] differently on its way into the ear depending on the location of its origin. This gives these animals the ability to localize sound [[Vertical sound localization|vertically]]. The eardrum is an airtight membrane, and when sound waves arrive there, they cause it to vibrate following the [[waveform]] of the sound. [[Cerumen]] (ear wax) is produced by [[ceruminous gland|ceruminous]] and [[sebaceous gland]]s in the skin of the human ear canal, protecting the ear canal and tympanic membrane from physical damage and microbial invasion.<ref>{{Cite book|last=Gelfand|first=Stanley A.|title=Essentials of audiology|date=2009|publisher=Thieme|isbn=978-1-60406-044-7|edition=3rd|location=New York|oclc=276814877}}</ref>
===Middle ear===
{{main|Middle ear}}
The middle ear consists of a small air-filled chamber that is located medial to the eardrum. Within this chamber are the three smallest bones in the body, known collectively as the [[ossicles]] which include the malleus, incus, and stapes (also known as the hammer, anvil, and stirrup, respectively). They aid in the transmission of the vibrations from the eardrum into the inner ear, the [[cochlea]]. The purpose of the middle ear ossicles is to overcome the [[Acoustic impedance|impedance]] mismatch between air waves and cochlear waves, by providing [[impedance matching]].
Also located in the middle ear are the [[stapedius muscle]] and [[tensor tympani muscle]], which protect the hearing mechanism through a stiffening reflex. The stapes transmits sound waves to the inner ear through the [[oval window]], a flexible membrane separating the air-filled middle ear from the fluid-filled inner ear. The [[round window]], another flexible membrane, allows for the smooth displacement of the inner ear fluid caused by the entering sound waves.
===Inner ear===
[[File:Gray920.png|right|thumb|The inner ear is a small but very complex organ.]]
{{main|Inner ear}}
The inner ear consists of the [[cochlea]], which is a spiral-shaped, fluid-filled tube. It is divided lengthwise by the [[organ of Corti]], which is the main organ of [[Neuronal encoding of sound|mechanical to neural transduction]]. Inside the organ of Corti is the [[basilar membrane]], a structure that vibrates when waves from the middle ear propagate through the cochlear fluid – [[endolymph]]. The basilar membrane is [[Tonotopy|tonotopic]], so that each frequency has a characteristic place of resonance along it. Characteristic frequencies are high at the basal entrance to the cochlea, and low at the apex. Basilar membrane motion causes [[depolarization]] of the [[hair cells]], specialized auditory receptors located within the organ of Corti.<ref>
{{cite book
| chapter = Sensation and Perception
| editor = Charles Linsmeiser
| title = Psychology
| url = https://archive.org/details/psychology0000scha
| url-access = registration
|author1=Daniel Schacter |author2=Daniel Gilbert |author3=Daniel Wegner | publisher = Worth Publishers
| year = 2011
| isbn = 978-1-4292-3719-2
| pages = [https://archive.org/details/psychology0000scha/page/158 158–159]
}}</ref> While the hair cells do not produce [[action potential]]s themselves, they release neurotransmitter at synapses with the fibers of the [[auditory nerve]], which does produce action potentials. In this way, the patterns of oscillations on the basilar membrane are converted to [[spatiotemporal pattern]]s of firings which transmit information about the sound to the [[brainstem]].<ref>
{{cite book
| chapter = Audition
|editor1=Alice F. Healy |editor2=Robert W. Proctor | title = Handbook of Psychology: Experimental psychology
| author = William Yost
| publisher = John Wiley and Sons
| year = 2003
| isbn = 978-0-471-39262-0
| page = 130
| chapter-url = https://books.google.com/books?id=sPkIn4sUyXEC&pg=PA130
}}</ref>
== Тестови слуха ==
{{Main|Hearing test|Audiometry}}
Hearing can be measured by behavioral tests using an [[audiometer]]. Electrophysiological tests of hearing can provide accurate measurements of hearing thresholds even in unconscious subjects. Such tests include [[auditory brainstem response|auditory brainstem evoked potentials]] (ABR), [[otoacoustic emissions]] (OAE) and [[electrocochleography]] (ECochG). Technical advances in these tests have allowed hearing screening for infants to become widespread.
Hearing can be measured by mobile applications which includes audiological hearing test function or [[hearing aid application]]. These applications allow the user to measure [[Hearing threshold|hearing thresholds]] at different frequencies ([[audiogram]]). Despite possible errors in measurements, [[hearing loss]] can be detected.<ref>{{Cite journal|last1=Shojaeemend|first1=Hassan|last2=Ayatollahi|first2=Haleh|date=2018|title=Automated Audiometry: A Review of the Implementation and Evaluation Methods|journal=Healthcare Informatics Research|volume=24|issue=4|pages=263–275|doi=10.4258/hir.2018.24.4.263|issn=2093-3681|pmc=6230538|pmid=30443414}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Keidser|first1=Gitte|last2=Convery|first2=Elizabeth|date=2016-04-12|title=Self-Fitting Hearing Aids|journal=Trends in Hearing|volume=20|pages=233121651664328|doi=10.1177/2331216516643284|issn=2331-2165|pmc=4871211|pmid=27072929}}</ref>
== Види још ==
* [[Чуло]]
* [[Глувоћа]]
* [[Тинитус]]
== Референце ==
{{reflist}}
== Литература ==
{{refbegin}}
*{{Cite book | last1 = Lopez-Poveda | first1 = Enrique A. | last2 = Palmer | first2 = A. R. (Alan R.) | last3 = Meddis | first3 = Ray. | title = The neurophysiological bases of auditory perception | date = 2010 | publisher = Springer | location = New York | isbn = 978-1-4419-5685-9 | oclc = 471801201 }}
{{refend}}
== Спољашње везе ==
{{Commonscat|Hearing}}
* -{[https://www.who.int/health-topics/hearing-loss World Health Organization, Deafness and Hearing Loss]}-
* -{[http://www.open.edu/openlearn/science-maths-technology/science/biology/hearing/content-section-0 Open University - OpenLearn - Article about hearing]}-
{{Шаблон:Чуло слуха}}
{{Authority control}}
[[Категорија:Чуло слуха|*]]
| |||