Википедија

Đer

Град у Мађарској

Đer (mađ. Győr, nem. Raab, slč. Ráb; ranije Đur) šesti je po veličini grad u Mađarskoj. Đer je središte Zapadne prekodunavske regije i glavni grad županije Đer-Mošon-Šopron.

Đer
mađ. Győr
Kolaž fotografija Đera
Zastava
Zastava
Grb
Grb
Administrativni podaci
Država Mađarska
RegionZapadna prekodunavska regija
ŽupanijaĐer-Mošon-Šopron
SrezĐer
Stanovništvo
Stanovništvo‍
 — 127.594
 — gustina730,74 st./km2
Geografske karakteristike
Koordinate47° 41′ 03″ S; 17° 38′ 06″ I / 47.68403° S; 17.63507° I / 47.68403; 17.63507
Vremenska zonaUTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST)
Površina174,61 km2
Đer na karti Mađarske
Đer
Đer
Đer na karti Mađarske
Poštanski broj9000–9030
Pozivni broj96
Veb-sajt
www.gyor.hu

Grad ima 128.808 stanovnika prema podacima iz 2008. godine. Ovde se nalaze FK Đirmot SE i Stadion Menfeji ut.

Geografija uredi

Grad Đer se nalazi u severozapadnom delu Mađarske, na svega 20 km od slovačke granice. Od prestonice Budimpešte grad je udaljen 125 km severozapadno. Sa Budimpeštom je povezan dobrim saobraćajnim vezama (magistralna pruga Budimpešta — Beč sa krakom za Bratislavu, savremeni auto-put M1, najprometniji u državi).

Đer se nalazi u severozapadnom delu Panonske nizije, u ravničarskom kraju. Klima u gradu je umereno kontinentalna. Grad izlazi na Moson, veliki rukavac Dunava, koji je istovremeno granica ka Slovačkoj (20 km severno).

Istorija uredi

Istorija Đera počinje u praistoriji, kada se ovo područje prvi put naseljava keltskim plemenima. Kasnije naselje potpada pod vlast Starog Rima, utvrđuje se kao pogranično i dobija ime Arrabona, iz čega su izvedeni nemački i slovački nazivi za grad (Raab, odnosno Ráb).

Po dolasku Mađara u Panoniju na mestu današnjeg grada obrazovalo se naselje oko napuštene starorimske tvrđave. U 13. veku razvoj naselja je prekinut najezdom Mongola, a potom napadima čeških kraljeva. Đur je 1743. godine postao slobodni carski i kraljevski grad.[1]

Stanovništvo uredi

Po proceni iz 2017. u gradu je živelo 129.301 stanovnika.

Demografija
1990.2001.2011.2017.
129.338129.879129.527129.301

Srbi u Đuru uredi

Đur (srpski naziv) je bio važna šajkaška stanica, i Srbi vojnici se tu javljaju prilično rano. Učestvovali su tako Srbi konjanici u bici kod Đura 1044. godine, pod zastavom Abe Samuila. A nekoliko godina kasnije, 1052. pod zastavom kralja Andrije I, hrabro su se borili protiv Nemaca.[2] Nadvojvoda je dao nalog đurskom obrštaru Prajneru, da Srbe naseli u jednom predgrađu Đura, i nekim zapustelim okolnim selima. Srpska crkva u Đuru podignuta je još 1320. godine, strane Srba šajkaša.[3] Oni su to mesto zvali Janok. U Đuru su se naselili Srbi pomereni iz Srpskog Kovina na dunavskoj adi Čepelu, početkom 16. veka. U drugoj polovini 16. veka grad je pod udarom Osmanlija, koji ga drže nekoliko godina. Veliki vezir Sinan-paša zauzeo je Đur septembra 1594. godine.[4] Tokom 17. veka Đer postaje pogranično utvrđenje habzburške monarhije na stalno nemirnoj granici ka Otomanskom carstvu. Ovakav položaj uslovio je česta razaranja, što se nepovoljno odrazilo na život u naselju i okolini. Od srpskih oficira u 16. veku, pominju se Mihajilo Đuri 1561. godine iz Đura a u Komoranu, Mihajilo Ovčarević 1563. godine u Đuru.

Austrijski car Ferdinand III je 12. jula 1655. godine[5] dao carske privilegije Srbima starosedeocima u Đuru (i Komoranu). ti Srbi su poticali iz Srpskog Kovina, gde su nekoliko vekova ranije imali privilegije. Godine 1683, grad se zauvek oslobađa turske opasnosti i počinje se ponovo razvijati. Kada je ukinuta graničarska kompanija u Đuru, ostavljeno je na volju oficirima i šajkašima, da se izjasne - da li prelaze u novi korpus ili u red građana. Novu crkvu posvećenu Sv. Nikoli podigli su izbegli Srbi odmah po naseljavanju. Pop Gavril je bio paroh u Đuru 1715. godine.[6] U Đuru je 1712. godine zapovednik nad Srbima šajkašima bio obrštar Jenej Petar. Onda 1743. godine Đer (po mađarski) dobija gradska prava. Postoji 1745. godine opštinski izdatak za srpsku školu u Đuru - godišnje 10 f.[7]

Atanasije Dimitrijević Sekereš (1738—1794) iz Đura, je bio Srbin pravoslavac šta više pravoslavni sveštenik, pa se pokatoličio, prešavši u uniju 1776. godine. Nakon školovanja u Požunu, vratio se u zavičaj 1759. godine. Nakon što je bio trinaest godina pravoslavni paroh u rodnom Đuru, premešten je u Beč za kapelana 1772. godine kod crkve Sv. Đorđa. Kao učenog sveštenika uzeli su ga za cenzora i korektora srpskih knjiga ali i drugih slovenskih naroda. Kod Srba je bio omrznut ne samo zbog unije; bio je izuzetno učen, poliglota ali bez ikakvih verskih i nacionalnih osećaja. Svojim antisrpskim stavom je mnogo odmogao svom narodu u njegov borbi za opstanak, tokom 18. veka. On je neke molitve i crkvene pesme sa grčkog jezika, preveo na mađarski jezik, pre 1790. godine.

Grad u 18. veku se brzo razvija i postaje važno kulturno, privredno i upravno središte. U ovo vreme značajan činilac u gradu bili su malobrojni Srbi, iz kojih je danas sačuvana srpska pravoslavna crkva. Sadašnja pravoslavna crkva građena je krajem 18. veka u arhitektonskom stilu zrelog baroka. Ikone je slikao nepoznati grčki majstor, slikarski obrazovan na bečkoj Akademiji. Taj ikonostas je kasnije prenet u Sentandreju, gde se čuva.[8] Sabovski šegrt Maćašević iz Đura, uči zanat oko 1740. godine u Budimu. Na jednom dokumentu sastavljenom 1748. godine u budimskom Tabanu, potpisao se Konstantin Belušev paroh đurski. Pop Aron Georgijević je početkom 19. veka prešao iz Jegre u Đur, za sveštenika. Tu je 1801. godine preveo pravoslavni "Katihizis", na mađarski jezik. Iste godine on kupuje Stojkovićevu "Fiziku", prvi deo. Postao je kasnije iguman u manastiru Bođani. Kupac jedne duhovne knjige prevedene na srpski jezik, bio je 1803-1806. godine Simeon Todorović "pomoćnik crkveni".[9] Kupcu iz mesta Petru Perišiću kad je umro 1807. godine, štampao je izgovoreno mu nadgrobno slovo, prota Manuil Malešević mesni paroh (rodom iz Stolnog Beograda). Srbijanski trgovac Aron Despinić je 1828. godine prodao u Đuru 287 svinja, koje je doterao iz Srbije. On je takođe 1829. godine dao prilog za đursku srpsku crkvu. Te godine jednu srpsku knjigu kupio je u Đuru, Jovan Pačić prvi kapetan konjički i "spisatelj srpski". On je bio još jednom prenumerant i 1825. godine[10] Skupljači pretplate za "Novine serbske" u Beči bili su 1813. godine u Đuru, braća Demetrovići. Pretplatnici knjige Dositeja Obradovića dobili su 1826. godine u Đuru, čitaoci: Demetrović Emanuel, sa suprugom i kćerkom.[11] Te godine paroh je bio pop Jovan Simonović.

Gavril Stefanović Venclović srpski književnik je živeo izvesno vreme u Đuru, gde je bio kapelan. On je 1736. godine u Đuru preveo delo Rusa, episkopa crnigovskog Lazara Baranovića: "Mač duhovni", u tri knjige.[12] Gavrilo Mijakić iz Đura je postao srpsko-pravoslavni episkop u Marči.

Đur je čuveno trgovačko mesto, gde je uvek bilo dosta trgovaca sa strane koji su duže-kraće boravili, tako i naših Srba. Tomaševčani, Jovan Dimić žitar (1843) i Vasilije Bukovala (1847) stanovali su duže, i tamo se javljaju kao pretplatnici srpskih knjiga.

Po državnom šematizmu pravoslavnog klira Ugarske, u mestu "Jaurinum" (Đuru) je 1846. godine postojala pravoslavna parohija sa 70 pravoslavaca. Pravoslavna parohija tu postoji od 1320. godine, a crkvene matice se beleže od 1734. godine. Postoji 1846. godine pravoslavni hram Sv. Nikole, pri kojem služi paroh, pop Petar Milković. Školska deca nisu zapisana.[13]

Srpski kapetan i književnik Jovan Pačić jedini je pretplatnik 1833. godine srpske knjige junačkih pesama, u Đuru.[14] Pretplatnik srpskog časopisa 1838. godine bio je meštanin Spiro Anastasij.[15] Pavlovićev "Srpski narodni list" imao je (1839) jednog pretplatnika iz Đura.[16] Kao prenumeranti knjige Vuka St. Karadžića "Srpske narodne pesme", pored dvojice domaćih trgovaca Andrije Markovića i Vladislava Terzijića iz Đura, tu su 1846. godine i njihove kolege iz Zemuna, Mitrovice (3), Velikog Bečkereka, Klenka, Šimunovaca, Požarevca.[17] Rašićevu knjigu iz 1852. godine nabavio je u Đuru, trgovac Stefan Baić za svoje sinove Luku i Jocu (dva egzemplara). Istu knjigu pisac je posvetio Andreji Markoviću đurskom velikokupcu "revnostnom Srbinu i potpomagatelju knjižestva".[18][19] Lađa vlasnika M. Zvikla je 1868. godine iz Đura dovezla u Zemun, 8302 merova žita i 360 merova ječma. Tu je dovožena roba Dunavom, tovari žita lađama, doterivani ili lađom nošeni čopori svinja, jer je bio tu jak vašar. On se 1827. godine održavao: druge nedelje časnog posta, u sredu pred Blagovesti, uoči Brašančeva, 22. jula, 8. septembra i 19. novembra.[20] Kupci knjige Dositeja Obradovića bili su 1826. godine, članovi porodice Demetrović, otac i dve kćerke uzeli su 4 primerka. Pretplatnici srpske knjige 1847. godine su Vasilije Adžić advokat iz Zemuna, Teodor od Baić, Vasa Bukovala (trgovac iz Tomaševca), Vladislav Terzić, Jovan Forović, Konstantin Stefanović, Dimitrije Vasić, Stefan Sarajlić, Pavle Sarajlić, Svetislav Farović, Aleksandar Badulović.[21] Tamošnji trgovci su bili: Demetrijević (ili Dimitrijević) Aleksandar (rođen 1797), Andrija Marković (1846), Vladislav Terzijić, (1846), Anastas Bejalo (umro 1844),

Tokom Revolucije 1848-49. Đer, uvek u senci Beča, nije imao značajnu ulogu, pa nije značajnije stradao. Posle Revolucije grad se brzo podigao i uskoro dobio železničku vezu sa Budimpeštom i Bečom. Takođe, u ovo vreme podignute su mnoge nove građevine, a grad se i brojčano povećavao. Domaćih Srba starosedelaca je 1847. godine iznosio 70, a dve decenije kasnije (1867) bilo ih samo 21 duša.[22] Đurski trgovac Stefan Bajić nabavio je 1857. godine jednu biblijsku istorijsku knjigu, za svoje sinove Luku i Jocu.[23] Oktobra 1857. godine ubijen je tokom noći iz vatrenog oružja Srbin trgovac Andrija Marković. Razbojnici su odneli sav novac a iz njegove trgovačke knjige iskidali su i odneli nekoliko listova (sa upisanim dužnicima). Ubrzo je uhvaćen jedan mogući počinilac, na kojeg je pala sumnja; Petar Kiš iz Stolnog Beograda. Međutim u Oršavi je zatvoren kao pravi ubica, Markovićev dugogodišnji "nastojnik", Petar Miljković, koji je bežao u Vlašku da se skloni.[24] U Đuru je paroh bio 1897. godine pop Isidor Nikolić. Žalili su se malobrojni parohijani, na njegovo nesavesno obavljanje dužnosti.[25]

Po srpskom izvoru iz 1905. godine Đur je parohijska filijala koja potpada pod parohiju Komoran. Tu su još Trnava, Serdahelj i Mošonj. Administrira paroh prota Kornelije Čupić iz Sentandreje. Tada je u mestu pravoslavna Nikolajevska crkva, a nalaze u parohiji 22 pravoslavne duše, i samo jedan srpski dom. Prethodno su državne vlasti godine 1900. zapisali 47 pravoslavnih žitelja, od kojih je 24 bilo srpske nacionalnosti.[26]

Posle Prvog svetskog rata Đer je ušao u okvir novoosnovane mađarske republike, gde grad postaje pogranični, što usporava razvoj grada. Novi prekid desio se krajem Drugog svetskog rata kada je Đer stradao pri ulasku sovjetske vojske u grad krajem 1944. godine. Grad je ponovo obnovljen. Tokom druge polovine veka grad je doživeo ponovo razvoj i rast stanovništva (sa 70 hiljada posle rata na 120 hiljada početkom 90-ih godina). Međutim, počeo je zaostajati za drugim velikim gradovima u državi, što bila posledica blizine „gvozdene zavese“ (granica sa Austrijom). Tokom proteklih godina tranzicije, posle otvaranja Mađarske ka Zapadu, Đer se našao na veoma povoljnom položaju na glavnoj vezi sa najrazvijenijim susedom Mađarske, pa je grad doživeo razvoj i rast (za razliku od većine drugih gradova u državi).

Početkom 21. veka u Đuru postoji srpska pravoslavna Nikolajevska crkva. Nalazi se u predgrađu varoši, zapadno od starog gradskog jezgra. Građena je 1730. godine a kasnije tokom tog veka, pregrađena. Ikone na ikonostasu pripisuju se radionici Antona Kuhelmajstera. Srpsko groblje je sanirano, ali su spomenici nestali. Oko hrama se nalazi devet nadgrobnih ploča i epitafa, koji potiču od pokojnika - mesnih trgovaca. Najstariji epitaf je iz 1770. godine, a pisani su na grčkom i crkveno-slovenskom jeziku.[27]

Stanovništvo uredi

Đer danas ima oko 130 hiljada stanovnika i šesti je grad po veličini u državi (ali i najbrže rastući u toku protekle 2 decenije). Grad poslednjih godina brzo raste zahvaljujući podsticanju ekonomije na veoma važnoj prometnoj vezi Budimpešta — Bratislava — Beč.

Stanovništvo Đera mahom čine Mađari — 95%. Po veroispovesti većina u gradu su katolici. Nekadašnje brojno jevrejsko i nemačko stanovništvo danas ne postoji.

Partnerski gradovi uredi

Reference uredi

  1. ^ "Srbski narodni list", Budim 1843. godine
  2. ^ Jovan Subotić: "Cvetnik srbske slovesnosti", Beč 1853. godine
  3. ^ "Brankovo kolo", Karlovci 1911. godine
  4. ^ "Delo", Beograd 1907. godine
  5. ^ "Glasnik Društva srpske slovesnosti", Beograd 1875.
  6. ^ "Zbornik Matice srpske za književnost i jezik", Novi Sad 1964. godine
  7. ^ "Prosvetni glasnik", Beograd 1886. godine
  8. ^ "Nin", specijalni dodatak Dinka Davidova, Beograd 1990. godine
  9. ^ "Sedmoglava aždaja - ili opisanije sedmi grehov smertnih...", Budim 1803. godine
  10. ^ Lazar Lazarević: "Vladimir i Kosara - drama u tri akta", Budim 1829. godine
  11. ^ Dositej Obradović: "Blagi običaji ili vjenac od azbuke", Budim 1826. godine
  12. ^ "Srpski dijalektološki zbornik", Beograd 1911. godine
  13. ^ Reesch de Lewald, Aloysius: "Universalis schematismus ecclesiasticus venerabilis cleri orientalis ecclesiae graeci non uniti ritus regni Hungariae partiumque eidem adnexarum, necnon magni principatus Transilvaniae, item literarius, seu nomina eorum, qui rem literariam et fundationalem scholarem ejusdem ritus procurant ... pro anno ...", Buda 1846.
  14. ^ Sima Milutinović: "Pjevanija crnogorska i hercegovačka", Budim 1833. godine
  15. ^ "Srbska novina ili Magazin za hudožestvo, knižestvo i modu", Budim 1838. godine
  16. ^ "Srbski narodni list", Budim 1839. godine
  17. ^ Vuk St. Karadžić: "Narodne srpske pjesme", treća knjiga, Beč 1846. godine
  18. ^ Milan David Rašić: "Fedor i Marija ili vjernost do smrti", prevod, Beč 1852. godine
  19. ^ Milan David Rašić: "Kosmajka ili pogled na strane knjažestva Srbije..."; Beč 1852. godine
  20. ^ "Danica", Beč 1828. godine
  21. ^ Aleksandar Stojačković: "Istorija vostočno-slavenskog bogosluženja, i kirilskog knjižestva kod slavena zapadne crkve", Novi Sad 1847. godine
  22. ^ "Glasnik društva srpske slovesnosti", Beograd 1872. godine
  23. ^ "Sočinjenija Solomonova i Sirahova", prevod, Beč 1857. godine
  24. ^ "Srbski dnevnik", Novi Sad 1857. godine
  25. ^ "Srpski sion", Karlovci 1897. godine
  26. ^ Mata Kosovac: "Srpska pravoslavna mitropolija Karlovačka po podacima iz 1905. godine", Karlovci 1910. godine
  27. ^ Srpski institut, internet baza podataka, Budimpešta

Galerija uredi

  •  
    Glavni trg iz vazduha
  •  
    Gradska katolička katedrala
  •  
    Karmelitska crkva i Spomenik sv. Ištvanu
  •  
    Sečenjijev trg
  •  
    Gradski park do Mosona

Spoljašnje veze uredi

 
Đer na Vikiputovanju.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Ђер&oldid=26123343”