Đorđe Rajković
Đorđe Rajković (Novi Sad, 5. maj 1824 — Novi Sad, 9 avgust 1886) je bio srpski književnik, učitelj, prevodilac i urednik brojnih listova.[1]
| Đorđe Rajković | |
|---|---|
 Đorđe Rajković | |
| Lični podaci | |
| Datum rođenja | 5. maj 1824. |
| Mesto rođenja | Novi Sad, Austrijsko carstvo |
| Datum smrti | 9. avgust 1886. (62 god.) |
| Mesto smrti | Novi Sad, Austrougarska |
Biografija
urediRođen je u Novom Sad aprila 1835. godine, od oca Jakova - Jaše Grbića. Otac je prvo bio ekonom i špekulant, da bi zatim kao gostioničar držao pre Mađarske bune prvo čardu Beli bircuz na Staro-kerskom drumu[2], a onda gostionicu u gradu Novom Sadu. Majka je bila nežne telesne građe i umrla je dok se sin još školovao. Njenu smrt je opevao u pesmi Sin na grobu matere, koja je objavljena 1842. godine u časopisu Peštansko-budimskom skoroteči.
Po završetku osnovne škole pohađao Srpsku pravoslavnu veliku gimnaziju u Novom Sadu do petog razreda. Potom odlazi u Požun, i na Evangeličkom liceju slušao retoriku i poetiku, ali je nakon godinu dana morao da odustane, jer nije imao novca za školovanje i izgubio je majku. Po povratku u Novi Sad postao je 1843. godine aktuar (lični sekretar) profesora Petra Jovanovića Ilira iz Bačke, i sa njim išao u inspekciju škola u Sremu. U službi Jovanovića bio od 1843. do 1847. godine. Jovanović ga je znao još kao gimnazijalca i više mu je puta tokom života pomogao. Uz njegovu pomoć (kao direktora Novosadske gimnazije) privatno je položio ispite za sedmi i osmi razred gimnazije 1847. godine. Svedodžba da je završio „filozofiju”, omogućila mu je da radi kao učitelj. Jedan biograf smatra da je Rajković završio u međuvremenu (1843-1846) i učiteljsku školu u Pešti. Na preporuku mentora Jovanovića dobio je 1847. godine učiteljsku službu u Vukovaru. Iz Vukovara je učitelj Đorđe poslao prvi (od 15) stručni rad o školstvu - učiteljskom pitanju. Oženio se mladi učitelj u Vukovaru 1847. godine sa Draginjom, kćerkom počivšeg Vasilija Dimitrijevića. Ušao je u taj brak mada je bio zaljubljen u pesnikinju Milicu Stojadinović Srpkinju, sa čijim bratom Svetozarom se družio u Požunu.
Po izbijanju Bune 1848. godine usled nemira u Vukovaru, odlazi početkom marta 1848. godine u Srbiju. Bavio se prvo u Beogradu, gde je već dolazio 1845. godine a zatim odlazi u istočnu Srbiju. Od jeseni 1848. godine on je učitelj u osnovnoj školi u Negotinu. Istovremeno je kratko bio vršilac dužnosti direktora tamošnje Niže gimnazije. Od 1849. godine primio se da kao profesor zamenjuje u gimnaziji profesora i direktora Jovana Nikolića. U gimnaziji u Negotinu, predavao je latinski i nemački jezik.[3] Usledio je zatim poziv Miloša Popović koji mu nudi da pređe u Beograd gde bi sarađivao u "Srbskim novinama" i prevodio sa nemačkog jezika članke i političke vesti. Zbog loših uslova za rad (epidemija kolere, opšte siromaštvo, loši odnosi u profesorskom kolegijumu) prihvatio je poziv i napustio Negotin.
U Novom Sadu
urediKada se smirila situacija u Ugarskoj nakon sloma Mađarske bune, Rajković se vratio u zavičaj. Nakon bavljenja u Somboru stigao je 1850. godine u Novi Sad, gde uz pomoć zaštitnika Jovanović, radi kao "koncipist" (pisar) kod gradonačelnika. Uskoro je premešen za „kancelistu” (sekretara) u novosadskom Okružnom sudu. U jesen 1851. godine primljen je po konkursu za stalnog predavača, i počinje da radi kao učitelj III razreda osnovne škole.[3] Tada se posle višegodišnjeg prekida „vraća u književnost”. On stvarno počinje predanije da se bavi književnim radom od 1858. godine, kada kreće i sa uređivanjem književnih časopisa. Šezdesetih godina 19. veka Đorđe Rajković je deo velikog boemskog društva koje se redovno okuplja u kafani „Kod Pere Kamile”. Tu se uz obilje jela i pića diskutovalo o raznim pre svega književnim temama, politiziralo, kritikovalo ali šalilo i veselilo. Oko stola sedeli su Jovan Đorđević, Jaša Ignjatović, Novak Radonić, Đorđe Rajković, Aca Popović - Zub, Đoka Popović - Daničar, Jovan Jovanović Zmaj, Đura Jakšić, Laza Kostić i drugi. Duhovitost je tu cvetala a jezik se izoštravao.[2] Đorđevi „pobratimi” bili su Zmaj i Jaša Ignjatović, sa kojima je pored beomskog drugovanja i uspešno sarađivao i u ozbiljnijim pregnućima.
Rajković je bio „druževan i omiljen u društvu” i kao takav sklon kafanskom životu oboleo je 1861. godine od žutice. Lečio se tada u Pešti. Ozbiljnije poboljeva od 1862. godine, ali na prvo lečenje u nemački grad Grefenberg odlazi 1863. godine. Konstantni problemi sa zdravljem (žutica, reuma) su ga ometali u radu. I za divno čudo to njegovo čemerno vreme obeležilo je njegovo uređivanje i pisanje - za humorističke listove. Ležeći bolestan u bolnici u Pakracu pokrenuo je 1863. godine list "Humorista"; izašao je samo prvi broj, 19. oktobra. Lečio se godinama u bolnicama u Pakracu i Grefenbergu u Šleskoj. Boravio je i u banjama, a otac Jaša je čak ostao bez kuće, jer je istu prodao zbog lečenja sina. Lečenje nije dalo očekivane rezultate, i u jesen 1865. godine on je penzionisan, sa trećom plate.[3] Vratio se iz Grefenberga 1865. godine kao „hrom” (sakat u nogu), a tada pored sve bolesti i nemaštine mu umire i otac.
Godine 1882. je bio teško bolestan i dugo se lečio u Štajerskoj. To mu je produžilo život još nekoliko godina. Živeći u oskudici grčevito stvara, zapisujući na papiru; "otimajući od smrti" ono što zna o srpskoj prošlosti. Živeći skromno razvio je plodan i zamašni književni rad. Umro je Rajković jula 1886. godine od raka jetre, nakon naizgled uspešnog lečenja u banji Radegund u Štajerskoj. Počiva na Uspenskom groblju u Novom Sadu.
Sa suprugom Draginjom (koja ga je napustila)[2] imao je sina Savu, kojeg je sam podizao. Pošto se 1857. razveo, oženio se ponovo mnogo kasnije, sada Nemicom bolničarkom i nadzornicom Emilijom Roršoh, koju je upoznao (negovala ga) kao pacijent, tokom boravka u Berlinu.[3] Živeći sa drugom ženom u inostranstvu, dobio je tokom braka još nekoliko dece. U međuvremenu, on kao „raspuštenik” gradi poseban romantični emotivan odnos sa pesnikinjom (njegovom lirskom Milkom) Milicom Stojadinović.
Rad u štampi
uredi
Priloge objavljivao u Vojvođanki, Sedmici, Južnoj pčeli, Javoru, Srpskoj zori, Nevenu, Danici, a sarađivao i u hrvatskim listovima Neven, Gospodarski list i Napredak. Pisao je pedagoške članke, basne, aforizme, pesme i dr. Pored originalnih priloga objavljivao je i prevode sa nemačkog i ruskog.[3]
Po osnivanju Školskog lista 1858. preuzeo je dužnost odgovornog urednika. Nakon deset brojeva razišao se sa vlasnikom lista Danilom Medakovićem. Zajedno sa Jovanom Jovanovićem Zmajem pokrenuo i uređivao humorističko-satirični list Komarac, koji je bio liberalno i antiklerikalno nastrojen. Rajković 1862. napušta Komarca, koga preuzima Aca Popović Zub. Kratak period tokom 1862. i 1863. godine izdavao je zajedno sa dr Đorđem Natoševićem i Jakovom Ignjatovićem mesečnik Putnik: list za umnu i duševnu zabavu. Probni broj lista Humorista (koji nikad nije zaživeo) izdao je 1863. godine.[3]
Pokrenuo je 1870. novine Zemljak, „narodni list za varoš i selo”, ali je izdao samo pet brojeva. Nakon Đorđa Popovića Daničara uređivao Danicu 1872. godine. Već tada kvalitet časopisa je opao, i od vrhunskog književnog časopisa postala je list za pouku, da bi posle devet brojeva bila ugašena.[3]
Kratkovečni (svega deset brojeva) zabavno-poučni list Večernjača izdavao je 1881. godine. U periodu 1884-85. uređivao je list Glas istine, „za duhovne besede, životopise i starine”. Poslednji list koji je pokrenuo bio je Bršljan: list za zabavu, pouku i književnost (1885-1886).[3]
Književni rad
urediNakon prve knjige (kalendara) Domišljan objavio je Jed i med (1858) u kojoj je u stihu i prozi objavio poučne članke. Zajedno sa Zmajem preveo je sa nemačkog zbirku religioznih nazarenskih pesama Harfa Siona koja je izašla 1878. godine.[4] Svoju jedinu zbirku pesama objavio je 1862. pod nazivom Pesme Đorđa Rajkovića, posvetivši je svojoj prijateljici i neostvarenoj ljubavi Milici Stojadinović Srpkinji. Sakupljao je srpske narodne pesme, koje je objavio u dve knjige (1868. i 1869).[3]
Matica srpska
urediU Matici srpskoj je novembra 1865. godine postavljen za aktuara i kontrolora. Postao je 1866. godine član Matice srpske. Od 1868. godine samo je matičin aktuar koji brine o fondovima i pisar. Nadzirao je izlaženje matičinog glasila ""Matica" i uređivao "Letopis". Biran je od 1766. godine u Književno odeljenje i u Upravni odbor Matice, a bio je od 1867. godine i recenzent dela koja su nuđena Matici za štampu. U Letopisu objavljivao srpske narodne poslovice i istorijske priloge, među kojima i građu za istoriju srpskih štamparija, kao i biografije poznatih Srba.[3]
Srpsko narodno pozorište
urediNa skupštini Društva za Srpsko narodno pozorište (DSNP) 1865. godine izabran je za počasnog člana, a 1868. godine postao je član Upravnog odobra DSNP. Za SNP je preveo i adaptirao na srpski šaljivu jednočinku Filipa Dimanoara Ćuška pošto-poto, koja je u Novom Sadu izvedena 1869. godine.[5]
Vidi još
urediReference
uredi- ^ Milisavac, Živan, ur. (1984). Jugoslovenski književni leksikon (2. izd.). Novi Sad: Matica srpska. str. 689.
- ^ a b v "Glasnik Istorijskog društva u Novom Sadu", Novi Sad 1937.
- ^ a b v g d đ e ž z i Enciklopedija Novog Sada. Knjiga 23, Rad-Rog. Novi Sad: Novosadski klub "Dobra vest". 2004. str. 107—111.
- ^ „Harfa Siona na Digitalnoj biblioteci Matice srpske”. www.digital.bms.rs.
- ^ „Biografija Đorđa Rajkovića na sajtu Enciklopedije Srpskog narodnog pozorišta”. www.snp.org.rs.
