Википедија

Jerinin grad (Valjevo)

Brangović – Branig – je srednjovekovno utvrđenje Jerinin grad na zapadnim obroncima brda Branig u selu Brangović. Ostaci grada nalaze se na desnoj obali Gradca, koja se dosta strmo spušta prema obali. Razvaline ovog grada narod je zvao Bežane, jer su se tu sklanjali pred Turcima. Gradske zidine meštani pripisuju vili „prokletoj“ Jerini.[1]

Jerinin grad
Opšte informacije
MestoBrangovići
OpštinaValjevo
Država Srbija
Vrsta spomenikaSrednjovekovno utvrđenje
Vreme nastanka6. vek
Tip kulturnog dobraSpomenik kulture od velikog značaja
Nadležna ustanova za zaštituZavod za zaštitu spomenika kulture
www.vaza.co.rs

Opšte karakteristike uredi

Brangovići (ili Jerinin grad) je tvrđava koja se nalazi 5 km južno od Valjeva, a naziv je dobila po najbližem zaseoku, pošto se utvrđenje, po dosadašnjim istraživanjima, ne pominje u istorijskim izvorima. Podignuto je na visokoj steni iznad Graca na čijem je vrhu smeštena Donžon kula, od koje se dugi bedemi spuštaju niz oštru padinu, na kojoj se nalazilo naselje, do same reke. Utvrđenje je nepravilnog višeugaonog oblika, dužine 320m, širine 220m, najviša tačka se nalazi na nadmorskoj visini od 441m, a najniža na 268m.[2][3][4][5] Sačuvana površina utvrđenja iznosi 3 ha, što predstavlja do sada najveće takvo utvrđenje u severozapadnoj Srbiji. Ostaci ruševina nam ukazuju da su zidine utvrđenja bile od pritesanog kamena i krečnog maltera. Utvrđenje je podignuto tako da sa dve strane oštre litice ojačane bedemima onemogućavaju pristup, sa treće je čuva Donžon kula koja je podignuta na kraju uske okomite stene kojom je jedva moguće proći, dok je sa četvrte strane zaštićena samom rekom. Na najvišoj koti utvrđenja, sa istočne strane, nalazi se kula dimenzija 5x7m, koja je imala odbrambenu ulogu. Suprotno njoj na zapadnoj strani nalazi se kula na najnižoj koti brda dimenzija 7,1 m sa 6,6 m. Za ostale kule se pretpostavlja da su bile sličnih dimenzija. Na prostoru donjeg grada nalazi se ruševine crkve (s kraja V ili početkom VI veka, a i da je srušena prilikom avarske i slovenske opsade krajem VI i početkom VII veka[6], koja je podignuta na temeljima građevine koja je izgorela u IV-om veku ), dimenzija 13m sa 9m, visine zidova od 1,7m, na 1,3m od litice iznad kanjona Graca, pored nje su pronađene još dve dodatne prostorije(koje se nadovezuju na crkvu, s zidinama mlađim od zidina same crkve) i grobnicu dimenzija 2x1m, koja je opljačkana u antičkom periodu, s skeletnim ostacima četiri osoba. Lokalitet se nalazi pod okrivljem Gradca i pored manastira Ćelija.[3]

Istorija uredi

Na osnovu obavljenih istraživanja, utvrđeno je da je grad podignut još u IV veku i da je služio kao episkopsko sedište za taj deo Balkanskog poluostrva, pošto su u ostacima jednobrodne crkve u njemu, pronađeni ostaci episkopskog prestola. Istraživanja su takođe pokazala i da je tvrđava i grad u njoj, razarana i obnavljana nekoliko puta tokom varvarske najezde, da bi u X veku bila potpuno napuštena i prepuštena zubu vremena, možda usled srpsko-mađarskih borbi koje su na tom prostoru vođene, za vreme kneza Časlava (posle 927 — oko 950).[2] Lociranje crkve na svega dva metra od kamene litice u samom jugozapadnom uglu utvrđenja, nam ukazuje da je unutar bedema Jerininog grada, u to vreme, postojalo dobro razvijeno naselje sa velikim brojem građevina, te je nova crkva morala biti sagrađena na samoj periferiji. Život u utvrđenju se na osnovu sratigrafske situacije u kuli 1 i crkvi može datovati u kasnoantički period oko VI veka.

Tehnike njene gradnje pripadaju tradiciji rano Vizantijske vojne arhitekture. Naime, istorijski je poznato da tokom VI veka, počev od vladavine cara Anastasija započinje i velika obnova Limese, severne granice Carstva. Kulminaciju je ova obnova doživela za vreme Justinijana do sredine stoleća. Sasvim je moguće da je tvrđava u Brangoviću tada podignuta. Zašto baš u kanjonu Gradca? Poznato je da je baš ovaj pravac istorijski imao veliki značaj još za vreme vladavine Rimskog carstva, jer je povezivao jedan od glavnih gradova (Sirmij) sa bogatom rudonosnom oblašću Podrinja i istočne Bosne. Put je dalje vodio do Dalmacije (Salone) i bio je jedan od ključnih u ekonomskom sistemu ovog dela Carstva. Stoga, ne bi trebalo isključiti mogućnost da je utvrđenje Branig nastalo na temeljima nekog ranijeg kastela. Evidentirana su dva sloja paljevine i razaranja, jedan iz prve polovine V veka, i drugi sa kraja VI veka. Otkriveni su nalazi koji ukazuju da se život odvijao i u periodu od VII do X veka, u vreme naseljavanja Slovena i Srba. Tako da se na ovom mestu razvio značajni regionalni centar najverovatnije povezan sa trgovinom i eksploatacijom i preradom ruda. Postoji mogućnost da je sama fortifikacija kasniji dodatak, sa kraja IV veka, kako bi se zaštitilo naselje pored reke.[2] Zajednica unutar zidina Jereninog grada se kasnijih godina premestila nekoliko kilometara nizvodno, na ušće Gradca u Kolubaru, gde je nastalo jezgro savremenog Valjeva.

U slojevima rušenja ovog naseljenog mesta i utvrđenja ostali su zapisani tragovi grčevite borbe, koju su Sloveni vodili, u osvajanju životnog prostora, sa Romejima. U objektima se nalaze slojevi paljevine, debeli ponekad i pola metra, ostaci oružja polomljenog i izgubljenog tokom borbe. Ali je još jasniji trag malog broja otkrivenih metalnih nalaza, pre svega gvožđa upotrbljavanog za gradnju drvenih konstrukcija. Izgleda da je potreba za metalima u to vreme bila toliko velika, da su Sloveni nakon osvajanja prevrtali pepeo po zgarištima u potrazi za ovim metalom od koga im je zavisio život. Do arheologa je dospeo mali broj ovih predmeta koji su im tom prilikom promakli.[6]

Poreklo naziva uredi

Srpski entolog Veselin Čajkanović smatra da u prvoj varijanti Jerinin grad u stvari znači Jelenski (helenski-grčki), što gledano iz ugla arheologije ima smisla. U vreme podizanja utvrđenja, u IX veku, ovaj prostor je bio pod okriljem Rimskog carstva, koja se krajem tog stoleća podelila na istočno i zapadno rimsko carstvo, pripojivši Jerenin grad istočnom carstvu. Grad je prvo veliko razaranje verovatno doživeo tokom napada Huna i njihovih saveznika. Pred kraj V. veka vlast istočnog Cara vraća se na ovaj prostor. Iako se i dalje naziva rimskim, većinu stanovništva čine Grci, a grčki jezik i kultura polako postaju dominantni. Kada Sloveni i Srbi stignu u ove krajeve, zatiču potpuno helenizovanu Istočnu imperiju. Tako da je savim logično da su gradove koje su tada napadali nazivali Jelinskim (Grčkim) odnosno Jerininim gradovima. Po drugom tumačenju Jerenin smatra se da je prokleta Jerina bila zapravo vila, koja je osuđena na večno tumaranje i lutanje zidinama starog grada.[6]

Današnje stanje uredi

Danas je od nekadašnjeg episkopskog sedišta ostalo vrlo malo prizemnih ostataka bedema i građevina, koji su konzervirani. Među najzanimljivijim lokacijama unutar same tvrđave treba, navesti ostatke Donžon kule sa kojih se pruža pogled na okolinu, episkopske crkve i isposnica u steni. Za dalja arheološka istraživanja na ovom lokalitetu nedostaju sredstva, ali ga njegova neposredna blizina Valjevu, čini interesantnim za programe arheologije koji se odvijaju u istraživačkoj stanici Petnica. Nalazi sa arheoloških istraživanja su izloženi u stalnoj postavci Narodnog muzeja Valjevo.

Vidi još uredi

Reference uredi

  1. ^ [1] Brangović članak (pristupljeno 1. oktobra 2013)
  2. ^ a b v Zavod za zaštitu spomenika kulture-Valjevo Brangović članak (pristupljeno 24. oktobra 2013)
  3. ^ a b Nova otkrića na lokaciji Jerinin grad Arhivirano na sajtu Wayback Machine (14. oktobar 2013), pristupljeno 07.12.2012, S. V. Vamedia
  4. ^ Kod Valjeva otkriveni ostaci crkve iz VI veka (pristupljeno 20. oktobra 2013)
  5. ^ Kod Valjeva nađeni ostaci crkve iz VI veka (pristupljeno 21. oktobra 2013)
  6. ^ a b v Jerinin grad u Brangoviću pristupljeno 23.11.2013. godine

Literatura uredi

Knjige, poglavlja i zbornici uredi

Часописи uredi

Pravni akti uredi

Spoljašnje veze uredi

 
Jerinin grad na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Јеринин_град_(Ваљево)&oldid=27553387”