Jermenska crkva u Novom Sadu
Jermenska crkva u Novom Sadu je bivša jermenska, parohijska crkva u Novom Sadu, posvećena sv. Grguru Prosvetitelju, koja je od svog nastanka u prvoj polovini 18. veka pa sve do rušenja 1963. godine pripadala Jermenskoj istočnokatoličkoj crkvi.
Istorija
urediSve do kraja 17. veka, jermenske zajednice na području današnje Srbije tradicionalno su pripadale miafizitskoj Jermenskoj apostolskoj crkvi, čija se najznačajnija parohija na ovim prostorima nalazila u Beogradu. Međutim, tokom potonjih austrijsko-turskih ratova jermenska zajednica se suočila sa istim nevoljama koje su u to vreme zadesile i pravoslavne Srbe, usled čega je došlo do osipanja i raseljavanja, na šta se potom nadovezala i kampanja preveravanja u oblastima koje su potpale pod habzburšku vlast, tako da je znatan deo Jermena napustio svoju tradicionalnu veru i prešao u Jermensku istočnokatoličku crkvu.[1]
Nakon austrijskog poraza u ratu sa Turcima 1739. godine, katolici Jermeni nisu hteli da ostanu u Beogradu. Jermeni su u Petrovaradinski Šanac došli iz Beograda 1739. godine predvođeni svojim sveštenikom Jakovom Erzerumskim (tj. iz Erzeruma) koji je poneo bogoslužbene utvari.[2] Jakov je prethodno bio kaluđer jermenskog manastira u Mlecima, i u Novom Sadu je ostao do 1744. godine, kada se vratio u svoj manastir. Dok je bio u Novom Sadu stanovao je kod katoličkog sveštenika, a i službu je vršio u katoličkoj crkvi.[3] Sa Jermenima su došli u Novi Sad i Grci, Nemci, Cincari i nešto Arnauta. Turci su ih pozivali da se vrate u Beograd, nudeći im sigurnost i obeštećenje zbog gubitaka tokom rata. Ali ovi nisu pristali; ostali su u Austriji. U Novom Sadu 1741. godine bilo je preko 150 Jermena, ali su se neke porodice selile dalje, pa je krajem 18. veka u Novom Sadu bilo između 40 i 100 Jermena. Naselili su se u novosadskoj Glavnoj ulici.
Krajem 1743. godine oni su odlučili da sagrade poseban hram, što im je nadbiskup Kaloče Patačić odobrio. Crkva je dovršena 1746. godine, a oko nje je otvoreno jermensko groblje. Crkva je bila posvećena svetom Grigoriju Prosvetitelju.[4] Najveći prilog dao je trgovac Jovan Čenazi. Od 1826. godine podignut je "Jermenski nasip", od Jermenske crkve do dunavske obale.
Jermeni kojima je crkva pripadala bili su katoličke veroispovesti. Jermenska crkva stradala je prilikom bombardovanja Novog Sada 12. juna 1849. godine. Dve decenije su u centru grada stojale njene ruševine. Godine 1872. je obnovljena, a pomoć od 20.000 f. je donirala i novosadska dobrotvorka Marija Trandafil. Obnova je urađena po planu arhitekte Georga Molnara. Unutrašnjost hrama je dovršena tek 1891. godine. Podigli su Jermeni 1910. godine i veliku zgradu Jermenske crkvene opštine, u kojoj je posle bila Novosadska banka. Krajem 19. veka u Novom Sadu je bilo samo 6 Jermena, a krajem 1939. samo jedan. Jermenski sveštenik novosadski bio je Simon Antonian.
Godine 1948. umro je njen poslednji vernik - stara Jermenka. Crkva je od tada bila zaključana. Jermenska crkva je srušena prilikom proširenja Bulevara Maršala Tita (današnji Bulevar Mihajla Pupina) 1963. Danas na njenom mestu stoji obeležje (hačkar) koje je izrađeno od kamena vulkanskog porekla, iz Jermenije.
Vidi još
urediReference
uredi- ^ Hrabak 1998, str. 21-51.
- ^ "Pravda", Beograd 1933. godine
- ^ Dušan Popović: "Beograd pre 200 godina", Beograd 1935. godine
- ^ Lj. Lazić, Jermenska crkva u Novom Sadu-izbrisana baština, Novi Sad 2014.
Literatura
uredi- Popović, Dušan J. (1935). Beograd pre 200 godina. Beograd.
- Hrabak, Bogumil (1998). „Jermeni u balkanskim zemljama i Beogradu do kraja XVIII veka”. Zbornik Narodnog muzeja u Čačku. 28: 21—51.
