Njegošev mauzolej

Njegošev mauzolej nalazi se u nacionalnom parku Lovćen, na Jezerskom vrhu (1.657 m), drugom po visini vrhu planine Lovćen. Posvećen je Petru II Petroviću Njegošu. Podignut je po zamisli jugoslovenskog i hrvatskog vajara Ivana Meštrovića. Od Cetinja do mauzoleja vodi asfaltni put u dužini od 21 km. Do mauzoleja vodi stepenište sa 461 stepenikom, koje prolazi kroz tunel probijen u masivu Lovćena.

Njegošev mauzolej na Lovćenu
Osnivanje	1974.
Lokacija	Lovćen Crna Gora
Koordinate	42.3997° S; 18.8375° I / 42.3997; 18.8375

Figura Njegoša sa orlom u mauzoleju

Karijatide na ulazu u mauzolej

Mauzolej je podignut na mjestu na kome se prethodno nalazila kapela – Njegoševa zavetna crkva koju oko 1845. godine za života podigao Njegoš u slavu Svetog Petra Cetinjskog, sa željom da u njoj bude sahranjen. Crkva je granatirana u oba svjetska rata da bi konačno 1974. godine bila srušena, uprkos protivljenju Mitropolije i pravoslavnih vjernika, i na njeno mjesto je podignut današnji mauzolej.

RTS je producirao seriju od pet epizoda o burnim zbivanjima u vezi sa grobnim mestom Petra Drugog Petrovića.

Istorija

Inicijativu o podizanju mauzoleja posvećenog crnogorskom vladici, vladaru i južnoslovenskom književnom velikanu Petru II Petroviću Njegošu pokrenule su vlasti Kraljevine Jugoslavije 1924. godine. Na njihov zahtjev vajar Ivan Meštrović je napravio prve skice, koje su iste godine prezentovane u Bruklinskom muzeju u Njujorku. Međutim zbog, kako se u izvorima navodi, nedostatka finansija ubrzo se odustalo od ove zamisli i umjesto mauzoleja sljedeće, 1925. godine, na vrhu Lovćena podignuta je nova kapela, Njegoševa zavetna crkva, na mjestu stare, koja je tokom Prvog svjetskog rata devastirana austrougarskim granatiranjem.

Ideja o podizanju mauzoleja obnovljena je 1951. godine od strane Odbora za proslavu 100 godišnjice Njegoševe smrti. U inicijativu se uključila i Vlada NR Crne Gore, koja je raspisala konkurs za novi projekat, međutim ni jedno od ponuđenih rješenja nije prihvaćeno. To je bio i razlog zbog kojeg je ondašnji predsjednik crnogorske vlade i član Izvršnog komiteta CK SKJ Blažo Jovanović odlučio da preko jugoslovenskih diplomatskih predstavnika u Sjedinjenim Američkim Državama kontaktira Ivana Meštrovića, koji je naknadno pozitivno odgovorio na ponudu da dovrši posao započet 1924. godine.

Meštrović je kao glavnog saradnika na tehničkom dijelu projekta angažovao ličnog prijatelja i poznatog hrvatskog arhitektu i konzervatora Harolda Bilinića, sa kojim je tokom osam mjeseci intenzivnog rada do u detalje razradio osnovnu zamisao. U međuvremenu su otpočele pripreme na vađenju i transportovanju granitnih blokova iz jablaničkog kamenoloma, a posao oko izrade karijatida i Njegoševe figure sa orlom, povjeren je Meštrovićevom saradniku, vajaru Andriji Krstuloviću. Ivan Meštrović je Krstuloviću i njegovim saradnicima za ove potrebe stavio na raspolaganje atelje u Splitu, podignut između dva svjetska rata. Klesarski radovi okončani su 1958. godine, ali do formalne odluke o podizanju mauzoleja, koju je donijela Skupština opštine Cetinje, prošlo je još 10 godina. Završne tehničke pripreme su okončane 1970. a sa izgradnjom se krenulo naredne godine. Mauzolej je inaugurisan 1974.

Tokom 2013. godine Njegošev mauzolej je rekonstruisan. Sanirane su stepenice, prilazni tunel i unutrašnjost mauzoleja.

Stara kapela - Njegoševa zavetna crkva

Glavni članak: Njegoševa zavetna crkva

Stara kapela, Njegoševa zavetna crkva se nalazila na Jezerskom vrhu, na planini Lovćen. Crkvu-kapelu, posvećenu Svetom Petru Cetinjskom, podigao je po svojoj zamisli Petar II Petrović Njegoš, 1845. godine, sa željom da u njoj bude sahranjen. Zbog bojazni da bi Turci mogli oskrnaviti grob, Njegoš je ipak sahranjen u Cetinjskom manastiru, da bi 27. avgusta 1855. godine njegove kosti bile prenete na Lovćen. Amanet da u njoj i počiva ispunio je knjaz Danilo, iznijevši sa najviđenijim Crnogorcima Njegoševe posmrtne ostatke na Jezerski vrh.

Jezerski vrh bio je meta prvo Turaka, a potom i tokom Prvog svjetskog rata, kada je 1916. austrougarska vojska kapelicu sravnila sa zemljom, bombardujući je iz Bokokotorskog zaliva. Posle rata crkva je obnovljena i ponovo osvećena 12. septembra 1925. godine. Kapela je porušena 1972. godine, da bi na njenom mestu 1974. godine bio podignut današnji Njegošev mauzolej.

• 
  Originalna Njegoševa zavetna crkva
• 
  Crnogorci ispred kapele (1914)
• 
  Ruševine stare kapele na Lovćenu (1924)
• 
  Obnovljena kapela (1930)
• 
  Replika Njegoševe zavetne crkve u manastiru Bogoštica

Protivljenja izgradnji mauzoleja

Njegošev mauzolej na Jezerskom vrhu

Još kada se, 20-ih godina 20. veka, javila prva ideja o rušenju Njegoševe kapele, deo javnosti, zajedno sa Srpskom pravoslavnom crkvom, usprotivio joj se. Crkva je smatrala da to nije u duhu pravoslavlja. Obnavljanjem ove zamisli, 50-ih godina, u srpskoj javnosti ponovo se rasplamsala javna polemika ima li rušenje Njegoševe kapele i izgradnja mauzoleja na Lovćenu smisla. Polemiku je prvi otvorio istoričar umjetnosti, likovni kritičar i profesor na Univerzitetu u Beogradu Lazar Trifunović. Trifunović je 30. avgusta 1961. objavio u časopisu Danas članak "Mit o Meštroviću", u kojem je Meštrovićev projekt Mauzoleja na Lovćenu proglasio stranim i tuđim tijelom koje je "u potpunoj suprotnosti sa svim idejama koje su u ovom društvu rođene". Pritom se, u svojoj argumentaciji, poslužio i nekim, izrazito kritičkim i negativističkim, mišljenjima Moše Pijade i Miroslava Krleže o Meštrovićevoj umjetnosti. U julu 1964. godine, kada je Republički sekretarijat za prosvjetu, kulturu i nauku SR Crne Gore formirao stručnu Komisiju za reorganizaciju Muzeja na Cetinju, dogodilo se da je na čelo te Komisije bio postavljen upravo Trifunović. Trifunovićeva Komisija je zasjedala krajem 1965. i 1966. i jednoglasno zaključila, 15. februara 1966. da izađe u javnost s prijedlogom "da se na Lovćenu ne podiže Njegošev mauzolej prema projektu Ivana Meštrovića". Za taj svoj stav Komisija je iznijela tri argumenta:

• Prvo, Meštrovićevom projektu ne odgovara "prirodna konfiguracija Lovćena, koja je ušla u grb Crne Gore", i koja je "toliko impozantna i sama je po sebi spomenik da se na njoj ne može umjetnički održati ništa što bi se takmičilo sa prirodom".
• Drugo, Meštrovićev projekt Mauzoleja je "paradna, hladna i reprezentativna arhitektura" koja, zajedno s Njegoševom figurom ispod orla u unutrašnjosti, više ističe Njegoša "kao gospodara i vladara nego kao pesnika i simbola slobode".
• Treće, čisto stilski gledano, taj je projekt "tipično delo bečke secesije" koje nema ništa zajedničko s našom, domaćom (srpskom, odnosno crnogorskom) sredinom, kulturnom tradicijom i mentalitetom.

Prije nego što je završila rad, Trifunovićeva Komisija je organizovala anketu među jugoslovenskim istoričarima umjetnosti, kritičarima i umjetnicima "o podobnosti Meštrovićevog projekta". Anketi se odazvalo 10 kulturnih radnika iz cijele Jugoslavije, a rezultat ankete bio je 7 : 3 protiv izgradnje Meštrovićevog projekta na Lovćenu. "Protiv" su se izjasnili: književnik Miroslav Krleža, direktor Konzervatorskog zavoda za Dalmaciju, akademik Cvito Fisković, direktor Umjetničke galerije u Splitu Kruno Prijatelj, književnik i likovni kritičar Oto Bihalji-Merin, vajar akademik Risto Stijović, slikar akademik Milo Milunović i profesor Univerziteta u Ljubljani Luc Menaše. "Za" su bila samo trojica: profesor Univerziteta u Zagrebu Grgo Gamulin, vajar i profesor na Likovnoj akademiji u Zagrebu Vanja Radauš i docentkinja na Univerzitetu u Sarajevu Sida Marjanović. Najveću je težinu imalo mišljenje vodećeg jugoslovenskog pisca, inače Hrvata po nacionalnosti, Miroslava Krleže. On je u svom obrazloženju naveo da je, kada je o Mauzoleju na Lovćenu riječ, "Njegoš karikatura i kao spomenik i kao statua".

Crnogorci su ovaj izvještaj odbacili. Najprije je crnogorski pukovnik JNA Savo J. Orović postavio u Borbi od 24. februara 1966. pitanje "zašto Komisija nije određena samo iz Crne Gore, kada se postavljanje Njegoševog mauzoleja najviše tiče naroda ove republike". Odnosno, upitao se: "Ako je u Komisiju trebalo angažovati i druge republike, zašto samo Srbiju, a ne i ostale?" A onda je, tri godine kasnije, u titogradskoj Pobjedi od 10. aprila 1969. sekretar Opštinskog komiteta SK Cetinje i tadašnji direktor Muzeja na Cetinju, Branko Krivokapić, stav Trifunovićeve Komisije okarakterizirati "nezvaničnim", pozvavši se pritom i na tu činjenicu "da niko iz crnogorske vlade nije dao svoj sud o njihovom mišljenju stoga i pozivanje na njega nema svrhe".

Međutim, ovakvom se crnogorskom stavu brzo suprotstavio mitropolit crnogorsko-primorski Danilo II, poručivši u Pobjedi od 7. aprila 1966. da "SPC još ništa nije rekla o svemu ovome, a svakako da ima mnogo više prava da o tome govori nego mnogi koji nastoje da sruše lovćensku kapelu, jer se radi o jednom pravoslavnom, osvećenom hramu". Pritom je naglasio: "Crkva je za vladike, a mauzoleji za careve, kraljeve, predsjednike republika ili druga svjetovna lica". Ovo je bio vrlo važan moment u ovoj priči jer je nagovijestio pobunu Srpske pravoslavne crkve u "slučaju Lovćen".

Tokom 1968. i 1969. priča oko Njegoševa Mauzoleja na Lovćenu diže se na viši nivo. Dana 9. decembra 1968. Skupština Opštine Cetinje donosi definitivnu odluku o rušenju stare Njegoševe kapele na Lovćenu i izgradnji Mauzoleja, a nepuna tri mjeseca kasnije, 28. februara 1969, Zavod za zaštitu spomenika kulture Crne Gore donosi još jednu vrlo važnu odluku - o izmještanju stare Njegoševe kapelice na neku drugu, alternativnu lokaciju. Sve je to učinjeno bez znanja i bez konzultacija sa Srpskom pravoslavnom crkvom, odnosno s Mitropolijom crnogorsko-primorskom, pa 11. februara 1969. vanredno zasjeda Sveti arhijerejski sabor SPC i izdaje saopštenje u kojem se osporava Skupštini Opštine Cetinje pravo na rušenje postojeće kapele na vrhu Lovćena i izgradnju predviđenog mauzoleja, uz preporuku Svetom arhijerejskom sinodu "da i dalje nastoji da se crkva na Lovćenu sačuva i Vladičin amanet održi". Drugim riječima, Arhijerejski sabor SPC je stavio veto na rušenje stare kapele na Lovćenu. Dana 17. marta 1969. održana je sjednica Skupštine Opštine Cetinje, na kojoj su se odbornici doslovce otimali za riječ da bi izrazili svoju ogorčenost i protivljenje stavovima i inkriminacijama Srpske pravoslavne crkve. Neki su čak tražili da se i sudskim putem zatraži satisfakcija zbog teških optužaba.

Vrhunac crnogorskih protesta protiv SPC-a dogodio se takođe u martu 1969. godine, paralelno sa sjednicom SO Cetinje, kada su cetinjski gimnazijalci, odnosno učenici starijih razreda cetinjskih škola, demonstrirali ispred rezidencije mitropolita Danila II u Cetinju, noseći pritom transparente na kojima su bili ispisani citati nekih Njegoševih stihova. Demonstrantima je parirao mitropolit Danilo II izjavivši za Ilustrovanu Politiku, 25. marta 1969, da je Mauzolej koji crnogorske vlasti namjeravaju podići na Lovćenu "paganski". Mitropolit je pritom istupio i s jednim kompromisnim prijedlogom, koji je SO Cetinje odbacila. Predložio je da se postojeća Njegoševa kapela iz 1925. jednostavno uklopi u novi, Meštrovićev mauzolej, ali o tome se nikada nije službeno raspravljalo.

Njegoševa skulptura, sa orlom raširenih krila iznad glave

U aprilu 1969. cio problem došao je i do predsjednika SFR Jugoslavije Josipa Broza Tita. Dana 29. aprila 1969. srpski patrijarh German, zajedno s još četvoricom episkopa, odaslao je Titu protestno pismo u kojem se okomio na odluku SO Cetinje od 9. decembra 1968. o rušenju Njegoševe kapele i podizanju Meštrovićevog mauzoleja. "To je odlučeno bez znanja i konsultovanja sa Crkvom i njenim odgovornim predstavnicima", napisao je u svom pismu German, zatraživši od Tita i pozivajući se pritom na Njegošev amanet, "Vašu visoku intervenciju da se uzmu u zaštitu prava i svetinje Srpske pravoslavne crkve".

O Titovom odgovoru Dejan Medaković je rekao: "Tito je došao na Cetinje, i njemu pokazuju model Mauzoleja, govoreći: 'Ovako bi to trebalo da izgleda.' Crnogorci na to kažu Titu: 'Veliki otpor ovome daje Crnogorska mitropolija, posebno onaj mitropolit Danilo II, koji je patetično rekao: Mi ćemo ići s puškama, branićemo do poslednje kapi krvi, ne damo mi, bla-bla... I što mislite, druže predsedniče?' Tito - ovo je autentično što vam govorim, imam svedoka - gleda to i kaže: 'Ja nisam advokat Crnogorske mitropolije!' Nije dalje ništa rekao, samo to. To su ovi shvatili da je signal dat. I onda je, naravno, krenula lavina..."

Finale akcije crnogorskih komunista, uoči onoga krajnjeg, čisto tehničkog čina realizacije projekta, dogodio se 7. jula 1969. godine, na sjednici Opštinske skupštine Cetinja, na kojoj je osnovan opštejugoslavenski Odbor za podizanje Njegoševog mauzoleja na Lovćenu, na čelu sa predsjednikom Skupštine SR Crne Gore Veljkom Milatovićem. Na sjednici je odlučeno da je rok za izgradnju Mauzoleja do ljeta ili jeseni 1971, na 120. godišnjicu Njegoševe smrti. U sastavu ovog Odbora bio je kompletan crnogorski kulturni, politički i vojni vrh. Bilo je jasno da je njegovo formiranje aminovao i sam predsjednik Tito. U Odboru su se, među ostalima, nalazili: filmski reditelj iz Zagreba Veljko Bulajić, član Savjeta federacije Svetozar Vukmanović Tempo, filmski reditelj iz Zagreba Dušan Vukotić, predsjednik CK SK Crne Gore Veselin Đuranović, predsjednik Izvršnog vijeća SR Crne Gore Vidoje Žarković, profesor i publicista iz Ljubljane Vladimir Dedijer, potpredsjednik Savezne skupštine general Peko Dapčević, književnik iz Beograda Oskar Davičo, predsjednik Ustavnog suda Jugoslavije i bivši predsjednik crnogorske Vlade Blažo Jovanović, predsjednik SANU Velibor Gligorić, predsjednik Odbora za spoljne poslove Savezne skupštine Veljko Mićunović, generalni sekretar predsjednika Tita Vladimir Popović, general-pukovnik u penziji Savo Orović, književnici Branko Ćopić i Dobriša Cesarić. Neposredna reakcija na formiranje i prve konkretne odluke cetinjskog Odbora, bio je Manifest 31 kulturnog radnika iz Beograda, objavljen u Politici 20. jula 1969. U Manifestu je rečeno da Njegošev (Meštrovićev) mauzolej „krši amanet pesnika“, a taj su dokument među ostalima potpisali: Dejan Medaković, Lazar Trifunović, Vojislav J. Đurić, Vojislav Korać, Aleksandar Deroko, Dinko Davidov, Miodrag Protić, Stojan Aralica i drugi.

Mirko Kovač bio je protov podizanja mauzeloja. Smatrao je da je postojeća kapela dobro inkorporirana u tradiciju te da Meštrovićev projekat asocira na monumentalne egipatske hramove, što nema bilo kakve veze sa Hrišćanstvom koje je bilo okosnica života vladike.

Događaji počinju da eskaliraju kada počinje da reaguje srpska emigracija u Sjevernoj Americi, u vidu „Jedanaestog svesrpskog kongresa“ održanog u Čikagu na Vidovdan 1969. godine. Javljaju se i potencijalni teroristi, pa je 19. jula 1969. na hamburškoj stanici pronađen paket sa eksplozivom i prijeteće pismo adresirano jugoslovenskom generalnom konzulatu u Hamburgu u kojem je pisalo da bi jugoslovenski konzulati i ambasade mogli biti iz temelja razoreni „ako predsednik Tito u roku od mesec dana ne naredi da se ne poruši kapelica, podignuta na Lovćenu u spomen Njegoša“.

A u drugoj polovini 1969. u beogradskim Književnim novinama otpočinje serija polemičkih pisama, osvrta i komentara iz pera vodećih beogradskih i srpskih umjetnika, pisaca i kulturnih radnika, u kojima se žestoko protestovalo protiv rušenja Njegoševe kapele i izgradnje Mauzoleja na Lovćenu. Ova polemika trajala je sve do 1971. godine. Mnogi autori tih tekstova zamerali su Meštroviću njegove simpatije i veze sa Alojzijem Stepincem.

U avgustu 1969. održana je Prva, a u aprilu 1970. Druga sjednica crnogorskog Odbora za podizanje mauzoleja na Lovćenu. Krajnji zaključak oba zasjedanja bio je da će se Njegoševa kapelica definitivno ukloniti sa Lovćena, demontirati i preneti na drugo mesto, što se nikada nije dogodilo, već je samo srušena.

U proljeće 1970. godine je sukob došao i do Ustavnog suda Jugoslavije. Dana 23. aprila 1970. godine, Mitropolija crnogorsko-primorska tužila je Ustavnom sudu Jugoslavije Republiku Crnu Goru, Grad Titograd i Opštinu Cetinje, tražeći od Suda, između ostalog, da „odmah donese, kao privremenu mjeru, odluku o zabrani rušenja kapele”. Paradoks ove situacije bio je u tome što je na čelu Ustavnog suda Jugoslavije u to vrijeme bio nekadašnji predsjednik crnogorske Vlade Blažo Jovanović, isti čovjek koji je od Ivana Meštrovića bio naručio Mauzolej na Lovćenu. Ustavni sud je 8. jula 1970. donio odluku, proglasivši se nenadležnim za to pitanje.

U maju 1970. sklapa se specifično političko-kulturno savezništvo SR Crne Gore i SR Hrvatske. Početkom maja te godine, predsjednik hrvatske Vlade Dragutin Haramija, jedan od najistaknutijih protagonista Hrvatskog proljeća, primio je predstavnike Odbora za izgradnju Njegoševog mauzoleja na Lovćenu, koji su u ime Odbora zamolili novčanu pomoć Izvršnog vijeća Sabora Savezne republike Hrvatske. Dana 14. maja 1971. delegacija opštine Cetinja posjetila je centralu Matice hrvatske u Zagrebu, dijelom radi prikupljanja sredstava za završnicu projekta na Lovćenu. Poseban je kontakt sa Cetinjanima uspostavio Upravni odbor Matice hrvatske Drniš (podružnice iz zavičaja Ivana Meštrovića), koji je osnovao Odbor za prikupljanje pomoći za podizanje Njegoševog mauzoleja na Lovćenu. Drnišani su to ovako obrazložili: „Naša dužnost je da financijski pomognemo izgradnju ovog spomenika, koji simbolizira stoljetnu borbu crnogorskog naroda za slobodu, kao i suradnju između naših dvaju naroda...“

U ovaj sukob u trouglu Crna Gora - Srbija - Hrvatska umiješao se i član crnogorskog Odbora, a istovremeno i akademik SANU, Vladimir Dedijer, svojim kontroverznim otvorenim pismom objavljenim u Borbi od 20. avgusta 1970. Dedijer je za kampanju Srpske pravoslavne crkve protiv Crnogoraca i njihova Odbora napisao: „Oni ne mogu da podnesu da jedan Hrvat plete venac jednom Crnogorcu, da jedan rimokatolik gradi spomenik jednom pravoslavnom vladiki." Pritom je Dedijer za staru kapelicu na Lovćenu, onu obnovljenu, iz 1925. godine, napisao da predstavlja „višestruki simbol“ vladavine kralja Aleksandra Karađorđevića u Kraljevini Jugoslaviji i to u ova tri vida: prvo, kapelica je „oličenje uništenja državnosti Crne Gore posle 1918. godine", drugo, ona je „oličenje prevage dinastije Karađorđevića nad dinastijom Petrovića" i treće, ona je takođe i „simbol uništenja nezavisnosti Crnogorsko-primorske mitropolije".

U ovom sukobu preovladalo je mišljenje crnogorskog državnog vrha. Završne tehničke pripreme su okončane 1970. a sa izgradnjom se krenulo naredne godine. Mauzolej je inaugurisan 1974.

Prvi čovjek Srpske pravoslavne crkve u Crnoj Gori Amfilohije Radović 19. avgusta 2017. godine pozvao je na izmještanje Njegoševog mauzoleja na Lovćenu i vraćanje stare crkvene kapele u kojoj su nekada počivali posmrtni ostaci najvećeg crnogorskog pjesnika, vladara i vladike. Cetinjski istoričar Miloš Vukanović za ovu inicijativu smatra da, osim što je nerealna i u praksi neizvodljiva, nema ni istorijsko utemeljenje. Sasvim suprotno misli istoričar Budimir Aleksić, poslanik opozicionog Demokratskog fronta, koji smatra da je vraćanje kapele na mjesto mauzoleja tehnički izvodljivo i u simboličkom smislu time se samo ispunjava Njegošev amanet. Inicijativa za to, kako ističe Aleksić, nema nikakvu ideološku pozadinu.

Izgradnja mauzoleja

Predvorje mauzoleja sa kamenim bunarom i karijatidama

Kripta sa sarkofagom

Njegošev grob, mermerni sarkofag, sa isklesanim krstom i državnim grbom, simbolima duhovne i svetovne vlasti. Osim ovih simbola piše samo „Njegoš 1813 – 1851”, bez imena i drugih oznaka vladičanskog dostojanstva

Pošto je 1954. godine glavni Odbor Narodnog fronta NR Crne Gore imenovao Odbor za podizanje spomenika Njegošu, započeli su prvi konkretni zahvati i radovi na izgradnji spomenika. Početkom septembra 1957. dopremljena je na Cetinje ogromna Njegoševa skulptura, teška 28 tona, isklesana u sivom jablaničkom granitu. Skulpturu je, prema gipsanom modelu Ivana Meštrovića, isklesao Meštrovićev splitski đak, Andrija Krstulović. U junu 1959. na Cetinje su stigle i dvije karijatide, također isklesane u crnom granitu. Do 1962. bila je završena jedna pozamašna dionica pripremnih radova. U jugoslovenskim novinama s vremena na vrijeme iznosili brojni tehnički i neki drugi podaci o izgradnji Mauzoleja, kao i o budućim intervencijama na Jezerskome vrhu na Lovćenu, u funkciji podizanja spomenika. Između ostalog, najavljeno je da će biti "zaravnjen ceo vrh planine", odnosno da će se odsjeći sam vrh Lovćena, kako bi Mauzolej, onakav kakvim ga je Meštrović zamislio, mogao biti izgrađen.

Izgradnja mauzoleja i danas predstavlja impresivan poduhvat. Ovo neobično gradilište nalazilo se na više od 1660 metara. Ni parče kamena nije se moglo otkinuti bez dinamita, pa se odmah postavilo pitanje da li će snažne eksplozije da poremete strukturu vrha. Na izgradnji mauzoleja radilo je stotinak radnika, a beton je iz ponora dubokog 300 m iznošen u dvema korpama ogromnom dizalicom koja se vidjela čak iz Cetinja. Dizalica je sastavljena uz pomoć helikoptera koji je donosio komad po komad dizalice sa Ivanovih korita na sam vrh. Posada helikoptera broj 210 iz Niša prozvana je "posada smjelih".

Pri izgradnji strogo se vodilo računa da se ne ošteti obris planine. Njegošev spomenik težak 28 tona, kao i dvije mermerne karijatide i hiljade tona granitnih i mermernih ploča za unutrašnje i spoljne zidove mauzoleja unesene su kroz već izgrađen tunel. Kroz tunel su tokom izgradnje postavljene šine, a skulpture i kamene ploče prevožene su u vagonom koji su vukli jaki motori. Tunel, dugačak 125 metara pod nagibom od 34 stepena, izgrađen je zbog strmih stijena koje se završavaju malim platoom na vrhu. To je bio jedini put za izvlačenje Njegoševog spomenika, karijatida, bunara i svih kamenih blokova. Svaki neoprezan zahvat ili pogrešno odmjerena mina, mogao da napravi katastrofu, ali tunel je završen, a da se nije dogodila ni najmanja nezgoda. Karijatide su teške svaka po 7,5 tona, bunar 4 tone, a Njegoševa skulptura 28 tona. Tek pred kraj radova, na posljednjim metrima tunela, sa desne strane vrha otvorila se provalija.

Izgled mauzoleja

Od asfaltnog puta, kojim se stiže u nacionalni park Lovćen, do mauzoleja koji se nalazi na Jezerskom vrhu vodi asfaltni put u dužini od 21 km. Sa okretišta u podnožju do ulaza u mauzolej vodi tunel tunel dugačak 125 metara pod nagibom od 34 stepena. Kroz tunel prolazi stepenište od 461 stepenika, kojim se dolazi na kamenu terasu i predvorje sa kamenim bunarom. Taj put je poseban doživljaj, poput hodočašća. Monumentalni kompleks, građen od 1970. do 1974. godine, prostire se po cijelom Jezerskom vrhu. Obuhvata prilaz do tunela, tunel sa stepeništem, plato i predvorje Mauzoleja, stazu i guvno-vidikovac sa kojeg se pruža impresivan pogled na veći dio Crne Gore. Mauzolej je ansambl arhitektonskih i umjetničkih ostvarenja koja sačinjavaju: atrijum na čijem je središtu bunar težine 4 tone, portici sa lijeve i desne strane i dvije karijatide – Crnogorke u narodnoj nošnji isklesane u crnom mermeru, teške 7,5 tona i visoke oko 4,5 metara. Karijatide, jedna sa rukom na pojasu, a druga sa rukom na srcu, predstavljaju majku i ćerku.

Kripta – kapela, je najimpresivniji dio Mauzoleja. Izgrađena je od tamno-zelenog mermera sa šest bočnih i jednom centralnom nišom.

Sa guvna, vidikovca u okviru kompleksa, pruža se impresivan pogled na veći dio Crne Gore. Legenda kaže da je crnogorski kralj nadmudrio turskog sultana tražeći slobodu i nezavisnost za Crnu Goru. Tada je sultanu objasnio da je Crna Gora sva teritorija koja se obuhvata pogledom sa vrha Lovćena. Sultan, misleći da se sa vrha tog brda pogledom ne može obuhvatiti velika teritorija, dao je obećanje crnogorskom kralju a tek kasnije je shvatio kako ga je ovaj nadmudrio. Ovom pričom se na slikovit način mogu dočarati vidici pogledi koji se pružaju sa ovog mjesta. Kažu da se u vedra jutra sa Lovćena vidi Italija.

Unutrašnjost mauzoleja

Kapela je najimpresivniji deo mauzoleja. Unutrašnjost se sastoji od šest bočnih i centralne niše od bokeljskog i bračkog mermera. U kapeli dominira skulptura Njegoša. Iznad njegove glave je orao raširenih krila. Devet metara visok svod kapele prekriven je mozaikom sa 200.000 pozlaćenih pločica. Za ukrašavanje svoda utrošeno je 18 kg zlata.

Sedeća figura Njegoša sa otvorenom knjigom i orlom iznad glave, izrađena od granita, teška je 28 tona i visoka 3,74 m. U kripti mauzoleja nalazi se Njegošev grob, mermerni sarkofag, sa isklesanim krstom i državnim grbom, simbolima duhovne i svetovne vlasti. Osim ovih simbola piše samo „Njegoš 1813 – 1851”, bez imena i drugih oznaka vladičanskog dostojanstva.

Galerija

• 
  Vidikovac u podnožju Jezerskog vrha
• 
  Ulaz u tunel
• 
  Stepenice ka ulazu u tunel
• 
  Tunel ka Jezerskom vrhu
• 
  Staza od tunela prema kapeli
• 
  Predvorje kapele
• 
  Karijatida sa rukom na srcu
• 
  Karijatida sa rukom na pojasu
• 
  Detalj predvorja
• 
  Kapela sa pozlaćenim svodom
• 
  Njegošev portret
• 
  Glava orla iza Njegoševih leđa
• 
  Ulaz u kriptu
• 
  Staza od mauzoleja ka gumnu
• 
  Mauzolej sa poslednje strane
• 
  Vidikovac - guvno
• 
  Pogled na „kameno more”
• 
  Pogled na Nacionalni park Lovćen
• 
  Pogled sa Jezerskog vrha na Štirovnik, najviši vrh Lovćena
• 
  Pogled sa vidikovca na Cetinje

Vidi još

• Narodni muzej Crne Gore
• Nacionalni park Lovćen
• Put Cetinje—Njeguši—Kotor

Literatura

• Malbaša, Predrag (jesen 2013). „SPOMENICI PETRU II PETROVIĆU NJEGOŠU” (PDF). Matica. Matica crnogorska: 255/314. Pristupljeno 20. 5. 2020. 
• Selhanović, Jadranka (2013). „Mauzolej - partija - crkva” (PDF). Arhivski zapisi. Državni arhiv Crne Gore. XX/1: 191—219. Arhivirano iz originala (PDF) 29. 04. 2021. g. Pristupljeno 20. 5. 2020. 

Spoljašnje veze

• Kako je srušen Njegošev zavet („Večernje novosti“, 7. jul 2013)
• Mauzolej na Lovćenu Arhivirano na sajtu Wayback Machine (2. decembar 2013)
• Kapela na Lovćenu Njegoševo remek-delo (B92, 13. februar 2017)