Википедија

Džuntaran

град у Мађарској

Džuntaran[1] ili Adonj (mađ. Adony) grad je u središnjoj Mađarskoj. Džuntaran je grad u okviru županije Fejer. To mesto je među Srbima nazivano: Žankultaran, Adonj ili Duna-Adonj.

Džuntaran
mađ. Adony
Rimokatolička crkva u Džuntaranu
Zastava
Zastava
Grb
Grb
Administrativni podaci
Država Mađarska
RegionCentralna prekodunavska regija
ŽupanijaFejer
SrezAdonj
Stanovništvo
Stanovništvo‍
 — 2010.3.838
 — gustina62,87 st./km2
Geografske karakteristike
Koordinate47° 07′ 08″ S; 18° 51′ 55″ I / 47.11895° S; 18.86538° I / 47.11895; 18.86538
Vremenska zonaUTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST)
Površina61,05 km2
Džuntaran na karti Mađarske
Džuntaran
Džuntaran
Džuntaran na karti Mađarske
Poštanski broj2457
Pozivni broj25
Veb-sajt
www.adony.hu

Grad ima 3.838 stanovnika prema podacima iz 2010. godine.

Džuntaran je važan kao jedno od 20-ak mesta u Mađarskoj sa postojećom srpskom manjinskom samoupravom.

Geografija uredi

Grad Džuntaran ili Adonj se nalazi u središnjem delu Mađarske. Od prestonice Budimpešte grad je udaljen oko 50 kilometara jugozapadno. Grad se nalazi u središnjem delu Panonske nizije, na desnoj obali Dunava. Nadmorska visina mesta je oko 100 m.

Istorija uredi

 
Skela na Dunavu kod Džuntarana

Rimljani su mesto nazvali "Potentiana Vetusalina".[2]

Mesto se pominje u 16. veku, za vreme rata, kada je Ugarska gubila samostalnost pred naletima Turaka. Godine 1514. 18. avgusta napustila je vojska kralja Ljudevita ugarsko-mađarskog, logor u mestu Adonj, što brodovima, što kopnom i povlačila se severnije, pred Turcima ka Tolni. Pravoslavni Srbi se pojavljuju tu 1546. godine kao pomoćne trupe Osmanlija. Turci su opusteli kraj, da bi novim, masovnim dolaskom Srba 1580. grad bio ponovo osnovan.[3]

Godine 1905. tu su sve PTT komunikacije i željeznička stanica.

Srbi u Adonju uredi

Srbi su naseljeni u Adonju 1690. godine pod patrijarhom Čarnojevićem. Pojavili su se 1688. godine i tu zaustavili. Već 1691. godine u Adonju je pravoslavna crkva - brvnara sa jednim sveštenikom.[3] U toj bogomolji su do 1698. godine čuvane mošti srpskog despota pa svetitelja Sv. Stefana Štiljanovića. Još 1704. u jednom spisu „udarili su pečet” Srbi iz tadašnjeg Džankurtanca, Stanoje Vajda "sa svojim siromasima".[4] Po jednom popisu iz 1731. godine u tom naselju je bilo 19 srpskih kuća. Crkva od čvrstog materijala - kamena građena je 1732. godine. U dokumentu - spisak poreza za škole, eparhije budimske iz 1745. godine, navodi se prilog iz mesta Džankurtaran - 5 f. U drugom srpskom dokumentu sastavljenom i potpisanom u Sentandreji 12. decembra 1748. godine, kao izveštaju o izboru vladike, pominju se iz pravoslavci i iz Adonja: pop Andrej Žikurtaranski, zatim "Hristjani Žankultaranski (sada, 1872. godine - Aronj!) - mesto pečeta polažu svoj krst". Znači da je selo imalo u 18. veku ime Ž(Dž)ankultaran.

Godine 1827. kupio je knjigu za čitanje pop Nikifor Sabadoš u Adonju (tu i 1826).[5] Prenumerant poučne knjige o značaju oca, bio je 1832. godina administrator parohije pop Cvetko Ćosić.[6] Srpsku knjigu kupilo je 1832. godine nekoliko Srba iz Adonja. Bili su to paroh Petar Parabak (i 1831), Jovan Miljković "djetonastavnik" (učitelj) (i 1831), te gospoda Jovan Karan trgovac i Dimitrije Popović zemljedelac.[7] Mađarsko-srpsku gramatiku nabavio je 1833. godine adonjski učitelj Nikolaj Sabadoš. Tada je još postojala srpska narodna škola u mestu.[8]

Po državnom šematizmu pravoslavnog klira iz 1846. godine, pravoslavno parohijsko zvanje u Adonju je osnovano i od tada se vode crkvene matične knjige 1775. godine (ili 1777?). Pravoslavni hram je posvećen Sošestvu Sv. Duha ili Sv. Trojici, a sveštenik je te 1846. godine Andreja Knežević, tu pripada i parohijska filijala Perkat, o kojoj nema nikakvih podataka.[9] Broj parohijana je tada iznosio samo 74, broj školske dece nije poznat i nema učitelja.

Kasnije, vredno pomena 1852. godine pop adonjski Pavle Sibinjski je bio pretplatnik Vukovog, „Leksikona srpsko-nemačko-latinskog”, izdatog u Vindoboni. U Adonju, mestu u sentandrejskom srezu bilo je 1847. godine 74 Srbina, a dve decenije potom 1867. godine samo 52 duše.[10] Od većinskog naroda postali su manjina naseljavanjem Slovaka, Švaba i Grko-Cincara tokom druge polovine 18. veka.

Nikola Đ. Vukićević u članku: „Sudba pravoslavne crkve u istočnoj Ugarskoj” piše o nasilnom pounijaćenju srpskog pravoslavnog življa i u Adonju. Od njih su postali brojni „Šokci”, koji odrođeni, ne znaju za svoje srpsko poreklo.[11]

Dopisnik novosadskog lista oglašavao se krajem sedamdesetih godina 19. veka dopisima iz Adonja. Tako se javlja povodom većih pravoslavnih praznika u mestu 1877-1878. godine. Za Adonj veli da je „veselo gnjizdo besnih Mađara koji žele propast ne samo Srbima”. Tu je malo Srba preostalo, ali postoji crkvena opština kojoj je predsednik trgovac Jovan Pajčić. Reč je o požrtvovanom pojedincu koji neumorno traži način da tu svakom pomogne.[12] Pajčićev sin mladi Aleksandar umro je 1876. godine i to je bio veliki udarac za tu siromašnu crkvenu opštinu i njegovog oca. Adonjci Srbi su godinu dana čekali da dobiju nešto od zaveštanja Nauma i Jelene Bozde, fonda kojim su rukovodili Srbi Budimci.[13]

U srpskom listu izašao je 1882. godine oglas trgovca Jovana Pajčića iz Adonja. Tražio je za njegovu tamošnju mešovitu trgovinu jednog dobrog trgovca - pomoćnika, vičnog nemačkom i mađarskom jeziku.[14] Oglasi će izlaziti i kasnije, a firma će imati novi naziv: "Mešovita špecerajska manufakturna trgovina Jovana Pajčića i sina u Duna Adonju" (1901). Pajčić je tražio mladog pomoćnika koji se razumevao u manufakturnu robu i znao mađarski jezik. Ovaj je trebalo da zameni njegovog pokojnog sina.[15]

Umro je 1893. godine paroh Adonjski, Simeon Stepanac, rodom iz Mokrina. Počinuo je u 77. godini, bez ikakvog odlikovanja i priznanja. Tokom karijere počeo je od pojca u Martonošu, preko učitelja u Lovri i Kalazu, da bi postao sveštenik i živeo u Dunafeldvaru, Bati i Adonju. Bavio se po srpskim listovima i sa književnim pokušajima, ali bez nekakovog uspeha.

Pravoslavni hram u Duna-Adonju renoviran je 1899. godine, zaslugom meštanina Jovana Pajčića. Bilo je to u vreme kada je parohijom administrirao pop Jovan Bešlić. Sledeće 1900. godine, eparhijska vlast je izdala punomoć Pajčiću, da podigne iz tamošnje štedionice 300 kruna, kojima će se opraviti parohijski dom.[16] U Adonju se 1893. godine istakla dobročiniteljka veleposednica Marija Pajčić, supruga Jovanova. Ona je poklonila kapeli u gradu Varaždinu jedan sveštenički stihar, od srpskog platna. Decembra 1902. godine izabran je za člana konzistorije budimske eparhije, paroh Bešlić.

Srpski izvor iz 1905. godine navodi da je Adonj velika opština. Tu živi 4.471 stanovnik, a ima 619 domova. Srba gotovo da nema; u dve kuće smestilo se 22 pravoslavca. Po prethodnom državnom popisu iz 1900. godine od 35 pravoslavaca, njih 11 su samo Srbi. Postojala je crkvena opština, ali neredovna, crveni zemljišni imetak iznosi 37 kj. Predsednik-tutor bio je Emil Pajčić, a sveštenik je adminstrator parohije, iz parohije Bata. Crkva je bila u dobrom stanju. Parohija je bila najniže šeste klase, a njoj je kao filijala pridodata Perkata. Administrator pop Zlatoje Popović paroh batski, rodom je iz Bačke Palanke. U Adonju nema srpske škole, a troje dece pohađa rimokatoličku školu.[17] Broj Srba je 1932. godine spao na samo četiri duše.

Naše vreme uredi

Srpski pravoslavni hram u Adonju je prvo stradao tokom (1945), pa srušen odmah nakon Drugog svetskog rata. Oko njega se nalazi srpsko pravoslavno groblje, koje je danas najvećim delom uništeno; ostalo je samo pet mermernih spomenika i nekoliko starih epitafa.[18]

Juna 2017. godine postavljen je u mestu spomen-krst, da svedoči o nekadašnjem životu Srba. Uređeno je sakralno mesto, na uglu adonjskih ulica, Zrinji i Mađar. Autor tog spomenika, rezbarenog od hrastovog uspravno osušenog stabla, na kojem je u središtu Hristovo raspeće, bio je umetnik Ferenc Nemet. Uz spomenik je postavljena dvojezična tabla sa tekstom, koji svedoči o dolasku i vekovnom trajanju (350 leta), te nestanku Srba u Adonju.[3]

Stanovništvo uredi

Demografija

Reference uredi

  1. ^ Samouprava Srba u Mađarskoj[mrtva veza], Pristupljeno 28. 3. 2013.
  2. ^ "Srbski narodni list", Budim 1844. godine
  3. ^ a b v "Srpske nedeljne novine", Budimpešta 2017.
  4. ^ "Glasnik društva srpske slovesnosti", Beograd 1872. godine
  5. ^ Jovan Pačić: "Sočinjenija pesnoslovna", Pešta 1827. godine
  6. ^ "Otac ili misli čedoljubivog oca", prevod, Karlovac 1832. godine
  7. ^ Vasilije Čokerljan: "Srbski rodoljubac", Budim 1832. godine
  8. ^ Emeriko Salaj: "Mađarsko-sebska gramatika", Budim 1833. godine
  9. ^ Reesch de Lewald, Aloysius: "Universalis schematismus ecclesiasticus venerabilis cleri orientalis ecclesiae graeci non uniti ritus regni Hungariae partiumque eidem adnexarum, necnon magni principatus Transilvaniae, item literarius, seu nomina eorum, qui rem literariam et fundationalem scholarem ejusdem ritus procurant ... pro anno ...", Buda 1846.
  10. ^ "Glasnik društva srpske slovesnosti", Beograd 36/1872. godine
  11. ^ "Danica", Novi Sad 3/1862. godine
  12. ^ "Zastava", Novi Sad 1877. godine
  13. ^ "Zastava", Novi Sad 1878. godine
  14. ^ "Zastava", Novi Sad 1882. godine
  15. ^ "Zastava", Novi Sad 1901. godine
  16. ^ "Srpski sion", Karlovci 22.oktobar 1900. godine
  17. ^ Mata Kosovac: „Srpska pravoslavna mitropolija Karlovačka po podacima iz 1905. godine”, Karlovci 1910. godine
  18. ^ Srpski institut, internet baza podataka, Budimpešta

Izvori uredi

Spoljašnje veze uredi

 
Džuntaran na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Џунтаран&oldid=24047898”