Alegorija
Alegorija je slikovit način govora, pisanja ili prikazivanja u književnosti i umetnosti, koji ima drugačiji smisao od onoga koji se neposredno daje[1]; može imati vid složenog i dubokog simbola, personifikacije, proširene metafore, satire itd; u književnosti npr. basne[1] i drugi oblici (Domanović – Stradija), u slikarstvu (Delakroa – Revolucija). Kvintilijan smatra da alegorija znači različito ili suprotno od onoga što govori.[2] Alegorija kao stilska figura se može definisati kao više metafora.
Alegorisati, izražavati se zavijeno, u slikama.
Alegorija u umetnosti uredi
U alegoriji nedoslovno ili metaforičko značenje rečenice, razlikuje se od metaforičkog značenja pojedinih reči. U teoriji književnosti, tekst se naziva alegorijskim kada se njegova značenja u celini razlikuju od doslovnog značenja pojedinih rečenica. U istoriji umetnosti, alegorija se odnosi na predstavljanje apstraktnih pojmova, misli, ideja, religioznih poruka, vrednosti i duhovnih stanja koji nemaju neposredan i doslovan vizuelni prikaz.
U formalno-umetničkom smislu, termin alegorija definiše mimetičku sliku ili skulpturu čija su primarna, bukvalna i narativna značenja temelj koji uglavnom nagoveštava izmešteno ili simboličko značenje. Karakterističan primer alegorije u slikarstvu je slika Umetnikovi roditelji (1806) Filipa Ota Rungea, u kojoj prikaz umetnikovih roditelja i dece u travnatom vrtu služi kao osnova za alegorijski prikaz univerzalnog organskog procesa rasta i smrti. U pitanju je romantična koncepcija cikličnosti života i smrti, prikazana krugom koji čine roditelji (starost), biljke (onostrana veza života i smrti) i deca (rađanje života). Alegorijska umetnost se razvija od antike, srednjeg veka i baroka do romantizma.
Alegorija u antičko doba uredi
U antičko vreme alegorija služi za predočavanje apstraktnih pojmova, prirodnih pojava, misli, ideja i duhovnih stanja sveta koji nema konkretan materijalni oblik. Način na koji se ovo postiže u vajarstvu i slikarstvu je putem personifikacije i antropomorfizacije, odnosno prikaza pojma čovečijim likom. Kao jedan od najstarijih načina komunikacije složenih ideja i pojava javlja se još u Starom Egiptu kao versko objašnjenje smrti i suđenju pokojniku u podzemlju.
U antičkoj umetnosti skoro sva božanstva imaju neku vrstu alegorijskog značenja; grčka Nike je Pobeda a rimska Abundantija označava Obilje.
Alegorija u modernizmu i postmodernizmu uredi
U razvoju modernizma, alegorija kao posrednički model svedena je na tehnički pojam ili je sasvim zanemarena odbacivanjem narativnih modela izražavanja u ime doslovnog ili čisto umetničkog izraza i uspostavljanja značenja umetničkog dela. Apstraktna umetnička dela u rasponu od dela pionira apstrakcije nastalih početkom 20. veka, preko geometrijske apstrakcije, apstraktnog ekspresionizma, post-slikovne apstrakcije i minimalne umetnosti su nealegorijska dela.
Primeri alegorijskog dela mogu se naći u ranim i netipičnim modernističkim praksama. Na primer, francuski slikar Gistav Kurbe koristio je model alegorije da izvrši samokritiku ideologije realističke umetnosti kao doslovnog i direktnog predstavljanja sveta. U naslovu slike Unutrašnjost mog ateljea, istinska alegorija koja sažima sedam godina mog umetničkog života (1854-1855), Kurbe je iskoristio ideju alegorije da pokaže da je njegov realizam u stvari stil i model predstavljanja kojim umetnik govori o životu i svetu, a ne doslovni prikaz sveta i događaja.
Peter Birger je primenio ideju alegorije na tumačenja avangardne umetnosti, pozivajući se na estetsku teoriju Valtera Benjamina. Prema Birgeru, Benjaminova rehabilitacija koncepta alegorije imala je značajnu ulogu u savremenoj estetici. Pokazao je da oblik (dostupan čulima) i duhovno značenje, odnosno objekt i subjekt, nisu spojeni u jednu organsku celinu. Alegorija se u modernoj i avangardnoj umetnosti pojavljuje kao model koji omogućava napuštanje metafizičkih pretpostavki idealističke estetike i da razdvojenost (nepotpunost) koja vlada životima savremenih ljudi postaje temeljni princip doživljaja umetnosti.
Cilj alegorije u avangardi nije da prikaže duhovno, onostrano i natčulno kao što je to bilo u tradicionalnoj umetnosti. Njen cilj je da pokaže da je svako značenje veštački spoj i raspored umetničkih, jezičkih i mentalnih aspekata koji nisu prirodno nužno povezani jedan sa drugim. Avangardna alegorija je veštačka tvorevina koja pokazuje da su sva značenja kulture veštačke, ideološki i konceptualno određene pojave.
Američki teoretičar postmodernizma, Kreg Ovens, transformisao je tradicionalnu i modernističku ideju alegorije u model postmodernističke dekonstrukcije narativa. Prema Ovensu, alegorijske slike su prisvojene slike, što znači da ih umetnik ne izmišlja i ne stvara im nova značenja. Postmoderni alegorijski umetnik polaže pravo na različita značenja iz kulture i istorije, pozicionirajući se kao tumač koji povezuje njihove različite značenjske okvire, vrednosti i uloge. Postmoderni umetnik ne traži izvorni smisao slike, već ukazuje na pravce prebražavanja i prevođenja značenja. U tom smislu, alegorijsko umetničko delo je otvoreno, nedovršeno, ponovljivo i fragmentarno. Alegorijska slika je hijeroglif, rebus i slagalica u intertekstualnom odnosu sa drugim slikama, tekstovima, filmovima, skulpturama i ideološkim idejama.
Za razliku od tradicionalne vizuelne alegorije, postmodernistička alegorija ne oslikava univerzalne odnose, duhovna stanja, svet onostranog i metafizičke vizije kroz svakodnevne pojedinačne slikovne scene. Prikazuje proces prisvajanja i korišćenja postojećih istorijskih umetničkih i književnih značenja uspostavljanjem, obično nedoslednog, vizuelnog narativa. Za srednjovekovnog, baroknog ili romantičnog slikara alegorija je bila model izražavanja i saopštavanja nebukvalnog, nereprezentativnog i neizrecivog sadržaja, a za postmodernog umetnika alegorija je semiološka formula koja pokazuje prebražavanje vizuelnih značenja u semiotička i lingvistička značenja i i obrnuto.
Postmodernistička alegorija je dekonstrukcija alegorije, što znači da alegorijska umetnička dela ne proizvode značenje, već ukazivanjem na složene mogućnosti produkcije značenja slike i slikarstva dovode u pitanje uobičajenu, prirodnu, uobičajenu i totalizovanu prihvatljivost umetničkih značenja. Pokazuje se da značenje umetničkog dela nije posledica neposrednog opažajnog i estetskog doživljaja, već složenog odnosa između postojećih sistema značenja kulture i istorije.
Postmodernistička alegorija se razvija u različitim tendencijama postavangardne i postmodernističke umetnosti: (1) u lend art instalacijama Roberta Smitsona, koje pokazuju kako se prirodno okruženje pretvara u veliku alegoriju evolucije prirodnog sveta, i u instalacijama Jozefa Bojsa, koji, koristeći trošne organske materijale, ukazuje na kosmičke zakone preobražajne energije i time ritualno alegorizuje političku moć pojedinca; (2) u muralima sa rečima Lorensa Vejnera, Roberta Berija i Džozefa Košuta; kod njih se zapisi na zidu javljaju kao jezički rebusi koji alegorijski ukazuju na granice doživljaja vizuelne percepcije; (3) u transavangardnim i neoekspresionističkim slikama Džulijana Šnabela i Frančeska Klementea, koje ironično dekonstruišu velike alegorijske teme istorije umetnosti; (4) u fotografskim, filmskim i video radovima neokonceptualaca i tehno-umetnika, koji pokazuju kako se stvara eklektično, fragmentarno i medijski determinisano značenje masovne kulture spektakla (Džon Baldesari, Sindi Šerman, Barbara Kriger, Ričard Prins, Bil Viola, Dara Birnbaum).
Ideju postmodernističke alegorije pokrenuo je i razvio po modelu američki konceptualni umetnik Džon Baldesari u kultnom delu Proklete alegorije (Obojene rečenice) (Blasted Allegories [Colorful Sentences]), 1978). Rad je izveden kao serija fotografija nastala snimanjem sekvenci popularnih TV serija. Fotografije su zatim obojene i na njima su ispisane reči. Redosled fotografija je izveden iz odnosa između reči i vizuelnog prikaza koji fotografija uspostavlja. Niz fotografija i reči sugeriše da delo „priča priču”, iako se ona ne može u potpunosti rekonstruisati. Serija fotografija je jezička igra koja pokazuje relativnost i nedoslednost značenja i nemogućnost samog narativa. Važan je još jedan alegorijski momenat: Baldesari svojim delom alegorizuje bukvalna narativna značenja televizijskog filma, pokazujući da je osnovni alegorijski motiv postmodernog čoveka elektronski svet slika, za razliku od srednjovekovnog alegoričara čiji je osnovni alegorijski motiv bio prirodni pejzaž.
Vidi još uredi
Reference uredi
- ^ a b Mišić, Milan, ur. (2005). Enciklopedija Britanika. A-B. Beograd: Narodna knjiga : Politika. str. 30. ISBN 86-331-2075-5.
- ^ Levis, Richard. „Allegory and the Eclogues”. Virginia Tech. Pristupljeno 20. 1. 2019.
Literatura uredi
- Northrop Frye (1957) Anatomy of Criticism
- Michel Foucault (1966) The Order of Things
Spoljašnje veze uredi
- Brief definition of Allegory
- Dictionary of the History of Ideas: Allegory in Literary history