Alžir (grad)
Alžir (arap. مدينة الجزائر Madīnat al-Dschazā'ir, uprošćeno دزاير Dzayer[1], franc. Alger) je glavni i najveći grad istoimene severnoafričke države.[2] Grad se nalazi u zapadnom delu zaliva Sredozemnog mora koji je dobio naziv po njemu. Nalazi se na padinama Sahela, brdskog lanca paralelnog sa obalom. Ova brda su deo planina Atlas.
| Alžir arap. دزاير Dzayer | |
|---|---|
 Alžir | |
 Grb
| |
| Administrativni podaci | |
| Država |  Alžir |
| Pokrajina | Alžir |
| Osnovan | 944. |
| Stanovništvo | |
| Stanovništvo | |
| — 2011. | 3.415.811 |
| — gustina | 9.409,95 st./km2 |
| Aglomeracija | 3 456 701 (2008) |
| Geografske karakteristike | |
| Koordinate | 36° 46′ 35″ S; 3° 03′ 31″ I / 36.7763° S; 3.0585° I |
| Aps. visina | 2—424 m |
| Površina | 363 km2 |
  Alžir Alžir na karti Alžira | |
| Poštanski broj | 16000–16132 |
| Pozivni broj | (0)21 |
| Veb-sajt | |
| http://www.alger-city.com/ | |
U gusto naseljenom centralnom delu grada živi 2,2 miliona stanovnika.[3] Vilajet Alžir sačinjavaju ukupno 57 naselja sa 3,5 miliona stanovnika (2008).[4] Poslednjih decenija niz prigradskih naselja integrisan je u gradsko područje. U regiji glavnog grada, koja prevazilazi područje vilajeta, živi 6,3 miliona ljudi (2008).[5]
Grad je podeljen na dva dela - novi, moderni deo i stari grad. U starom gradu se nalazi kazba, tvrđava iz 16. veka, Velika džamija iz 11. veka, džamija iz 1660. i građevine iz francuskog kolonijalnog doba (1830—1962). Tvrđava se od 1992. nalazi na UNESKO listi Svetske baštine.[6]
Oko 1200. p. n. e. Feničani su naselili prostor gde se danas nalazi Alžir. U zalivu su osnovali trgovačku koloniju Ikosim, gde su kasnije vladali kraljevi Mauritanije i Rimljani. Grad Alžir je osnovan 944. godine.
Geografija uredi
Grad je smešten amfiteatralno oko zapadnog dela istoimenog zaliva na Sredozemnom moru, stari deo grada leži po brežuljcima (122 m), gorju Mont Plezanta (300 m), delu masiva Atlas, koji se proteže paralelno sa obalom.
Stari orijentalni gusto naseljeni deo grada, zvani Kazba karakterišu strme, uske ulice, nadsvođene stepenice i brojna muslimanska groblja, od kojih je najpoznatije El Ketar. Zbog istorijskih i estetskih kriterijuma je Kazba 1992. uvrštena na Uneskov spisak Svetske baštine. Novi deo modernog grada sa širokim bulevarima, palatama i parkovima, izgrađen je u 19. veku za vreme francuske kolonijalne uprave (1830–1962).
Klima uredi
Alžir se nalazi mediteranskoj klimatskoj zoni sa toplim suvim letima i hladnim i vlažnim zimama. Prosečna godišnja temperatura iznosi 18,2 °C. Najtopliji mesec je avgust sa prosečnom temperaturom od 25,2 °C, dok su najhladniji januar i februar sa prosečno 12,2 do 12,6 °C. Vetar sa mora donosi osveženje leti. Zimi su česte nepogode sa dosta kiše. Dana 9. novembra 2001. u gradu je u jakom nevremenu stradalo 672 ljudi, a 1500 porodica je ostalo bez krova nad glavom. Prosečna godišnja količina padavina je 598 milimetara. Najviše kiše padne između novembra i februara.
| Klima Alžira (Dar el Bejda međunarodni aerodrom) 1976–2005 proseci, ekstremi 1838–sadašnjost | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Pokazatelj \ Mesec | Jan. | Feb. | Mar. | Apr. | Maj | Jun | Jul | Avg. | Sep. | Okt. | Nov. | Dec. | God. |
| Apsolutni maksimum, °C (°F) | 27,6 (81,7) |
31,4 (88,5) |
36,3 (97,3) |
36,5 (97,7) |
41,1 (106) |
44,6 (112,3) |
45,2 (113,4) |
47,5 (117,5) |
44,4 (111,9) |
39,5 (103,1) |
34,4 (93,9) |
30,4 (86,7) |
47,5 (117,5) |
| Maksimum, °C (°F) | 16,7 (62,1) |
17,4 (63,3) |
19,3 (66,7) |
20,9 (69,6) |
23,9 (75) |
28,2 (82,8) |
31,2 (88,2) |
32,2 (90) |
29,6 (85,3) |
25,9 (78,6) |
20,8 (69,4) |
17,9 (64,2) |
23,7 (74,7) |
| Prosek, °C (°F) | 11,1 (52) |
11,7 (53,1) |
13,2 (55,8) |
14,9 (58,8) |
18,1 (64,6) |
22,2 (72) |
25,1 (77,2) |
26,0 (78,8) |
23,6 (74,5) |
20,1 (68,2) |
15,3 (59,5) |
12,6 (54,7) |
17,8 (64) |
| Minimum, °C (°F) | 5,5 (41,9) |
5,9 (42,6) |
7,1 (44,8) |
8,8 (47,8) |
12,3 (54,1) |
16,1 (61) |
18,9 (66) |
19,8 (67,6) |
17,6 (63,7) |
14,2 (57,6) |
9,8 (49,6) |
7,2 (45) |
11,9 (53,4) |
| Apsolutni minimum, °C (°F) | −3,3 (26,1) |
−1,9 (28,6) |
−1,0 (30,2) |
−0,8 (30,6) |
2,6 (36,7) |
5,5 (41,9) |
9,0 (48,2) |
9,5 (49,1) |
8,2 (46,8) |
4,1 (39,4) |
−0,1 (31,8) |
−2,3 (27,9) |
−3,3 (26,1) |
| Količina padavina, mm (in) | 81,4 (3,205) |
72,7 (2,862) |
55,0 (2,165) |
58,4 (2,299) |
41,9 (1,65) |
8,5 (0,335) |
4,5 (0,177) |
8,2 (0,323) |
28,3 (1,114) |
58,8 (2,315) |
89,6 (3,528) |
91,0 (3,583) |
598,3 (23,555) |
| Dani sa padavinama (≥ 0.1 mm) | 11,4 | 10,6 | 9,7 | 9,1 | 7,3 | 2,5 | 1,5 | 2,5 | 5,3 | 8,6 | 11,1 | 12,1 | 91,7 |
| Relativna vlažnost, % | 71 | 66 | 65 | 62 | 66 | 66 | 67 | 65 | 68 | 66 | 68 | 68 | 67 |
| Sunčani sati — mesečni prosek | 139,5 | 158,2 | 207,7 | 228,0 | 300,7 | 300,0 | 353,4 | 325,5 | 267,0 | 198,4 | 153,0 | 145,7 | 2.777,1 |
| Sunčani sati — dnevni prosek | 4,5 | 5,6 | 6,7 | 7,6 | 9,7 | 10,0 | 11,4 | 10,5 | 8,9 | 6,4 | 5,1 | 4,7 | 7,6 |
| Izvor #1: Svetska meteorološka organizacija (prosečne temperature i precipitacija, 1976–2005)[7] | |||||||||||||
| Izvor #2: Arapska metereološka knjiga (vlažnost i sunčanost),[8] Meteo Climat (record highs and lows)[9] | |||||||||||||
Istorija uredi
Prvo naselje na prostoru današnjeg grada - Ikosim, osnovali su Feničani oko 1200. p. n. e. koji su tu imali svoju trgovačku koloniju. Nakon njih, Ikosim su zauzeli numidijski vladari i vladali njime, sve dok taj deo Afrike nisu zauzeli Rimljani i nastavili vladati njime i preimenovali ga u Icosium. Rimski car Vespazijan dodelio je Ikosijumu status grada - civitas u 1. veku, a krajem 5. veka Ikosijum je postao sedište biskupa.
Današnji Alžir, osnovao je 944. Bulogin ibn Ziri, osnivač berberske dinastije Zirid - Sanhadža. Njihovu vladavinu prekinuo je 1148. Ruđer II Sicilijanski koji nije dugo vladao jer su ga već 1159. zauzeli Almohadi, i vladali njime sve do 13. veka, kad je njime zavladao Abd el Vadid sultan iz Tlemcena. Iako je formalno bio pod Sultanatom Tlemcen, grad Alžir imao je veliku samostalnost i vlastitog emira, ali u seni Orana koji je tad bio glavna luka i sedište moći Abd el Vadida.
Početkom 1302. poluostrvo Penon koje zatvara luku, zauzeli su Španci. Od tad je počela trgovačka aktivnost između Alžira i Španije, ali je samo naselje i nadalje ostalo malo i beznačajno, sve dok se u njega nisu naselili brojni prognani Mauri iz Španije, krajem 15. veka. Španci su 1510. preduzeli veliku ofanzivu na obalu Alžira i zauzeli obalske gradove, želeći da tako spreče gusarsku aktivnost, a na poluostrvu Penon izgradili su utvrđenje.[10]
Grad za vreme osmanske vlasti uredi
Tadašnji vladar Alžira, - emir Selim bin Teumi, pozvao je 1516. poznate osmanske gusare braću Oruka i Hajrudina Barbarosu u pomoć da se izbace Špance iz gradova. Oruk se odazvao molbi i došao u Alžir, i 1516. zauzeo grad, ali je istovremeno pogubio Selima, zatim je preduzeo veliku kampanju da istera Špance iz svih obalskih gradova. Oruk je poginuo već sledeće godine 1517. u borbi protiv Španaca prilikom zauzimanja Tlemcena. Njega je nasledio brat Hajrudin Barbarosa koji je nakratko izgubio grad 1524, ali ga je ponovno zauzeo 1529. Hajrudin je pretvorio Alžir u pašaluk, a kasnije ga transformirao u Begluk Alžir, a zatim formalno pozvao sultana Sulejmana Veličanstvenog da prihvati suverenitet nad Alžirom i pripoji ga Osmanskom carstvu. Kako se Alžir nalazio na rubu carstva, i izvan kontrole Visoke Porte, Hajrudin Barbarosa obnovio je gusarsku aktivnost, koja je od tad postala glavna privredna aktivnost obalskih gradova i sedište Berberskih korsara koji su dobra tri veka ugrožavali plovidbu po tom delu Mediterana.[11]
Za vreme osmanske vlasti grad Alžir bio je opasan zidinama sa svih strana, uključujući pojas uz obalu. U grad je vodilo pet vrata, iz kojih su ceste vodile u centar koji je tad bio kod Džamije Ketšava. Grad je dobio citadelu 1556. Tadašnja glavna ulica išla je od severa prema jugu i delila je grad na dva dela; Gornji grad (al-Gabal, ili Planina) koji se sastojao od pedesetak malih mahala različitih etničkih zajednica (Andaluzijaca, Jevreji, Mavara i lokalnih Kabila, i Donji grad (al Vata, ili ravnica) koji je bio administrativno, vojno i trgovačko središte grada, u kojem su uglavnom stanovali turski dostojanstvenici i ljudi iz više klase.[12]
Grad za vreme francuske kolonijalne vlasti uredi
Od 1815. do 1962. istorija grada duboko je povezana sa istorijom tadašnje metropole iz koje se vladalo Francuskom. Casus belli za napad na Alžir, bila je uvreda francuskog konzula, kojeg je dej - tadašnji osmanski upravnik Alžira, udario muholovkom, naljućen izjavom konzula da francuska vlada ne želi da plati velika dugovanja dvojici alžirskih trgovaca. Zbog tog je francuska vojska pod zapovedništvom grofa Luja-Avgusta-Viktora de Burmonta napala grad 4. jula 1830, a već sledećeg dana grad je kapitulirao. Od tad je Alžir postao glavni grad kolonije Francuski Alžir.
Na početku 20. veka većina stanovnika grada, bili su Evropljani (manje više Francuzi).[13] Tokom 1930-ih godina, grad je postao čuven zbog arhitekta Le Korbizjea koji je izradio znatan broj urbanističkih rešenja za potpuni redizajn kolonijalnog grada. Le Korbizje je bio vrlo kritičan prema onom što je zatekao i video u Alžiru, opisujući Evropski deo grada kao „ništa, osim popucalih zidova i devastirane prirode”. Bio je i vrlo kritičan prema velikoj razlici u životnom standardu između evropskih i afričkih stanovnika grada, to stanje je opisao riječima civilizovani žive kao štakori po rupama, dok varvari' žive u samoći i blagostanju.[14] Od njegovih ambicioznih rešenja, malo tog je izvedeno, jer ih je tadašnja kolonijalna administracija ignorisala.
Za vrijeme Drugog svetskog rata Alžir je bio posljednji veći grad koji su Saveznici zauzeli 9. novembra 1942. nakon pomorskog desanta na Maroko, iz kojeg je organizovano slamanje Romelovih jedinica u Tunisu i potpuno oslobođenje Afrike od Osovinskih sila.
Od sticanja nezavisnosti 1962. Alžir je ispočetka izgubio dobar deo dotadašnjih stanovnika, - koji su se iselili u Francusku, ali je sledećih dekada počeo enormno da raste, tako da danas u njemu živi 10% stanovnika zemlje, pretpostavlja se da danas u širem prostoru grada živi 5 000 000 ljudi.[15]
Alžir je bio domaćin Sveafričkih igara održanih 1978. i 2007, a 2007. bio je afrički grad kulture.
Stanovništvo uredi
Ovaj odeljak bi trebalo proširiti. Možete pomoći dodavanjem sadržaja. |
| Godina |
|---|
| Stanovništvo |
Privreda uredi
Ovaj odeljak bi trebalo proširiti. Možete pomoći dodavanjem sadržaja. |
Saobraćaj uredi
Ovaj odeljak bi trebalo proširiti. Možete pomoći dodavanjem sadržaja. |
Partnerski gradovi uredi
Reference uredi
- ^ Alger, 32 siècles d'Histoire Hocine Mezali, ENAG/Synergie Ed., Alger 2000
- ^ Mišić, Milan, ur. (2005). Enciklopedija Britanika. A-B. Beograd: Narodna knjiga : Politika. str. 34. ISBN 86-331-2075-5.
- ^ World Gazetteer: Broj stanovnika gradskog jezgra, Pristupljeno 5. 5. 2013.
- ^ World Gazetteer: Broj stanovnika vilajeta, Pristupljeno 5. 5. 2013.
- ^ World Gazetteer: Broj stanovnika šireg gradskog područja, Pristupljeno 5. 5. 2013.
- ^ UNESCO: Alžirska kazba u listi Svetske baštine, Pristupljeno 5. 5. 2013.
- ^ „World Weather Information Service–Algiers”. World Meteorological Organization. Pristupljeno 16. 10. 2016.
- ^ „Appendix I: Meteorological Data” (PDF). Springer. Arhivirano iz originala (PDF) 04. 03. 2016. g. Pristupljeno 16. 10. 2016.
- ^ „Station Alger” (na jeziku: French). Meteo Climat. Pristupljeno 16. 10. 2016.
- ^ Celik 1997, str. 13.
- ^ „Tyrkjaránið – Heimaslóð” (na jeziku: islandski). Heimaslod.is. Pristupljeno 27. 6. 2010.
- ^ Celik 1997, str. 13–14.
- ^ Hourani, Hourani & Ruthven 2002, str. 323.
- ^ Celik 1997, str. 5.
- ^ „Algiers in the World Gazetteer”. World-gazetteer.com. Arhivirano iz originala 30. 9. 2007. g. Pristupljeno 3. 11. 2011.
Literatura uredi
- Hourani, Albert Habib; Hourani, Albert; Ruthven, Malise (2002). A History of the Arab Peoples. Harvard University Press. str. 323. ISBN 978-0-674-01017-8.
- Celik, Zeynep (1997). Urban Forms and Colonial Confrontations: Algiers Under French Rule. University of California Press. str. 13—14.
- Benseddik, Nacéra (2004), „Chronique d’une Cité Antique”, Alger: Lumières sur la Ville, Actes du Colloque de l'EPAU 4–6 May 2001, Algiers, str. 29–34. (jezik: francuski)
- Ghaki, Mansour (2015), „Toponymie et Onomastique Libyques: L'Apport de l'Écriture Punique/Néopunique” (PDF), La Lingua nella Vita e la Vita della Lingua: Itinerari e Percorsi degli Studi Berberi, Studi Africanistici: Quaderni di Studi Berberi e Libico-Berberi, No. 4, Naples: Unior, str. 65—71, ISBN 978-88-6719-125-3, ISSN 2283-5636, Arhivirano iz originala (PDF) 28. 04. 2020. g., Pristupljeno 03. 02. 2019. (jezik: francuski)
- Lipiński, Edward (2004), Itineraria Phoenicia, Orientalia Lovaniensia Analecta, No. 127, Studia Phoenicia, Vol. XVIII, Leuven: Uitgeverij Peeters.
Spoljašnje veze uredi
- Ovaj članak uključuje tekst iz publikacije koja je sada u javnom vlasništvu: Chisholm, Hugh, ur. (1911). „Algiers”. Encyclopædia Britannica (na jeziku: engleski). 1 (11 izd.). Cambridge University Press. str. 653—655.
