Altepetl
Altepetl (navt. āltepētl), osnovni oblik teritorijalne organizacije među Astecima (Mešicima) u pretkolumbovskom Meksiku. Obično se prevodi kao grad-država ili feudalni posed.[1]
Etimologija i značenje uredi
Izvorno, reč altepetl je na jeziku navatl označavala naselje. Nastala je od reči atl (voda) i tepetl (brdo, uzvišenje), pošto su se sela osnivala na mestu gde ima vode i obično na uzvišicama.[1] Termin altepetl obično se prevodi kao feudalni posed. Pojedini moderni istoričari upoređivali su altepetl sa gradom-državom, iako bi on bolje bio definisan kao kneževina na osnovu toga što poseduje jasan vrh, vladajuđu dinastiju, državnu upravu i određenu teritoriju. Španci su ga nazivali indijanskim selom, iako treba naglasiti da ovaj termin podrazumeva malu državu ili političko udruženje i njegovu teritoriju, a ne naselje u modernom smislu reči.[2]
Društveno uređenje uredi
U kasnom postklasičnom periodu (1168-1521) u Mezoamerici je bilo na stotine malih kraljevstava (verovatno oko 1.500)ː neka od njih bila su potpuno nezavisna, neka potčinjena drugim, a neka su bila centri moćnih imperija, kao Tenočtitlan, prestonica Asteka. Svako kraljevstvo bilo koje veličine funkcionisalo je kao teritorijalna jedinica, predstavljalo je skup hramova i trgova, imalo je naseljeni deo i oblasti za proizvodnju, kao i državnu administraciju, sudove i poreznike. Ime koje su Nahui davali svakoj od tih političko-teritorijalnih jedinica bilo je altepetl. Tenočtitlan je bio altepetl, a to su bili i Tabasko, Tlaskala, Sempoala i mnoga manja mesta. U većini slučajeva glavna naseobina jednog altepetla bio je grad, ali je takođe bilo i manje urbanizovanih poseda, koji su se sastojali samo iz obrednog centra i rezidencije vladara i njegove porodice i okolnih seoskih zajednica.[3]
Na čelu skoro svih tih poseda nalazio se nasledni vladar ili gospodar, koji se na jeziku navatl nazivao tlahtoani (navatlː onaj koji govori). Španci su ovu reč preveli koristeći taino reč kacik. Vladari su ubirali poreze (u radu i proizvodima) i primali različite usluge u zavisnosti od običaja i prakse svakog pojedinačnog mesta, i uživali su povlastice. U nekim oblastima imali su i podanike vezane za zemlju, takozvane majeke ( navatlː oni koji imaju ruke), koje su Španci okarakterisali kao kmetove.[2]
Postojali su prosti posedi, od samo jednog naselja, relativno zatvoreni i slabo raslojeni, a bilo je i velikih, kosmopolitskih, sa brojnim naseobinama i složenom družtvenom hijerarhijom, od plemića do robova.[2]
Regionalne razlike uredi
Pojam altepetl postojao je i u drugim jezicima, ali su drugi narodi izvan područja Nahua posed kome su pripadali najčešće nazivali jednostavnijim izrazom za naselje ili mestoː njuu na mistečkom, kaaj na jukatečkom majanskom, ireta na taraškom. Društveno uređenje kod svih naroda Mezoamerike u kasnom postklasičnom periodu bilo je u osnovi slično, iako su Nahui bili više urbanizovani, Otomi više rasuti, Purepeći sa manje društvenih slojeva, a Maje naklonjeniji rodovskom neko političkom društvenom uređenju.[3]
Izvori uredi
- ^ a b Nalda 2021, str. 101.
- ^ a b v Garsija Martinez 2021, str. 170-173.
- ^ a b Eskalante Gonsalbo 2021, str. 151-152.
Literatura uredi
- Nalda, Enrike (2022). „KLASIČNO DOBA U STAROM MEKSIKU”. Nova opšta istorija Meksika. Novi Sad: Akademska knjiga. ISBN 978-86-6263-371-2.
- Eskalante Gonsalbo, Pablo (2022). „POSTKLASIČNO DOBA U MEZOAMERICI”. Nova opšta istorija Meksika. Novi Sad: Akademska knjiga. ISBN 978-86-6263-371-2.
- Garsija Martinez, Bernardo (2022). „GODINE OSVAJANJA”. Nova opšta istorija Meksika. Novi Sad: Akademska knjiga. ISBN 978-86-6263-371-2.
- Seke, Igor (2018). Osnovni navatl (astečko)-srpski rečnik : sa gramatikom navatla. Novi Sad: Prometej. ISBN 978-86-515-1365-0.