Википедија

Arabijska pustinja

Arabijska pustinja (arap. الصحراء العربية) je veliko pustinjsko prostranstvo koje se pruža od Jemena, Persijskog zaliva i Omana do Jordana i Iraka.[3] Pokriva najveći dio Arabijskog poluostrva sa površinom od 2.330.000 km².[4] U njenom središtu je Rub el Hali, jedno od najvećih područja prekrivenih pijeskom na svijetu.[5][6]

Arabijska_pustinja
ٱلصَّحْرَاء ٱلْعَرَبِيَّة
Pustinja u blizini Šardže, Ujedinjeni Arapski Emirati
Mapa ekoregije arapske pustinje
Ekologija
CarstvoPalearktička zona
Biompustinje i kseričko šiblje
Granice
Spisak
Geografija
Područje1.855.470[1] km2 (716.400 sq mi)
Zemlje
Spisak
Konzervacija
Konzervacioni statuscritical/endangered[2]
Snimak Arabijske pustinje iz svemira.

Samo su rijetke životinje poput pustinjske mačke, gazela ili nekih vrsta guštera prilagođene ovakvim ekstremnim uslovima za život. Klima je izrazito suva, a temperature osciliraju od ekstremnih vrućina do sezonskih noćnih hladnoća. Ovo ekoregija ima malu biološku raznolikosti, premda ovdje uspjeva nekoliko endemskih biljaka. Mnoge vrste, poput prugaste hijene, šakala ili medojednog jazavca koji su ranije naseljavale ovo područje su izumrle zbog lova i uništavanja staništa. Neke su vrste i zaštićene.

U Arabijskoj pustinji se nalaze velike zalihe nafte i gasa.

Geografija uredi

Ova pustinja se nalazi uglavnom u Saudijskoj Arabiji i pokriva veći deo te zemlje. Prostire se na susedne delove južnog Iraka, južnog Jordana, centralnog Katara, veći deo emirata Abu Dabija u Ujedinjenim Arapskim Emiratima (UAE), zapadni Oman i severoistočni Jemen. Ekoregion takođe uključuje većinu Sinajskog poluostrva u Egiptu i susednu pustinju Negev u južnom Izraelu.[1]

Osobine uredi

  • Pustinja Rub el-Kali je sedimentni basen koji se proteže duž ose od jugozapada do severoistoka preko arapskog pojasa.[7] Na nadmorskoj visini od 1.000 m (3.300 ft), stenoviti pejzaži daju Rub el-Kali, ogromnu peščanu bezdan čija krajnja južna tačka prelazi centar Jemena. Pesak prekriva šljunkovite ili gipsane ravnice, a dine dostižu maksimalnu visinu do 250 m (820 ft). Pesak je pretežno silikatni, sastavljen od 80 do 90% kvarca i ostatka feldspata, čija zrna obložena oksidom gvožđa boje pesak narandžasto, ljubičasto i crveno.
  • Koridor peščanog terena poznat kao pustinja Ad-Dahna povezuje pustinju An-Nafud (65.000 km2 ili 40.389 kvadratnih milja) na severu Saudijske Arabije sa Rub al-Khalijem na jugoistoku.
  • Nagib Tuvajk je eskrap sa 800 km (500 mi) dugim lukom koji uključuje krečnjačke litice, visoravni i kanjone.[8][9]
  • Postoje slane ravnice, uključujući i živi pesak Um al Samima.[2]
  • Vahibski pesak u Omanu je izolovano peščano more koje se graniči sa istočnom obalom.[10][11]

Klima uredi

Arapska pustinja ima suptropsku, vruću pustinjsku klimu,[12] sličnu klimi pustinje Sahare (najveće vruće pustinje na svetu).[13][14][15] Arapska pustinja je zapravo produžetak pustinje Sahare preko Arapskog poluostrva.

Klima je uglavnom suva. Većina oblasti ima oko 100 mm (3,9 in) kiše godišnje. Za razliku od pustinje Sahare — od kojih je više od polovine hiperaridno (sa padavinama manjim od 50 mm (2,0 in) godišnje) — Arapska pustinja ima samo nekoliko hiperaridnih područja. Ove retke najsušnije oblasti mogu dobiti samo 30 do 40 mm (1,6 in) kiše godišnje.

Indeks trajanja sunčeve svetlosti u Arapskoj pustinji je veoma visok po globalnim standardima: između 2.900 sati (66,2% dnevnog svetla) i 3.600 sati (82,1% dnevnog svetla), ali obično oko 3.400 sati (77,6% dnevnog svetla). Tako tokom cele godine u regionu preovladavaju uslovi vedrog neba sa dosta sunca, a oblačni periodi su retki.

Vidljivost na nivou tla je relativno niska, uprkos sjaju sunca i meseca, zbog prašine i vlage.

Temperature ostaju visoke tokom cele godine. U leto, u nižim predelima, prosečne visoke temperature su uglavnom preko 40 °C (104 °F). U izuzetno niskim područjima, posebno duž Persijskog zaliva (blizu nivoa mora), letnje temperature mogu dostići 48 °C (118 °F). Prosečne niske temperature leti su obično preko 20 °C (68 °F), a na jugu ponekad mogu da pređu 30 °C (86 °F). Rekordno visoke temperature iznad 50 °C (122 °F) dostignute su u mnogim oblastima pustinje, delom zato što je njena ukupna nadmorska visina relativno niska.

Flora uredi

Ekoregion arapske pustinje ima oko 900 vrsta biljaka.[16]

Rub el-Kali ima veoma ograničenu florističku raznolikost. Postoji samo 37 biljnih vrsta, 20 zabeleženo u glavnom delu peska i 17 oko spoljnih ivica. Od ovih 37 vrsta, jedna ili dve su endemične. Vegetacija je veoma difuzna, ali prilično ravnomerno raspoređena, sa nekim prekidima skoro sterilnih dina.[2] Neke tipične biljke su Calligonum crinitum na padinama dina, Cornulaca arabica (slanica), Salsola stocksii (slanica) i Cyperus conglomeratus. Druge rasprostranjene vrste su Dipterygium glaucum, Limeum arabicum, i Zygophyllum mandavillei. Vrlo malo stabala se nalazi osim na spoljnoj ivici (tipično Acacia ehrenbergiana i Prosopis cineraria). Ostale vrste su drvenasta višegodišnja Calligonum comosum, i jednogodišnje bilje kao npr. Danthonia forskallii.[2]

Fauna uredi

Arapska pustinja ima 102 autohtone vrste sisara.[16] Domaći sisari uključuju arapskog oriksa (Oryx leucoryx), peščanu gazelu (Gazella marica), planinsku gazelu (G. gazella), nubijskog kozoroga (Capra nubiana), arapskog vuka (Canis lupus arabs), prugastu hijanu (Hyaena hyaena), karakala (Caracal caracal), peščana mačka (Felis margarita), crvena lisica (Vulpes vulpes) i rtski zec (Lepus capensis).[2]

Azijski gepard[17] i azijski lav[18] nekada su živeli u Arapskoj pustinji.

Ovaj ekoregion je dom za 310 vrsta ptica.[16]

Ljudi, jezik i kulture uredi

Ovo područje je dom nekoliko različitih kultura, jezika i naroda, sa islamom kao dominantnom verom. Glavna etnička grupa u regionu su Arapi, čiji je primarni jezik arapski.

Naseobine uredi

U centru pustinje leži Rijad, glavni grad Saudijske Arabije, sa više od 7 miliona stanovnika.[19] Drugi veliki gradovi, kao što su Dubai, Abu Dabi ili Kuvajt, leže na obali Persijskog zaliva.

Prirodni resursi uredi

Prirodni resursi dostupni u arapskoj pustinji uključuju naftu, prirodni gas, fosfate i sumpor.

Očuvanje i pretnje uredi

Pretnje po ekoregion uključuju prekomernu ispašu stoke i divljih kamila i koza, krivolov divljih životinja i oštećenje vegetacije usled vožnje van puta.[2]

Status zaštite pustinje je kritičan/ugrožen. U UAE, peščana gazela i arapski oriks su ugroženi, a jazavci, šakali i prugaste hijene su već istrebljeni.[2]

Zaštićene oblasti uredi

Udeo od 4,23% ekoregije je u zaštićenim područjima.[1]

Saudijska Arabija je uspostavila sistem rezervata koji nadgleda Nacionalna komisija za očuvanje i razvoj divljih životinja (NCWCD).[2]

  • Rezervat Harat el-Hara (12.150 km²), osnovan 1987. godine, nalazi se na granici Jordana i Iraka i štiti deo kamenite bazaltne pustinje Harat el-Šam. Rezervat obuhvata grub teren crnih bazaltnih gromada i izumrlih vulkanskih čunjeva iz srednjeg miocena. On pruža stanište za preko 250 vrsta biljaka, 50 vrsta ptica i 22 vrste sisara.[2]
  • Rezervat Uruk Bani Marid (12.000 km²) nalazi se na zapadnoj ivici Rub el-Kali. Arapski oriks i peščana gazela ponovo su uvedeni u rezervat 1995. godine.
  • Rezervat kozoroga (200 km²) je južno od Rijada. Štiti nubijskog kozoroga i ponovo uvedenu populaciju planinskih gazela.[2]
  • Specijalni rezervat prirode Al-Tabaik se nalazi u severnoj Saudijskoj Arabiji i štiti populaciju nubijskih kozoroga.[2]

Zaštićena područja u Ujedinjenim Arapskim Emiratima uključuju zaštićeno područje Al Hubara (2492,0 km²), zaštićeno područje Al Gada (1087,51 km²), zaštićeno područje arapskog oriksa (5974,47 km²), zaštićeno područje Ramlah (544,44 km²) i zaštićeno područje Al Beda.[20]

Reference uredi

  1. ^ a b v "Arabian Desert and East Sahero-Arabian xeric shrublands". Digital Observatory of Protected Areas. Accessed 22 November 2020. [1]
  2. ^ a b v g d đ e ž z i j „Arabian Desert”. Terrestrial Ecoregions. World Wildlife Fund. 
  3. ^ Mišić, Milan, ur. (2005). Enciklopedija Britanika. A-B. Beograd: Narodna knjiga : Politika. str. 62. ISBN 86-331-2075-5. 
  4. ^ Wright 2006, str. 456
  5. ^ Vincent, Peter (2008). Saudi Arabia: an environmental overview. Taylor & Francis. str. 141. ISBN 978-0-415-41387-9. Pristupljeno 12. 10. 2015. 
  6. ^ Clark, Arthur (1989). Amdt, Robert, ur. „Lakes of the Rub' al-Khali”. Saudi Aramco World. 40 (3): 28—33. ISSN 0003-7567. Arhivirano iz originala 13. 01. 2010. g. Pristupljeno 12. 10. 2015. 
  7. ^ „Rub Al-Khali, a photo and short description”. A Lovely World. 
  8. ^ Scoville, Sheila A. (2006). Gazetteer of Arabia: a geographical and tribal history of the Arabian Peninsula. 2. Akademische Druck- u. Verlagsanstalt. str. 117—122. ISBN 0-7614-7571-0. 
  9. ^ Ghazanfar, Shahina A.; Fisher, Martin (2013-04-17). „11–13”. Vegetation of the Arabian Peninsula. Sultan Qaboos University, Muscat, Oman: Springer Science & Business Media. str. 270—345. ISBN 978-9-4017-3637-4. 
  10. ^ „The Wahiba Sands”. Rough Guides. Arhivirano iz originala 20. 10. 2020. g. Pristupljeno 2014-08-16. 
  11. ^ „Sharqiya (Wahiba) Sands, Oman - Travel Guide, Info & Bookings – Lonely Planet”. Lonely Planet. Pristupljeno 2013-06-09. 
  12. ^ Peel, M. C.; B. L. Finlayson; T. A. McMahon (2007). „Updated world map of the Köppen-Geiger climate classification” (PDF). Hydrology and Earth System Sciences. 11 (5): 1633—1644. Bibcode:2007HESS...11.1633P. doi:10.5194/hess-11-1633-2007  . 
  13. ^ Cook, Kerry H.; Vizy, Edward K. (2015). „Detection and Analysis of an Amplified Warming of the Sahara Desert”. Journal of Climate. 28 (16): 6560. Bibcode:2015JCli...28.6560C. doi:10.1175/JCLI-D-14-00230.1  . 
  14. ^ „Largest Desert in the World”. Pristupljeno 30. 12. 2011. 
  15. ^ „Is the World Full or Empty?”. Story Maps. Story Maps. Pristupljeno 19. 10. 2018. 
  16. ^ a b v Hoekstra JM, Molnar JL, Jennings M, Revenga C, Spalding MD, Boucher TM, Robertson JC, Heibel TJ, Ellison K (2010) The Atlas of Global Conservation: Changes, Challenges, and Opportunities to Make a Difference (ed. Molnar JL). Berkeley: University of California Press.
  17. ^ Harrison, D. L. (1968). „Genus Acinonyx Brookes, 1828” (PDF). The mammals of Arabia. Volume II: Carnivora, Artiodactyla, Hyracoidea. London: Ernest Benn Limited. str. 308—313. 
  18. ^ Heptner, V. G.; Sludskii, A. A. (1992) [1972]. „Lion”. Mlekopitajuščie Sovetskogo Soiuza. Moskva: Vysšaia Škola [Mammals of the Soviet Union, Volume II, Part 2]. Washington DC: Smithsonian Institution and the National Science Foundation. str. 83—95. ISBN 978-90-04-08876-4. 
  19. ^ „هيئة تطوير مدينة الرياض توافق على طلبات مطورين لإنشاء 4 مشاريع سياحية وترفيهية” (na jeziku: arapski). 4. 4. 2019. Arhivirano iz originala 04. 04. 2019. g. Pristupljeno 24. 5. 2019. 
  20. ^ UNEP-WCMC (2020). Protected Area Profile for United Arab Emirates from the World Database of Protected Areas, November 2020. Available at: www.protectedplanet.net

Literatura uredi

Spoljašnje veze uredi

 
Arabijska pustinja na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Арабијска_пустиња&oldid=27672788”