Википедија

Artur Konan Dojl

шкотски писац и лекар

Ser Artur Ignejšus Konan Dojl (engl. Sir Arthur Ignatius Conan Doyle; Edinburg, 22. maj 1859 — Minstid, 7. jul 1930)[1] je bio britanski autor detektivskih romana, najpoznatiji kao „otac“ Šerloka Holmsa i doktora Votsona.

Artur Konan Dojl
Lični podaci
Puno imeArtur Ignejšus Konan Dojl
Datum rođenja(1859-05-22)22. maj 1859.
Mesto rođenjaEdinburg, Ujedinjeno Kraljevstvo
Datum smrti7. jul 1930.(1930-07-07) (71 god.)
Mesto smrtiMinstid, Ujedinjeno Kraljevstvo
ObrazovanjeUniverzitet u Edinburgu, Stonyhurst Saint Mary's Hall, Stonyhurst College, Stella Matutina
Zvanični veb-sajt
conandoyleestate.com

Biografija uredi

Rođen je 1859. u Edinburgu od roditelja Iraca koji su emigrirali u Škotsku. S devet godina poslat je u isusovačku školu u Stoniherstu, a 1875. odbacio je hrišćanstvo i postao agnostik. Od 1876. do 1881. studirao je medicinu u Edinburgu, te obavljao praksu u Astonu (danas predgrađu Birmingema). Nakon studija postao je brodski ljekar i otplovio na zapadnoafričku obalu, a 1882. započeo je privatnu praksu u Plimutu. Doktorirao je 1885. Njegova je praksa bila neuspješna, a čekajući pacijente pisao bi knjige. Prvo mu je djelo izašlo u Čejmbers Edinburg žurnalu prije njegove dvadesete godine.

Ozbiljnije se posvetio književnosti nedugo nakon preseljenja u odmaralište Sautsi. Prvo mu je značajnije djelo bilo „Crvena nit“ koje je izašlo u časopisu Bitons krismas enjual 1887. i u kojem se prvi put pojavljuje Šerlok Holms, književni lik zasnovan na doktoru Džozefu Belu. Zanimljivo je da je Radjard Kipling čestitajući Dojlu na uspjehu upitao: „Je li to moj stari prijatelj, Dr Džo?”. Za života u Sautsiju pomogao je osnivanju FK Portsmuta i nastupao kao njihov prvi golman.

Godine 1885. oženio je Luizu Hokins, koja je bolovala od tuberkuloze i na kraju preminula 1906. Godine 1907. njegova druga žena postala je Džin Lejki u koju se zaljubio 1897. i s njom održavao platonsku vezu zbog vjernosti prvoj ženi. Dojl je imao petoro djece, dvoje s prvom ženom (Meri i Kingsli) i troje s drugom (Džin, Denis i Adrijan).

 
Spomenik Arturu Konanu Dojlu

Godine 1890. proučavao je oko u Beču, a 1891. preselio se u London gdje je imao praksu kao oftalmolog. To mu je dalo više vremena za pisanje, a u novembru 1891. pisao je majci: Mislim kako bi bilo dobro ubiti Holmsa... i završiti s njim zauvijek. Odvlači mi misli od važnijih stvari. To je i napravio u decembru 1893. u djelu Poslednji problem opisavši borbu Holmsa s najvećim neprijateljem profesorom Morijartijem u kojoj su obojica poginuli u padu s vodopada. Nakon protesta čitalaca oživio ga je u djelu Avantura prazne kuće s objašnjenjem da je samo Morijarti preminuo, a Holms je inscenirao svoju smrt kako bi se obračunao sa svojim drugim neprijeteljima. Šerlok Holms se pojavio u još 56 kratkih priča i u četiri Dojlova romana, te u romanima drugih autora.

Nakon Burskog rata u Južnoafričkoj Uniji i međunarodnih optužbi protiv Ujedinjenog Kraljevstva zbog počinjenih zločina, Dojl je napisao pamflet Rat u Južnoj Africi, preveden na mnoge svjetske jezike, u kojem je opravdavao ponašanje Britanaca u ratu. Dojl je vjerovao da mu je baš taj pamflet donio titulu ser i mjesto zamjenika predstavnika krune u Sariju 1902. Napisao je i dužu knjigu Veliki Burski rat 1900.Početkom 20. veka kandidovao se za parlament kao liberal u Edinburgu i u Border Borgu, ali nije uspio pobijediti. No bio je jedan od prvih počasnih članova Britanskog skijaškog kluba.

Dojl je bio uključen i u kampanju za reforme afričke Slobodne Države Kongo zajedno s novinarom Edmundom Dinom Morelom i diplomatom Rodžerom Kejsmentom. Napisao je Kriminal Konga 1909, dugi pamflet koji opisuje zločine u Kongu. Morel i Kejsment dali su mu inspiraciju za likove djela Izgubljeni svijet iz 1912. Razišao se s njima početkom Prvog svjetskog rata jer je Morel bio vođa pacifista, a Kejsment je izdao Britaniju zbog Irskog porekla.

U kasnim godinama, Dojl se vezao za spiritualizam i napisao je roman s likom Profesora Čelendžera pod imenom Zemlja magle. Jedna od njegovih čudnijih knjiga je The Coming Of the Fairies iz 1921. jer je bio uvjeren u istinitost fotografija vila iz Kotingleja koje su bile glavna inspiracija za djelo u kojem su se mogle pročitati teorije o vilama i duhovima. Nakon ovog djela njegova zbirka kraćih priča Avanture Šerloka Holmsa zabranjena je u Sovjetskom Savezu 1929. zbog okultizma, no ta je zabrana kasnije ukinuta.

Dojl je jedno vrijeme bio prijatelj Harija Hudinija, velikog protivnika spiritualističkog pokreta. Iako je Hudini smatrao spiritualističke proroke varalicama (pokušavajući ih razotkriti) Dojl je mislio da i Hudini ima natprirodne moći, a to je pokazao u djelu Ivica nemogućeg. Hudini nije uspio uvjeriti Dojla da su to samo čarobnjački trikovi, pa je prijateljstvo raskinuto.

Dojl je sahranjen u dvorištu crkve u Minstidu u Njuforestu, Hempšir, Engleska.

U južnoengleskom gradiću Krauborou, u kojem je Dojl živio 23 godine, podignut je spomenik u njegovu čast, a na Pikardi Plejsu u Edinburgu, blizu Dojlove rodne kuće stoji spomenik Šerloku Holmsu.

Medicinska karijera uredi

Od 1876. do 1881. Dojl je studirao medicinu na Medicinskom fakultetu Univerziteta u Edinburgu; tokom ovog perioda proveo je vreme radeći u Astonu (tada grad u Vorvikširu, sada deo Birmingema), Šefildu i Rajton-XI-Tauns, Šropšir.[2] Takođe je tokom ovog perioda studirao praktičnu botaniku u Kraljevskoj botaničkoj bašti u Edinburgu.[3] Dok je studirao, Dojl je počeo da piše kratke priče. Njegova najranija sačuvana fikcija, „The Haunted Grange of Goresthorpe“, neuspešno je podnesena Blekvud magazinu.[4] Njegovo prvo objavljeno delo, „Misterija doline Sasasa“, priča smeštena u Južnoj Africi, štampano je u Čejmbersovom časopisu Edinburg 6. septembra 1879. godine.[4][5] Dana 20. septembra 1879, objavio je svoj prvi akademski članak, „Gelsemium kao otrov“ u British Medical Journal,[4][6][7] studiju koju je Dejli Telegraf smatrao potencijalno korisnom u istrazi ubistva u 21. veku.[8]

 
Profesor Čelindžer od Harija Rauntrija u noveli The Poison Belt objavljenoj u The Strand Magazine

Dojl je bio doktor na grenlandskom kitolovcu Houp od Piterheda 1880. godine.[9] Dana 11. jula 1880, Houp Džona Greja i Eklipsa Dejvida Greja sastali su se sa Ejrom i Li Smitom. Fotograf V. Dž. A. Grant snimio je fotografiju na brodu Ejra na kojo je Dojl zajedno sa Smitom, braćom Grej i brodskim hirurgom Vilijamom Nilom, koji su bili članovi Smitove ekspedicije. Ta ekspedicija je istraživala Zemlju Franca Josifa i dovela do imenovanja 18. avgusta rta Flora, ostrva Bel, Najtingejl Saunda, ostrva Graton („Ujka Džo“) i ostrva Mejbl.[10]

Nakon što je diplomirao medicinu i magistrirao hirurgij na Univerzitetu u Edinburgu 1881. godine, bio je brodski hirurg na SS Majumba tokom putovanja do obale Zapadne Afrike.[4] Stekao je diplomu doktora medicine (napredni stepen iznad osnovne medicinske kvalifikacije u UK) sa disertacijom o tabes dorsalis 1885. godine.[11][12]

Godine 1882, Dojl se udružio sa svojim bivšim kolegom iz razreda Džordžom Ternavinom Badom u medicinskoj praksi u Plimutu, ali se njihov odnos pokazao teškim, i Dojl je ubrzo otišao da bi osnovao nezavisnu ordinaciju.[4][13] Stigavši u Portsmut u junu 1882, sa manje od 10 funti (1100 funti u 2019.) u svom posedu, osnovao je medicinsku ordinaciju u 1 Buš Vilas u Elm Grouvu, Sautsi.[14] Ordinacija nije bila uspešna. Dok je čekao pacijente, Dojl se vratio pisanju fikcije.

Dojl je bio uporni pristalica obavezne vakcinacije i napisao je nekoliko članaka u kojima je zastupao ovu praksu i osudio stavove antivakcinatora.[15][16]

Nakon posete Veneciji i Milanu, proveo je nekoliko dana u Parizu posmatrajući Edmunda Landolta, stručnjaka za bolesti oka. U roku od tri meseca od svog odlaska u Beč, Dojl se vratio u London. Otvorio je malu kancelariju i salu za konsultacije na adresi 2 Aper Vimpol, ili 2 Devonšir Plejs, kako je tada zvalo. (Danas postoji spomen ploča Gradskog veća Vestminstera iznad ulaznih vrata.) Prema njegovoj autobiografiji, nije imao pacijenata, i njegovi napori kao oftalmologa bili su neuspešni.[17][18][19]

Bibliografija uredi

Šerlok Holms uredi

Reference uredi

  1. ^ „Arthur Conan Doyle”. britannica.com (na jeziku: engleski). Pristupljeno 18. 1. 2022. 
  2. ^ Brown 1988, str. 92–93
  3. ^ McNeill, Colin (6. 1. 2016). „Mystery solved of how Sherlock Holmes knew so much about poisonous plants”. Herald Scotland. Arhivirano iz originala 26. 1. 2016. g. Pristupljeno 9. 1. 2016. 
  4. ^ a b v g d Owen Dudley Edwards, "Doyle, Sir Arthur Ignatius Conan (1859–1930)", Oxford Dictionary of National Biography, Oxford University Press, 2004.
  5. ^ Stashower 2000, str. 30–31
  6. ^ Doyle, Arthur Conan (20. 9. 1879). „Arthur Conan Doyle takes it to the limit (1879)”. BMJ. BMJ Publishing Group Ltd. 339: b2861. S2CID 220100995. doi:10.1136/bmj.b2861. Arhivirano iz originala 4. 2. 2014. g. Pristupljeno 2. 2. 2014. (potrebna pretplata)
  7. ^ Doyle, Arthur Conan (20. 9. 1879). „Letters, Notes, and Answers to Correspondents”. British Medical Journal. BMJ Publishing Group Ltd.  (potrebna pretplata)
  8. ^ Mendick, Robert (23. 5. 2015). „Russian supergrass 'poisoned after being tricked into visiting Paris'”. The Sunday Telegraph. Arhivirano iz originala 24. 5. 2015. g. 
  9. ^ Conan Doyle, Arthur (Author), Lellenberg, Jon (Editor), Stashower, Daniel (Editor) (2012). Dangerous Work: Diary of an Arctic Adventure. University of Chicago Press. ISBN 0-226-00905-X.
  10. ^ Capelotti, P.J. (2013). Shipwreck at Cape Flora: The Expeditions of Benjamin Leigh Smith, England's Forgotten Arctic Explorer. New York: University of Calgary. str. 156—162. ISBN 978-1-55238-712-2. 
  11. ^ Available at the Edinburgh Research Archive Arhivirano 11 novembar 2007 na sajtu Wayback Machine.
  12. ^ „MD Thesis 1885, Unpaginated”. images.is.ed.ac.uk (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2022-11-05. 
  13. ^ Stashower 2000, str. 52–59
  14. ^ Stashower 2000, str. 55, 58–59
  15. ^ „Compulsory Vaccination – The Evening Mail – The Arthur Conan Doyle Encyclopedia”. www.arthur-conan-doyle.com. 
  16. ^ „Compulsory Vaccination – The Hampshire County Times – The Arthur Conan Doyle Encyclopedia”. www.arthur-conan-doyle.com. 
  17. ^ Higham, Charles (1976). The Adventures of Conan Doyle. New York: W.W. Norton. str. 86–87. 
  18. ^ Diniejko, Andrzej. „Sir Arthur Conan Doyle: A Biographical Introduction”. The Victorian Web. Pristupljeno 21. 10. 2016. 
  19. ^ Stashower 2000, str. 114–118

Literatura uredi

Spoljašnje veze uredi

Digitalne kolekcije

Fizičke kolekcije

Biografski podaci

Ostalo


Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Артур_Конан_Дојл&oldid=27551601”