Aruba
Aruba je jedno od ostrva koje se nalazi u južnom Karipskom moru, 25 км severno od venecuelanske obale.[3] Ono predstavlja jednu od četiri konstitutivne države Kraljevine Holandije[4] (druge tri su Kurasao, Sveti Martin i Holandija). Kao i ostali delovi Holandije, i Aruba poseduje svoj ustav, vladu i uživa potpunu unutrašnju autonomiju.
| Aruba Aruba (holandski) | |
|---|---|
.svg) | |
| Glavni grad | Oranjestad |
| Službeni jezik | holandski, papijamento[1] |
| Vladavina | |
| Oblik države | Ustavna monarhija |
| — Monarh | Vilem-Aleksander |
| — Guverner | Alfonso Bekhout |
| — Premijer | Majk Eman |
| Istorija | |
| | |
| Geografija | |
| Površina | |
| — ukupno | 193 km2 |
| Stanovništvo | |
| — 2010.[2] | 101.484 (198) |
| — gustina | 525,82 st./km2 |
| Ekonomija | |
| Valuta | Arubanski florin |
| Ostale informacije | |
| Vremenska zona | UTC -04 |
| Internet domen | .aw |
| Pozivni broj | +297 |
Glavni grad ostrva je Oranjestad[4], u kome živi 26.000 stanovnika.
Istorija uredi
Prvi poznati stanovnici Arube bili su Aravaci[4], koji su došli iz Venecuele. Ostaci stare indijanske kulture datiraju još od perioda 1000. godine. Evropljani su prvi put čuli za Arubu preko istraživača Ameriga Vespučija i Alonsa de Ojeda u leto 1499. godine. Zlato nije odmah otkriveno u Arubi, nego tek 300 godina kasnije. S obzirom na to da Aruba nema dovoljnu količinu padavina, nije pogodna za plantažni način proizvodnje, tako da se ovde nije razvijala ekonomija niti ropstvo kao u drugim karipskim delovima.
Španci su Arubu kolonizovali pre nekoliko vekova. Godine 1508. Španska kruna je postavila Alonsa de Ojeda za prvog guvernera Arube, koja je postala deo Nove Andaluzije (Nueva Andalucía). Nakon više od stotinu godina, Holanđani će preuzeti vodeću ulogu na ovom ostrvu. Godine 1636. su se doselili Holanđani, koji su okupirali ovu teritoriju.[4] Tokom 19. veka Aruba postaje u kontekstu zlatne groznice privredno zanimljiva. Godine 1933. Aruba je poslala prvu peticiju kraljici u kojoj traži status nezavisnosti ili autonomiju. Tokom Drugog svetskog rata, kada je Nemačka okupirala Holandiju, Aruba je potpala pod britanski protektorat (1940-1942), a kasnije i pod američki (1942-1945). Dana 16. februara 1942. nemačka podmornica U-156 pod komandom Vernera Hartenstajna napala je rafineriju nafte na Arubi, ali nemački plan nije uspeo.
Zadnje decenije 20. veka donose ostrvu ponovo privredni zalet razvojem turističke industrije. Aruba se službeno odvojila od Holandskih Antila, čiji su delovi i danas ostrva Boner i Kurasao, i 1986. postala autonomna država unutar Holandije.[4] Njen status je reguliran ustavom (Staatsreglement) iz 1947. kojim nije uključena u Holandsko Kraljevstvo. Odnos sa Holandijom se pospešio 1954. godine, kada je Aruba uključena u Holandsko Kraljevstvo. Godine 1976. je usvojena zastava, grb i himna Arube, a godinu dana kasnije na referendumu koji je održan pod pokroviteljstvom UN, 82% glasača je glasalo za nezavisnost. Nastojanja za potpuno odvajanje od Holandije su zamrznuta na molbu države Aruba 1990. zbog niza razloga koje je donela vlada.
Vlada uredi
Vladajuće političko telo u Arubi je parlament koji čini 21 član. Guverner Arube se bira na četiri ili šest godina. S obzirom na to da sve države Holandskog Kraljevstva dele zajedničko državljanstvo, samim tim te države koriste jedan, holandski pasoš. Aruba je deo Prekomorskih teritorija i kao takva, ona nije članica Evropske unije. Ali uprkos tome, Aruba može primati pomoć iz Evropskog fonda za razvoj.
Pravni sistem Arube je zasnovan na holandskom modelu. Najnižu jurisdikciju ima Sud Arube. Iznad njega se nalazi Sud pravde za Holandske prekomorske teritorije. A najviši sud je Holandski sud pravde. Policijske snage Arube održavaju red u državi.
Administrativna podela uredi
Aruba nema zvaničnu administrativnu podelu, ali za potrebe popisa stanovništva deli se u osam regija.
| Ime | Površina (km²) | Broj stanovnika 1991. | Broj stanovnika 2000. | Broj stanovnika 2010. |
|---|---|---|---|---|
| Nurd / Tanki Lendert | 34.62 | 10,056 | 16,944 | 21,495 |
| Oranjestad zapad | 9.29 | 8,779 | 12,131 | 13,976 |
| Oranjestad istok | 12.88 | 11,266 | 14,224 | 14,318 |
| Paradera | 20.49 | 6,189 | 9,037 | 12,024 |
| San Nikolas sever | 23.19 | 8,206 | 10,118 | 10,433 |
| San Nikolas jug | 9.64 | 5,304 | 5,730 | 4,850 |
| Santa Kruz | 41.04 | 9,587 | 12,326 | 12,870 |
| Savaneta | 27.76 | 7,273 | 9,996 | 11,518 |
| Aruba ukupno | 178.91 | 66,687 | 90,506 | 101,484 |
Geografija uredi
Reljef je pretežno ravničarski, a ostrvo je dugo 30 km i široko 9 km. Brdo Jamanota sa svojih 188 m je najviše na ostrvu. Na zapadu ostrva se protežu prostrane plaže, dok je na istoku obala nepristupačna i stenovita.
Aruba je najzapadnije i najmanje od tri ABC ostrva. Ovaj naziv je nastao od prvih slova tri ostrva (Aruba, Boner i Kurasao). Pretežno je nisko, dugo najviše 30 km a široko najviše 9 km. Najviše brdo je Jamanota sa 188 m nadmorske visine. Zapadni deo ostrva obeležavaju bele peščane plaže, dok na istočnom delu dominiraju ponekad bizarne stene oblikovane kroz milenijume uticajem vetra i talasa, bez čovekovog delovanja. Glavni grad Arube ima sledeće koordinate: 12°19′S 70°1′Z.
Ostrvska flora i fauna uredi
Aruba se nalazi izvan orkanske zone i odlikuje se preko cele godine prekrasnim letnjim vremenom uz delovanje osvežavajućih vetrova (pasati). Vegetacija obiluje raznim vrstama kaktusa, aloja i krunama divi-divi drveća. Posebnu zbirku vegetacije ostrva poseduje i nacionalni park Arikok.
Klima uredi
Za razliku od ostatka karipske regije, Aruba ima suvu klimu. Upravo ovakva klima je omogućila posetiocima Arube da uživaju u toplom i sunčanom vremenu. U Kepenovoj klasifikaciji klime, Aruba pripada suvoj stepskoj klimi. Tako se npr. u Oranjestadu prosečne mesečne temperature kreću između 26,7-29,2 °C, a godišnja količina padavina iznosi svega 470 mm.
Aruba spada u Ostrva zavetrine pa time leži izvan područja orkana. Stoga ima tokom čitave godine sunčano vreme uz osvežavajuće pasate. Među najlepše strane Arube svakako spada njena izvorna vegetacija. Posebnu čar ostrvu daju bujni kaktus, biljke iz porodice aloe i prepoznatljivi obrisi drveća Divi-Divi. Uvid u vegetaciju ostrva daje nacionalni park Arikok.
| Klima Oranjestada, Aruba (1981–2010, ekstremi 1951–2010) | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Pokazatelj \ Mesec | Jan. | Feb. | Mar. | Apr. | Maj | Jun | Jul | Avg. | Sep. | Okt. | Nov. | Dec. | God. |
| Apsolutni maksimum, °C (°F) | 32,5 (90,5) |
33,0 (91,4) |
33,9 (93) |
34,4 (93,9) |
34,9 (94,8) |
35,2 (95,4) |
35,3 (95,5) |
36,1 (97) |
36,5 (97,7) |
35,4 (95,7) |
35,0 (95) |
34,8 (94,6) |
36,5 (97,7) |
| Maksimum, °C (°F) | 30,0 (86) |
30,4 (86,7) |
30,9 (87,6) |
31,5 (88,7) |
32,0 (89,6) |
32,2 (90) |
32,0 (89,6) |
32,6 (90,7) |
32,7 (90,9) |
32,1 (89,8) |
31,3 (88,3) |
30,4 (86,7) |
31,5 (88,7) |
| Prosek, °C (°F) | 26,7 (80,1) |
26,8 (80,2) |
27,2 (81) |
27,9 (82,2) |
28,5 (83,3) |
28,7 (83,7) |
28,6 (83,5) |
29,1 (84,4) |
29,2 (84,6) |
28,7 (83,7) |
28,1 (82,6) |
27,2 (81) |
28,1 (82,6) |
| Minimum, °C (°F) | 24,5 (76,1) |
24,7 (76,5) |
25,0 (77) |
25,8 (78,4) |
26,5 (79,7) |
26,7 (80,1) |
26,4 (79,5) |
26,8 (80,2) |
26,9 (80,4) |
26,4 (79,5) |
25,8 (78,4) |
25,0 (77) |
25,9 (78,6) |
| Apsolutni minimum, °C (°F) | 21,3 (70,3) |
20,6 (69,1) |
21,4 (70,5) |
21,5 (70,7) |
21,8 (71,2) |
22,7 (72,9) |
21,2 (70,2) |
21,3 (70,3) |
22,1 (71,8) |
21,9 (71,4) |
22,0 (71,6) |
20,5 (68,9) |
20,5 (68,9) |
| Količina kiše, mm (in) | 39,3 (1,547) |
20,6 (0,811) |
8,7 (0,343) |
11,6 (0,457) |
16,3 (0,642) |
18,7 (0,736) |
31,7 (1,248) |
25,8 (1,016) |
45,5 (1,791) |
77,8 (3,063) |
94,0 (3,701) |
81,8 (3,22) |
471,8 (18,575) |
| Dani sa kišom (≥ 1.0 mm) | 8,4 | 5,0 | 1,8 | 1,9 | 2,2 | 2,8 | 4,9 | 4,3 | 3,9 | 7,4 | 10,6 | 11,4 | 64,6 |
| Relativna vlažnost, % | 77,5 | 76,1 | 75,7 | 77,1 | 77,9 | 77,4 | 77,8 | 76,2 | 76,8 | 78,6 | 79,1 | 78,4 | 77,4 |
| Izvor: DEPARTAMENTO METEOROLOGICO ARUBA,[5] (extremes)[6] | |||||||||||||
Gradovi uredi
Ostrvo populacijom nešto većom od 100.000 stanovnika nema mnogo gradskih naselja.
- Oranjestad (oko 33.000 stanovnika)
- Paradera
- San Nikolas
- Nurd
- Santa Kruz
- Savaneta
Privreda uredi
Aruba ima jedan od najviših životnih standarda u regiji Karipskog mora. Veoma nizak je i stepen nezaposlenosti. BDP po glavi stanovnika iznosio je 2004. godine $21.800.
U periodu od 1915. do oko 1955. na Arubi je dobijanje zlata bilo najvažnija privredna grana. Drugi po veličini grad St. Nikolas se upravo u tom periodu razvio do te veličine. Tek 1990. se počelo sa rafiniranjem nafte. Danas je to najvažnija proizvodnja na Arubi. Ostala industrija se naslanja pre svega na duvan i proizvodnju pića. Pored toga, na Arubi ima puno stranih banaka i firmi za obradu podataka. Od kada je Aruba svrstana na spisak OECD-a kao porezna oaza, jer su finansijske strukture Arube bile pogodne za utaju poreza i „pranje novca” u velikom stilu, vlada Arube je preduzela niz mera da to spreči i udovolji merama OECD-a. Poljoprivreda na Arubi nema neku značajnu ulogu, jer klima sa puno sunca ali nedovoljno kiše ostavlja za sobom prilično loš kvalitet tla.
Arupski florin je zvanična valuta ostrva. Ova valuta nema nisku vrednost. Iako je florin zvanična valuta, zbog čestih američkih turista, često kao sredstvo plaćanja služi i dolar, naročito u hotelima.
Najvažniji trgovački partneri Arube su Holandija, SAD kao i Kolumbija i Venecuela.
Turizam uredi
Oko tri četvrtine bruto nacionalnog proizvoda Arube ostvaruje se iz turizma, koji se s pravom može navesti kao osnovna delatnost ostrva. Aruba se u Evropi smatra odredištem o kojem se, osim u krugovima ljubitelja, ne govori puno kako bi se izbegla pojava masovnog turizma. Ostrvo je pošteđeno velikih oluja (npr. uragani) i ima lepe plaže i jako ugodnu tropsku klimu. Većina turista dolazi iz SAD, ali su u zadnje vreme i turisti iz Evrope sve češći, kao i turisti iz Venecuele i Kolumbije. Holanđani u Arubu mogu putovati s olakšicom, s obzirom na to da im za putovanje nije potrebna viza. Osim toga, područje je poznato i kao izraženo povoljno za surfovanje.
Vojska uredi
Američki Departman za odbranu je 1999. godine uspostavio Napadačku operacijsku zonu na aerodromu, ali postoji i mala holandska marinska baza koju sačinjava oko 200 holandskih marinaca.
Stanovništvo uredi
Oko 80% stanovništva Arube čine mešanci bele, crne i karipske indijanske rase, dok ostatak od 20% čine druge etničke grupe.[7] Baština naroda Aravak je sačuvanija na Arubi nego na drugim karipskim ostrvima. U poslednjih nekoliko godina na Arubu je imigrirao veliki broj karipskih nacija, a jedan od osnovnih razloga je veća plaćenost pojedinih zanimanja na Arubi. Kako bi vlast kontrolisala porast populacije, 2007. godine donela je zakon kojim se inostranim radnicima dozvoljava maksimalni boravak na ostrvu u trajanju od tri godine. Najviše imigranata dolazi iz Arubi najbliže države,Venecuele.
Jezik uredi
Jezik je vrlo važan deo kulture ovog ostrva. Iako svojom površinom tako mala, na Arubi se priča više jezika. Zvanični jezik je holandski, a od 2003. jezik Papijamento. Na Arubi se pričaju i brojni kreolski jezici koji su obogaćeni brojnim rečima i terminima iz portugalskog, holandskog i španskog jezika. Veliki broj stanovnika se koristi i engleskim jezikom zbog potreba turizma. Zanimljiva je i činjenica da 12,3% stanovništva priča španski jezik.
U Arubi izlaze četiri lista na Papijamento jeziku: Diario, Bon Dia, Solo di Pueblo i Awe Mainta; i dva lista ne engleskom: Aruba Today i The News. Amigoe je list koji se štampa na holandskom. Na Arubi postoji 18 radiostanica (2 AM i 16 FM) i tri lokalne televizijske stanice (Telearuba, Aruba Broadcast Company i Channel 22).
Kultura uredi
Dan 18. mart je nacionalni dan Arube, jer je na taj dan 1976. Aruba predstavila svoju zastavu i nacionalnu himnu (Aruba Dushi Tera).
Aruba ima raznoliku kulturu. Prema podacima Bureau Burgelijke Stand en Bevolkingsregister (BBSB) u 2005. godini na Arubi su živele 92 različite nacionalnosti. Božić i Nova godina se slave uz tipičnu muziku i pesme. Uticaj Amerikanaca-turista se vidi kroz slavljenje praznika kao što su Noć veštica i Dan zahvalnosti u novembru.
Obrazovanje uredi
Obrazovni sistem Arube je formiran na principu holandskog sistema obrazovanja. Vlada Arube finansira nacionalni sistem obrazovanja. Privatne škole, kao što je Međunarodna škola Arube finansira sama svoje aktivnosti. Postotak novca koji je namenjen obrazovanju je veći nego prosečna izdvojena sredstva u ostatku Latinske Amerike. Nakon završenog osnovnog i srednjeg obrazovanja, veliki broj učenika nastavlja fakultetsko obrazovanje na nekom od univerziteta u Evropi. Najviša obrazovna ustanova na Arubi je Univerzitet Arube (UA) u čijem sklopu se nalazi pravni fakultet, ekonomski i medicinski fakultet, kao i turistički menadžment.
Infrastruktura uredi
Ostrvo poseduje jedan aerodrom: Internacionalni aerodrom Kraljica Beatriks (Internacionalna oznaka aerodroma: AUA). Međunarodni aerodrom kraljice Beatriks je smešten nadomak Oranjestada. Prema izveštaju Arupskog aerodroma, 2005. godine je oko 1,7 miliona putnika koristilo usluge aerodroma. A 61% putnika su bili Amerikanci. Aruba ima dve luke, Barkadera i Plaja, koje se nalaze u Oranjestadu. Luka Plaja nudi niz usluga kao što su krstarenja. Oko jedan milion posetioca poseti ovu luku svake godine. Arubus je vladina autobuska kompanija koja svoje usluge nudi svakim danom. Postoje i tri telekomunikacijska provajdera: Setar - vladina kompanija; Mio Wireless i Digicel, u privatnom vlasništvu.
Vidi još uredi
Reference uredi
- ^ Migge, Bettina; Léglise, Isabelle; Bartens, Angela (2010). Creoles in Education: An Appraisal of Current Programs and Projects. Amsterdam: John Benjamins Publishing Company. str. 268. ISBN 978-90-272-5258-6. Arhivirano iz originala 3. 5. 2016. g. Pristupljeno 7. 5. 2016.
- ^ „Nacionalna agencija za statistiku”. Arhivirano iz originala 13. 11. 2012. g. Pristupljeno 30. 5. 2014.
- ^ „Aruba”. Encyclopædia Britannica. Arhivirano iz originala 15. 5. 2015. g. Pristupljeno 28. 7. 2019.
- ^ a b v g d Mišić, Milan, ur. (2005). Enciklopedija Britanika. A-B. Beograd: Narodna knjiga : Politika. str. 72. ISBN 86-331-2075-5.
- ^ „Summary Climatological Normals 1981–2010” (PDF). Departamento Meteorologico Aruba. Arhivirano iz originala (PDF) 17. 01. 2013. g. Pristupljeno 15. 10. 2012.
- ^ „Climate Data Aruba”. Departamento Meteorologico Aruba. Arhivirano iz originala 14. 10. 2012. g. Pristupljeno 15. 10. 2012.
- ^ „The World Factbook – Central Intelligence Agency”. cia.gov. Arhivirano iz originala 4. 6. 2011. g. Pristupljeno 25. 8. 2017.
Literatura uredi
- Migge, Bettina; Léglise, Isabelle; Bartens, Angela (2010). Creoles in Education: An Appraisal of Current Programs and Projects. Amsterdam: John Benjamins Publishing Company. str. 268. ISBN 978-90-272-5258-6. Arhivirano iz originala 3. 5. 2016. g. Pristupljeno 7. 5. 2016.
Spoljašnje veze uredi
- Aruba.com – official tourism site of Aruba
- Aruba na sajtu Curlie
- Aruba (Vikiatlas)
- Aruba Esso News Архивирано на сајту Wayback Machine (24. октобар 2017) from the National Library of Aruba, openly and freely available in the Digital Library of the Caribbean
