Википедија

Bazilika Svetog Vitalija

Bazilika Svetog Vitalija (ital. Basilica di San Vitale; skrać. San Vitale) je vizantijska crkva u Raveni posvećena svetom Vitaliju. Sagradio ju je car Justinijan između 540. i 547. godine. Ona predstavlja najznačajniji spomenik vizantijske arhitekture u Zapadnoj Evropi i jedan od najznačajnijih spomenika vizantijske umetnosti uopšte. Zbog toga je ona, zajedno sa sedam drugih spomenika, upisana u Uneskov spisak mesta svetske baštine u Evropi 1996. godine pod nazivom „Rani hrišćanski spomenici i mozaici u Raveni”.

Mozaik u apsidi
Plan crkve

Istorijska pozadina uredi

Smeštena na jadranskoj obali, Ravena je bila značajna luka koja je kontrolisala trgovinu između Istoka i Zapada. Još od 402. bila je prestonica Zapadnog rimskog carstva (Mauzolej Gale Placidije, 5. vek), te dugo i Ostrogotskog kraljevstva u Italiji (Teodorikov mauzolej, arijanska krstionica i Nova bazilika svetog Apolinarija). Za vreme cara Justinijana ponovno je postala deo Vizantijskog carstva. Od 535. godine tu je sedište vizantijske vlasti u Italiji, ali i glavno mesto umetničkog pokroviteljstva. Justinijan je težio obnovi hrišćanskog jedinstva što se može videti u opsežnoj gradnji (Bazilika Svetog Apolinarija i Crkva svetog Vitalea).

Izgradnju Bazilike svetog Vitalija pokrenuo je biskup Ravene Eklezije nakon putovanja u Vizantiju s papom Jovanom 525. godine. Sledeće godine, Amalasunta je nasledio oca Teodorika kao vladar Gota i Ravene. Iako su obojica bili arijanci, Amalasunta je bio tolerantniji prema katolicima.

Izgradnja je započela 526. godine na mestu mučeništva sv. Vitalija. Crkvu je gotovo u celosti finansirao jedan bogati pojedinac, Julije Argentije (Julianus Argentarius). On je najverovatnije bio privatni bankar Ravene ili možda kraljevski izaslanik Justinijana, poslat da pripremi put za vizantijsko osvajanje. Vizantinci su osvojili Ravenu 540. godine i baziliku, koja je započeta pod Gotima, završila je Vizantija 548. godine. Crkvu je posvetio episkop Maksimijan Ravenski, a kasnije je postala deo benediktinskog manastira.

Odlike uredi

 
Pogled na galeriju preko pilona (matroneum za žene)

Crkva Svetog Vitalija se oslanja na model gradnje primenjen u crkvi Svetog Sergija i Vakha u Carigradu. Ima jednostavnu fasadu od obične cigle punog zida, osim velikih polukružnih prozora na svakom od mnogih delova crkve. Plan crkve je centralnog tipa koji se uveliko razlikuje od arhitekture Zapada koja uvek ima preko aut gradnju orijentisanu od Istoka prema Zapadu. Plan osmougla iznad čijeg središnjeg dela je kupola. Središnja lađa komplikovano je povezana sa bočnim brodom i to nizom od osam polukružnih pilona povezanih eksedrama. Svaka niša ima galeriju na drugom spratu (verovatno rezervisane za žene). Narteks je na zapadu, ali nije potpuno poravnat sa linijom oltarne apside s bačvastim svodom na istoku.

Crkva ovakvog nacrta s kupolom preovladava u pravoslavlju sve od Justinijana, kao što na Zapadu preovladava bazilikalni (longitudinalni) tip.

Unutrašnjost crkve je bogato ukrašena mozaicima i inkrustacijama mermera. Prostor je potpuno ispunjen sjajem žutog svetla od nezasitne upotrebe zlatnih dekoracija.

  •  
    Episkopski presto
  •  
    Sarkofag sa slikom Poklonjenja mudraca
  •  
    Hristos sa sv. Vitalijem, episkopom Eklezijem i dva anđela sa mozaika u apsidi.
  •  
    Justinijan sa pratnjom.
  •  
    Teodora sa pratnjom.

Mozaici uredi

 
Kopija mozaika „Car Justinijan I” iz crkve San Vitale. Nalazi se u Narodnom muzeju u Leskovcu.

Na velikom mozaiku u apsidi nalazi se mladi golobradi Hristos sigurno baziran na Apolonovim prikazima na Zapadu. Njegov oreol ima upisan krst i odeven je u carsku purpurnu odeću. Sedi na globusu, a sa obe strane stoji mu po jedan anđeo. U rukama drži dijamantsku krunu koju daje Svetom Vitaleu koji se nalazi levo. U desnom delu mozaika stoji biskup Eklezije koji drži model crkve u kojoj se nalaze. Premda prikazi poseduju dozu helenističkog i rimskog realizma (npr. u pejzažu i naznakama sena na figurama i njihovim draperijama), oni su više konceptualni. Draperija nije prikazana da odražava organske oblike ili pokret u prostoru, a figure su uglavnom frontalne. Izostanak perspektive je očigledan u Hristovoj sedećoj pozi – njega ne pridržava globus nego nam se čini kako lebdi ispred njega.

Sve bočne strane prezviterijuma ispunjene su mozaicima sa prizorima iz Starog zaveta (Žrtva Abelova, Avramova žrtva, Gostoprimstvo Avramovo i dr.).

S obe strane oltara nalaze se raskošni mozaici (car Justinijan sa pratnjoms desne, te carica Teodora s pratnjom sa leve strane) koji simbolizuju i odražavaju moć i slavu carskog dvora.

Justinijanov mozaik prikazuje Justinijana u sredini odevenog u carsku purpurnu odoru s dijamantskom krunom na glavi i crvenom aureolom. Nadbiskup Maksimijan Ravenski nosi zlatni ogrtač i drži u ruci dijamantski krst. On je istaknut i natpisom s njegovim imenom iznad glave. S Justinijanove desne strane su dva dvorjanina i njegova naoružana straža. Veliki zeleni štit ispred njih je ukrašen Hristovim monogramom. Namera ovog mozaika je očito bila da prikaže Justinijana kao Konstantinovog naslednika; da ga prikaže kao Hristovog poslanika na zemlji koji ujedinjuje i crkvenu i državnu vlast. Justinijan nikada nije lično bio u Raveni i ovi mozaici su služili kao vizuelni podsetnik njegove vlasti.

Nasuprot Justinijanovom mozaiku, Teodora stoji u oslikanoj apsidi sa svojim dvorjanima desno i dvojicom sveštenika sa leve strane. Poput njenog muža obučena je u carsko purpurno ruho, a glava joj je okružena oreolom. Ona nudi zlatni pehar u gestu koja podseća na „Poklonstvo kraljeva” koji su izvezeni na dnu njene haljine.

Iluzija pokreta na ovim figurama nije postignuta iluzijom prostora nego ponavljanjem i bogatim, kolorističkim uzorcima. Najbolji primer obrnute perspektive je fontana – krstionica u levom delu Teodorinog mozaika.

Portreti figura prikazuju vizantijski ideal lepote: visoke istanjene figure, ovalnih glava sa prodornim očima, povijenim obrvama, dugog i tankog nosa, malih usta, malih stopala u odnosu na veličinu tela, te raskošno dekorisane odeće. Svaka scena je lišena pokreta. Likovi na tim mozaicima su tipizirani, statični, ceremonijalni, ogromnih očiju, a pozadina je zlatna. Nebo je uvek boje zlata u ranom hrišćanstvu i Vizantiji u želji da se likovi smeste u duhovno okruženje. Hristos kao „svetlo sveta” je osnova za simboliku svetla u hrišćanstvu, i podseća na istočnjačke kultove božanstava sunca iz ranijih perioda.

Vidi još uredi

Spoljašnje veze uredi

 
Bazilika Svetog Vitalija na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Базилика_Светог_Виталија&oldid=26817409”