Balašađarmat
Ovaj članak sadrži spisak literature (štampane izvore i/ili veb-sajtove) korišćene za njegovu izradu, ali njegovi izvori nisu najjasniji zato što ima premalo izvora koji su uneti u sam tekst. Molimo vas da poboljšate ovaj članak tako što ćete dodati još izvora u sam tekst (inlajn referenci). |
Balašađarmat (mađ. Balassagyarmat) grad je u Mađarskoj. Balašađarmat je drugi po veličini grad u okviru županije Nograd, posle Šalgotarjana, a nekada je bio i središte županije.
| Balašađarmat mađ. Balassagyarmat | |
|---|---|
 Balašađarmat - gradsko središte | |
 Zastava
 Grb
| |
| Administrativni podaci | |
| Država |  Mađarska |
| Region | Severna Mađarska regija |
| Županija | Nograd |
| Srez | Balašađarmat |
| Stanovništvo | |
| Stanovništvo | |
| — | 16.592 |
| — gustina | 571,55 st./km2 |
| Geografske karakteristike | |
| Koordinate | 48° 04′ 43″ S; 19° 17′ 39″ I / 48.07864° S; 19.29403° I |
| Vremenska zona | UTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST) |
| Površina | 29,03 km2 |
  Balašađarmat Balašađarmat na karti Mađarske | |
| Poštanski broj | 2660 |
| Pozivni broj | 35 |
| Veb-sajt | |
| www.balassagyarmat.hu | |
Grad ima 16.592 stanovnika prema podacima iz 2008. godine.
Geografija uredi
Grad Balašađarmat se nalazi u krajnje severnom delu Mađarske, na granici sa Slovačkom. Od prestonice Budimpešte grad je udaljen 80 km severno. Grad se nalazi u planinskom kraju, u podnožju Tatri. Reka Ipolj čini severnu granicu grada, ali i granicu sa Slovačkom.
Istorija uredi
Grb grada nosi latinski natpis „Civitas Fortissima“ (najhrabriji grad). Naime, januara 1919. čehoslovačke snage su prešle demarkacionu liniju određenu decembra 1918. tokom mirovnih pregovora u Parizu, okupiravši gradove južno od te linije, uključujući i Balašađarmat. Mesno stanovništvo je uspelo da odbaci čehoslovačke snage, ali po cenu mnogih života.
To mesto je nekad bilo grad. Srednjevekovni grad je 1552. godine okupirao Ali-paša Budimski. A godine 1626. tu je sklopljen mir između austrijskog cara Ferdinanda II i Turaka.
Mesto je 1905. godine imalo status velike opštine, u kojem je i sedište istoimenog sreza. Tu živi 8585 stanovnika u 999 domova. Srba je jedva 22 pravoslavne duše sa dva doma. Balašađarmat je bila u to vreme dobro povezana sa svetom; tu su bile PTT komunikacije i željeznička stanica.[1]
Tokom Drugog svetskog rata Balašađarmat su 9. decembra 1944. osvojile sovjetske snage 2. ukrajinskog fronta u sklopu operacije osvajanja Budimpešte.
Stanovništvo uredi
Po proceni iz 2017. u gradu je živelo 15.058 stanovnika.
| 1990. | 2001. | 2011. | 2017. |
|---|---|---|---|
| 19.792 | 17.794 | 16.397 | 15.058 |
Srbi u Balašađarmatu uredi
Ovaj članak možda zahteva čišćenje i/ili prerađivanje kako bi se zadovoljili standardi kvaliteta Vikipedije. |
Po državnom šematizmu pravoslavnog klira Ugarske iz 1846. godine, u Balaša-Đarmatu je bilo 84 pravoslavnih duša. Mesno pravoslavno parohijsko zvanje i matrikule se vode od 1786. godine. Paroh je 1846. godine pop Marko Vidak, a školski direktor Jovan Bozda trgovac. Tu pripadaju i parohijske filijale, sa pravoslavcima u zagradi: Ipoli-šag (4), Palanka (3), Sečen (2), Lošonc (6) i Fulek (8).[2]
Srpska pravoslavna crkva je građena 1785. godine. Posvećena prazniku Roždestvu Presvete Bogorodice ili Maloj Gospojini. Pravoslavno parohijsko zvanje je osnovano 1786. godine, a matrikule su ponovo zavedene 1860. godine. Crkva je u drugoj polovini prestala da bude srpsko vlasništvo.
Pop Danil Rakić je postao prenumerant još 1794. godine, kada mu je u ruke dopala prva srpska istorija modernog doba.[3] Stojkovićevu "Fiziku", prvu knjigu, uzeo je 1801. godine pretplatom Sava Dejanović kupečeski kalfa iz mesta. Drugu knjigu, koja je objavljena kao nastavak 1802. godine, kupili su kupci, Jovan Bozda i Mihail Piperković.[4] Duhovnu knjigu atraktivnog naslova, prevedenu na srpski jezik, nabavio je 1803. godine Jovan Bozda kupec u mestu.[5] U Balašađarmatu je stigla i pedagoška knjiga, prevedena na srpski jezik, kod trgovaca mesnih - Jovana Nauma i Georgija Bozde.[6] Jovan Bozda kupec uzeo je 1815. godine Bojićevo delo o slavnim Srbima piscima. Kupili su 1818. godine prenumeracijom popularnu Dositejevu knjigu žitelji Balašađarmate: pop Jovan Nikolić paroh, Jovan Bozda kupec i školski upravitelj, Naum Bozda "pušečnog praha c i k privilegovani prodavac", Stefan Garba "c i k privilegovani prodavac soli", Nikolaj Garba (isto, solar).[7] Godine 1826. mesni paroh je bio pop Jovan Jovanović. Stefan Garba - pri hramu Presvete Bogorodice u Balašađarmatu je 1829. godine, bio "popečitelj" (izdavač) knjižice peštanskog učitelja Josića.[8] Srbi u mestu nabavili su 1836. godine jednu vaspitnu knjigu namenjenu roditeljima: pop Marko Vidak paroh, i grupa tamošnjih trgovaca - Jovan Bozda, Stefan Gerba epitrop, Mihail Bozda, Aleksandar i Pavel Turnaji, Marko Žigmund, Teodor Popović, Lazar Lacković, Stefan Prodanović i par stranaca.[9] Prenumerant druge vaspitne strane knjige, prevedene na srpski jezik bio je 1837. godine mesni paroh pop Marko Vidaković.[10] Stranu knjigu od sedam tomova, prevedenu na srpski jezik uzeli su 1851. godine u Balašiđarmati: trgovci Stefan Garba i Arkadije Milovan.[11]
Stanovnik i trgovac mesni Naum Bozda je sa svojom suprugom, postao veliki srpski dobrotvor u Pešti. Oni su tamo prešli da žive pod stare dane. Svoje bogatstvo namenili su mladom srpskom, pravoslavnom naraštaju koji bi se bavio trgovinom i zanatom, i koji je trebalo da se nastani u Pešti. Tako je Naum u svom testamentu od 1. juna 1853. godine odredio: "da iz prihoda njegove zaklade godišnje dobijaju pravoslavni siroti i dobrog vladanja zanatlije ili mašiniste u Pešti - koji su kadri da postanu majstorom i i voljni oženiti se sa inovernom ženskinjom - pri odpočinjanju zanata 2100 f.". A supruga njegova Jelena Bozda rođ. Belanović rodom Sentandrejka, u svojoj oporuci od 11. septembra 1866. godine odlučuje: "da se mladim trgovcima pravoslavne vere i srpske narodnosti, i to naizmence jednom trgovcu u Pešti 2000 f. i jednom u Sentandreji 1000 f. kao podpora izdaje." Tim zakladama rukovodila je pravoslavna crkvena opština u Pešti. Do 1883. godine materijalno je realizovano 14-15 stipendija, u iznosu ukupnom od oko 40.000 f. kapitala. Poslednji stipendista je dobio istu 1880. godine. Dešavalo se da neki od mladića ne uspe da iskoristi šansu, i protraći novac koji su od dobrotvora sa blagoslovom dobili.[12]
Jelena je materijalno pomagala i druge srpske institucije, po testamenu. Tako se navode njene donacije: svakoj sentandrejskoj pravoslavnoj crkvi po 200 f., toliko i drugim srpskim crkvama u Budimu, Kalazu, Čobancu, Rac Almašu, Srpskom Kovinu i Lovri. Pomogla je Srpski učiteljski fond sa 600 f., Sentandrejski srpski sirotinjski zavod - 1000 f. Sentandrejskoj školi je zaveštala 1000 f., da se od godišnje kamate 60 f. odvoji za kompletno oblačenje šest siromašnih devojčica, o prazniku Sv. car Konstantin i carica Jelena.[13]
Učitelj balašađarmatski bio je 1846. godine Georgije Večerković, sa samo dva učenika.[14] Godine 1865. ta opština je imala dug od 1821. godine, od 11 f. 34 novčića, namenjenih Školskom fondu.
Somborska preparandija je 1867. godine pozivala Jovana Petkovića "pjevca" crkvenog u Balašđarmatu, da izađe na učiteljski ispit, jer ispunjava uslove.[15] Godine 1905. - škole više nema![16] Srba pravoslavnih tu je 1847. godine 84, a dve decenije kasnije 1867. godine ima ih duplo manje - 47 duša.
Početkom 20. veka postojala je u Balašađarmatu srpska pravoslavna crkvena opština. Skupština je redovna pod predsedništvom Velizara Mihajlovića. Staratelj crkve je Konstantin Mihajlović, a crkveno-opštinski posed vrlo mali od 13 kj. zemlje. Parohija je najniže šeste platežne klase, ima parohijski dom ali ne i popinu sesiju zemlje. Tu pripadaju kao parohijske filijala: Sečenj, Lošonc, Gač, Filek, Ipoljšag, Palanka i Bozog. Hram je 1905. godine u vrlo lošem stanju. Postoji i srpsko pravoslavno groblje. Administrator parohije je tada kaluđer Dositej Popović jeromonah, rodom iz Stare Pazove.
Od srpstva malo je danas u Balašađarmati ostalo traga. U 20. veku crkva je prestala da bude srpska pravoslavna, jer je ustupljena drugoj verskoj zajednici.[17] Ona je sada prazna i služi za potrebe mesne samouprave kao izložbeni prostor. Spolja na zidu tog nekadašnjeg hrama su preostala dva epitafa, na srpskom i grčkom jeziku. Ostalo je samo malo zapušteno pravoslavno groblje sa devet spomenika, uz rimokatoličko groblje, na istočnom delu grada.[18]
Partnerski gradovi uredi
Reference uredi
- ^ Mata Kosovac: "Srpska pravoslavna mitropolija Karlovačka po podacima iz 1905. godine", Karlovci 1910. godine
- ^ Reesch de Lewald, Aloysius: "Universalis schematismus ecclesiasticus venerabilis cleri orientalis ecclesiae graeci non uniti ritus regni Hungariae partiumque eidem adnexarum, necnon magni principatus Transilvaniae, item literarius, seu nomina eorum, qui rem literariam et fundationalem scholarem ejusdem ritus procurant ... pro anno ...", Buda 1846.
- ^ Jovan Rajić: "Istorija raznih slavnih slovenskih narodov...", Beč 1794. godine
- ^ Atanasije Stojković: "Fizika", druga knjiga, Budim 1802. godine
- ^ "Sedmoglava aždaja...", Budim 1803. godine
- ^ Ajzeman: "Nastavljenije k Blagonaraviju", Pešta 1812. godine
- ^ Dositej Obradović: "Mezimac", Budim 1818. godine
- ^ Kozma Josić: "Pjesnopjenije ...", Budim 1829. godine
- ^ Petar Popović: "Moralno Djevičesko ogledalo...", Budim 1836. godine
- ^ "Opominjanja Fenelonova materama radi vaspitanja svojih devojčica...", Budim 1837. godine
- ^ Bartelem: "Putovanje mladog Anaharsisa po Greciji...", prevod, Novi Sad 1851. godine
- ^ "Zastava", Novi Sad 1883. godine
- ^ "Školski list", Sombor 1884. godine
- ^ Reesch de Lewald, Aloysius...
- ^ "Školski list", Sombor 1867. godine
- ^ Mata Kosovac, navedeno delo
- ^ "Nin", specijalni dodatak Dinka Davidova, Beograd 1990. godine
- ^ Srpski institut, internet baza podataka, Budimpešta
