Википедија

Balvan revolucija

Српски протестни покрет у Хрватској 1990.

Balvan revolucija je naziv protestnog pokreta Srba u Hrvatskoj, koji je postojao u početnoj etapi ratnih sukoba u bivšoj Jugoslaviji 1990. godine. Nacionalističke mjere hrvatskih vlasti, kao i njihova težnja ka otcjepljenju od ostatka Jugoslavije, izazvale su talas protesta kod Srba, koji se pretvorio u pokret za autonomiju sa izrazitom željom za ostankom u jedinstvenoj državi.

Balvan revolucija
Datum17. avgust — 19. decembar 1990.
Lokacija
Povod
  • Nacionalistička politika hrvatskih vlasti
  • Otcjepljenje Hrvatske od Jugoslavija
Ciljevi
  • Stvaranje srpske autonomije
  • Ostanak u Jugoslaviji
Rezultiralo
Strane u civilnom sukobu
  • Republika Srpska Krajina Srpski pripadnici MUP-a
  • Republika Srpska Krajina Članovi Srpske demokratske stranke
  • Republika Srpska Krajina Srpske narodne mase
Vodeće figure
Broj
Republika Srpska Krajina Nekoliko stotina hiljada
Socijalistička Republika Hrvatska Nepoznato
Žrtve
Republika Srpska Krajina Stotine uhapšenih
Socijalistička Republika Hrvatska 2 ubijena policajca

Protestni pokret je dobio naziv po putnim barikadama koje su pravljene od oborenog drveća i velikog kamenja, kojima su Srbi blokirali brojne puteve širom Dalmacije 17. avgusta 1990. godine, kako bi spriječili Hrvatsku policiju da omete srpski referendum o autonomiji. Ishod revolucije je stvaranje Srpske Autonomne Oblasti Krajina.[1]

Porast nacionalizma u Jugoslaviji uredi

Na Kosovu su 1981. godine izbili neredi, izazvani masovnim demonstracijama Albanaca, koji su zahtijevali transformaciju Kosova iz autonomne pokrajine u republiku ili nezavisnu državu.[2][3][4] Rukovodstvo Slovenije i Hrvatske težilo je ka decentralizaciji i demokratskim reformama.[5] Nasuprot, vlasti u Beogradu nastojale su da suzbiju separatističke pokrete u zemlji. Početkom devedesetih godina, srpsko rukovodstvo prevođeno Slobodanom Miloševićem efektivno je ukinulo autonomiju Kosova.[2]

Uporedo za zahtjevima za decentralizacijom i većom autonomijom, došlo je do porasta nacionalizma u Sloveniji i Hrvatskoj. Nakon Miloševićevog dolaska na vlast u Srbiji, jugoslovensko rukovodstvo je proglasilo neophodnu centralizaciju uprave iz Beograda. Protivrječnosti između saveznih republika i federalnog centra su rasle. Pored porasta nacionalizma u Sloveniji i Hrvatskoj, srpski nacionalizam je takođe ugrožavao jedinstvenu jugoslovensku državu. Jedan od vođa srpskih nacionalista Vojislav Šešelj je posjetio Sjedinjene Američke Države 1989, gdje ga je jedan od vođa srpskih četnika Momčilo Đujić proglasio četničkim vojvodom.[6]

U martu 1989. godine kriza u Jugoslaviji se produbila. Srpsko rukovodstvo je faktički ukinulo autonomiju Vojvodini i Kosovu, a uz podršku Crne Gore, moglo je značajno da utiče na donošenje odluka na federalnom nivou.[7] To je izazvalo proteste među rukovodstvima Slovenije, Hrvatske i Bosne i Hercegovine. Ubrzo su se počeli javljati pozivi na reformu jugoslovenske federacije.[8]

Postepeni rast nacionalizma u Jugoslaviji tokom osamdesetih godina doveo je do opšte krize u Jugoslaviji i pada komunističkog sistema.[9]

Početne tenzije u Hrvatskoj uredi

 
Srbi u Hrvatskoj prema popisu stanovništva iz 1981. godine

Krajem osamdesetih godina 20. vijeka u Hrvatskoj se pojačala nacionalistička propaganda, pojavili su se prvi znaci antisrpskih osjećanja, zbog čega je napetost rasla.[10]

Nakon što je hrvatsko republičko rukovodstvo podržalo štrajk albanskih rudara na Kosovu i Metohiji, Srbi u Hrvatskoj su organizovali miting podrške u Kninu kosovskometohijskim Srbima, koji je održan 27. februara 1989. godine. Okupljeni na mitingu su uzvikivali imena Slobodana Miloševića i Stipa Šuvara, pozivajući na bratstvo i jedinstvo.[11] Hrvatsko rukovodstvo je odlučilo da provjeri da li je miting bio nacionalistički, ali provjera to nije potvrdila.[12] U julu 1989. godine, u Kninskoj krajini, tokom obilježavanja 600. godine od Kosovske bitke postavljeno je pitanje o položaju Srba u Hrvatskoj: pomenuto je pravo na sopstvenu kulturu, jezik i upotrebu ćirilice. Manifestaciju su nakon toga prekinule hrvatske republičke vlasti, pošto su okupljeni počeli da pjevaju srpske narodne pjesme. Vlasti su ovo smatrale manifestacijom nacionalizma. Odmah nakon praznika uhapšene su neke srpske javne ličnosti, uključujući i šefa novoosnovanog kulturno-prosvjetnog društva „Zora” Jovana Opačića. U avgustu 1989. godine Hrvatski sabor je usvojio zakon o jeziku, u kome se srpski jezik kao jezik srpskog naroda u Hrvatskoj ne spominje.[12]

U februaru 1990. u Kninu Jovan Rašković osniva Srpsku demokratsku stranku. U programu stranke je navedeno da je „teritorijalna podjela Hrvatska zastarjela” i da „ne odgovara interesima srpskog naroda”.[13] Program stranke se poklapao sa mišljenjem zvaničnog Beograda o reviziji granica unutar Jugoslavije, kako bi svi Srbi živjeli u jednoj državi.[14]

Već na prvom kongresu (24—25. februara 1990. godine) Hrvatske demokratske zajednice, na kojem je za predsjednika stranke izabran Franjo Tuđman, on je rekao da Hrvatska za vrijeme Drugog svjetskog rata nije bila samo nacistička formacije, nego i izraz hiljadugodišnjih težnji hrvatskog naroda.[15][12][16] Prema podacima ruskog istoričara Jelene Guskove, Tuđman je u februaru iste godine rekao, da se Srbi u Hrvatskoj trebaju zvati pravoslavnim Hrvatima, naziv „pravoslavni Srbi” treba zabraniti i da treba osnovati Hrvatsku pravoslavnu crkvu.[17]

Na Petrovoj gori je 4. marta održan miting na kojem se okupilo oko 50.000 Srba. Učesnici skupa su izrazili nezadovoljstvo politikom hrvatskih vlasti i Tuđmanom i izrazili su podršku Sloboda Miloševiću.[18][19] Od 22. aprila do 6. maja u Hrvatskoj su održani izbori za organe vlasti na višestranačkoj osnovi. HDZ je osvojio 2⁄3 zastupničkih mjesta u sva tri doma Sabora. Tuđman je izabran za predsjednika Predsjedništva SR Hrvatske. Hrvatski političar Mirko Tripalo je rekao sljedeće: „Tada se hrvatski narod odlučio protiv Jugoslavije i protiv komunizma kao sistema. HDZ je predizbornu kampanju započeo kao jedina stranka koja je tačno identifikovala, možda sa ekstremističkih položaja, problem hrvatske države”.[20] Primjećen je incident u selu Berak u istočnoj Slavoniji, kada je nakon stupanja Tuđmana na vlast, mjesno srpsko stanovništvo u znak protesta podiglo barikade.

 
Jovan Rašković, jedan od osnivača SDS

Istovremeno, u Hrvatskoj se odvija politička aktivizacija Srba. U Vojniću je 11. februara 1990. godine osnovana Jugoslovenska samostalna demokratska stranka,[21] a u Kninu 17. februara Srpska demokratska stranka. Na izborima u aprilu iste godine, SDS je dobila većinu glasova u tri opštine sa većinskim srpskim stanovništvom, i prema tome, pet mjesta u Saboru.[22] U drugim opštinama sa značajnim udjelom Srba, ona je dijelila glasove sa komunistima.[17] Jovan Rašković, jedan od osnivača stranke, nije želio etničku podjelu i prvobitno je želio stranku nazvati jednostavno „Demokratska”. Međutim, Jovan Opačić je insistirao da stranka mora izražavati volju srpskog naroda.[12]

Skupština opštine Knin 10. aprila 1990. godine je na zajedničkom zasjedanju donijela odluku o zaključenju Sporazuma o ujedinjenju srpskih opština Dalmacije i osnivanju Zajednicu opština Dalmacije i Like. Prema mišljenju Jelene Guskove, Srbi su bili zabrinuti zbog odbijanja hrvatskih vlasti da im pruže kulturnu autonomiju, kao i zbog učestale antisrpske kampanje.[20]

Mjere hrvatskih vlasti i diskriminacija Srba u Hrvatskoj uredi

 
Franjo Tuđman

Politika HDZ i nacionalističke izjave rukovodstva stranke, uključujući i Franje Tuđmana, povećale su međunacionalne tenzije u republici. Nakon uvođenja novih državnih simbola[23] i promjene naziva republike (uklonjena je riječ „Socijalistička”), povećale su se tenzije između Srba i Hrvata, a zatim su Srbi tražili kulturnu autonomiju, što je odbijeno.[24]

Predsjedništvo Socijalističke Republike Hrvatske je 20. juna promijenilo naziv, uklonivši riječ „socijalistička”, a usvojeni su i novi državni simboli. Simbolika u vidu crveno-bijele šahovnice, koja je zamijenila zvijezdu petokraku na zastavi, među srpskim stanovništvom povezivala se sa ustaškom simbolikom iz Drugog svjetskog rata.[23][25]

Sutuacija u Hrvatskoj je dodatno zakomplikovana nacionalističkim mjerama republičke vlade. Srpskohrvatski jezik je zamijenjen hrvatskim jezikom, prvo je promijenjen naziv službenog jezika, a zatim gramatičke norme.[26][27] U službenim prepiskama i u medijima je zabranjeno ćiriličko pismo.[28] Iz školskih programa izbačeni su tekstovi o srpskoj istoriji, srpski pisci i pjesnici. Srbi u državnim institucijama su bili prisiljeni da potpišu „listu lojalnosti” novoj hrvatskoj vladi. Oni koji su to odbili da urade su odmah otpušteni. To je bilo posebno uočljivo u MUP-u,[28] a jedan dio zaposlenih Srba je i uhapšen.[29] Bio je prisutan pritisak na predstavnike srpske inteligencije.[30]

Hrvatski političari su davali izjave koje su Srbi bolni primali. Posebnu oštru reakciju Srba je izazvala Tuđmanova izjava, da Hrvatska tokom Drugog svjetskog rata nije bila samo nacistička tvorevina, nego i hiljadugodišnja težnja hrvatskog naroda.[15][12][16] Druga njegova poznata izjava bila je: „Sretan sam što nisam oženjen Srpkinjom ili Židovkom”. Stjepan Mesić je jednom prilikom izjavio, da Srbi iz Hrvatske mogu odnijeti onoliko zemlje koliko su donijeli na opancima.[15]

Istovremeno, počeli su brojni napadi hrvatskih ekstremista na Srpsku pravoslavnu crkvu. Primjećeni su slučajevi premlaćivanja sveštenika, provokacija u crkvama tokom bogosluženja, miniranja hramova i skrnavljenja grobova.[31][30][25] Prema podacima Jelene Guskove, hrvatska policija je 1991. godine aktivno učestvovala u tim akcijama — sveštenici su hapšeni, zabranjivana su vjerska okupljanja i ometane su proslave praznika.[32]

Srpska reakcija i građanski protesti uredi

Za predsjednika skupštine opštine Knina 23. maja 1990. godine izabran je Milan Babić, po profesiji zubar, član glavnog odbora SDS, bivši komunista i delegat na Kongresu Saveza komunista Hrvatske. Oko njega je formiran krug nacionalno orijentisanih Srba, koji je počeo raditi na ujedinjenju srpskih zajednica u Hrvatskoj. Štaviše, oni su to radili na osnovu ustava Hrvatske, koji je to formalno dozvoljavao.[33][23]

Skupština Knina je 27. juna izglasala stvaranje Zajednice opština Sjeverne Dalmacije i Like. Želju za pristupanjem zajednici izrazilo je šest opština, i to Knin, Benkovac, Obrovac, Donji Lapac, Gračac i Titova Korenica.[34] Cilj zajednice bio je stvaranje jedinstvenog privrednog prostora, koordinacija regionalnih politika i promovisanje privrednog rasta manje razvijenih opština.[23] Nešto kasnije, još jedanaest opština je izrazilo želju za pristupanjem zajednici — Vojnić, Dvor na Uni, Kostajnica, Glina, Petrinja, Pakrac, Okučani, Gospić, Vrhovine i Plaški. U opštinama je sprovođena propagandna djelatnost usmjerena ka Srbima, a radi ujedinjenja u političkim, kulturnim i drugim sferama.[35] Predstavnici SDS u mjesnim skupštinama na svoju stranu su privukli poslanike iz koalicije Savez komunista Hrvatske — Stranka demokratskih promjena. To je posebno bilo primjetno u Obrovcu, Titovoj Korenici, Vrginmostu i Vojniću.[36]

Uporedo, sprovođeno je ujedinjenje srpskih opština zapadne i istočne Slavonije, Baranje i zapadnog Srema. Tema mitinga bila je stabilizacija i demokratizacije Hrvatske i opasnost od oživljavanja fašizma. Među vođama srpskog pokreta u Hrvatskoj postepeno su se pojavile dvije linije: tvrđa, koja se oslanjala na Srbiju i Slobodana Miloševića, koju je predvodio Milan Babić i umjerenija, koja je predlagala kompromis sa hrvatskim vlastima, koju je zastupao Jovan Rašković. U ovom periodu Srbi za cilj nisu odredili secesiju od Hrvatske. Prema riječima Elene Guskove, Rašković je tvrdio da je srpski narod ravnopravan sa Hrvatima i da želi da živi u demokratskoj Hrvatskoj, ali po uslovu dobijanja autonomije.[37]

 
Srpske autonomne oblasti 1990. godine

Iz Sekretarijata MUP-a u Kninu je 3. jula 1990. godine upućeno pismo ministarstvu unutrašnjih poslova u Zagrebu. U njemu je navedeno da su kninski milicioneri odbili da prihvate novu formu i oznake pripadnosti, kao i planirano preimenovanje organa unutrašnjih poslova.[38] Istakli su da su da nova forma i simboli slični onima koje su koristile hrvatske ustaše i da su zabrinuti zbog ekstremizma novih hrvatskih vlasti i masovnog otpuštanja Srba iz milicije. Milicioneri su predložili da se napravi novi kompromisni projekat o imenu i formi ministarstva unutrašnjih poslova.[38] U Knin je 5. jula stigao ministar unutrašnjih poslova Josip Boljkovac, koji se sastao sa milicionerima i predstavnicima SDS. Nakon pregovora, Boljkovac je prihvatio uslove kninskih milicionera, ali je predložio da se objavi novo pismo s određenijom formulacijom njihovih stavova.[39]

U Srbu je 25. jula 1990. godine održan sabor SDS. Broj pristalica stranke koje se okupio na saboru procjenjuje se na 120.000[39]—200.000[40] ljudi. Na saboru je formirana zakonodavna vlast — Srpski sabor — i izvršni organ — Srpsko narodno vijeće.[41] Usvojena je Deklaracija o suverenosti i autonomiji srpskog naroda. Srpski zahtjevi su bili upotreba ćiriličkog pisma, očuvanje srpskih škola i relativnih školskih programa, kulturnih i političkih institucija, preduzeća, štampe i srpske radio-televizije.[41][42] Za predsjednika SNV izabran je Milan Babić, što je u velikoj mjeri odredilo radikalizaciju srpskog pokreta za autonomiju.[41]

Srpski referendum uredi

Srpsko narodno vijeće je 16. avgusta odlučila da održi referendum o autonomiji Srba u Hrvatskoj.[42] Hrvatske vlasti su referendum proglasile ilegalnim i obećale da će spriječiti njegovo sprovođenje svim mogućim sredstvima. Dana 17. avgusta su u srpske krajeve sjeverne Dalmacije poslali specijalne jedinice MUP-a, kako bi rezervnom sastavu mjesne milicije oduzele oružje i spriječile sprovođenje referenduma. Hrvatski specijalni su tokom noći napali stanicu milicije u Benkovcu. Odgovor srpskog stanovništva bio je postavljanje brojnih barikada na putevima, kao i postavljanje kontrolnih punktova u naseljima.[43] Mjesni sekretarijati milicije pod rukovodstvom Milana Martića počeli su da dijele oružje iz skladišta kako milicajcima, tako i civilima, koji su željeli da brane Knin, a Milan Babić je Kninu i njegovoj okolini proglasio vanredno stanje.[25]

Zagreb je prema Kninu poslao helikoptere i specijalne policijske snage, kako bi „ugušili pobunu u Kninu”. Međutim, prema hrvatskim izvorima, avioni Jugoslovenske narodne armije prisilili su helikoptere da promijene putanju i oni su se vratili na svoje aerodrome. Jugoslovenske vlasti su kasnije negirale svoje učešće u incidentu.[41]

Referendum je održan 19. avgusta u 28 opština u potpunosti u 23 opštine djelimično. Čak u 10 opština hrvatske vlasti su uspjele spriječiti održavanje referenduma.[42] Za srpsku autonomiju je glasalo 756.549 ljudi, protiv 172, dok je nevažećih glasova bilo 60.[42][44]

Situacija u Hrvatskoj je došla do usijanja nakon što je 18. avgusta beogradski list Večernje novosti objavio publikaciju, u kojoj se govori o dva miliona srpskih dobrovoljaca, koji su spremnu da krenu u Hrvatsku kako bi zaštitili srpsko stanovništvo.[43] Istovremeno, u Srbiji su zabranjeni mitinzi podrške hrvatskim Srbima i zaprijećeno je hapšenjem učesnicima.[41]

Tokom kninskih događaja došlo je do isticanja različitih stavova Raškovića i Babića. Rašković je pozivao samo na mirne proteste, dok se Babić zalagao za oružani otpor. Prema mišljenju mnogih posmatrača, Raškovićev uticaj je od tada značajno opao.[45]

Dalji događaji uredi

Glavni članak: Rat u Hrvatskoj

U Kninu je 21. decembra 1990. godine proglašena SAO Krajina,[46] čija je teritorija obuhvatala trinaest opština — Benkovac, Donji Lapac, Dvor, Glina, Gračac, Knin, Kostajnica, Obrovac, Pakrac, Petrinja, Korenica, Vojnić i Vrginmost.[47] Nad tvrđavom iznad grada podignuta je srpska zastava. Prema usvojenom Statutu, „Srpska Autonomna Oblast Krajina oblik je teritorijalne autonomije u sastavu Republike Hrvatske… u okviru Federativne Jugoslavije”.[42]

Hrvatski sabor 22. decembra 1990. usvaja novi ustav, prema kome su Srbi u Hrvatskoj postali nacionalna manjina. Većina srpskih političara vidjelo je to kao kršenje prava srpskog naroda, koji je ranije, zajedno s Hrvatima, bio državotvorni narod.[48] U novom hrvatskim ustavu pisalo je da su prvi demokratski izbori potvrdili hiljadugodišnji državni identitet Hrvatske i želju za sticanjem suvereniteta. Hrvatska je proglašena nacionalnom državom hrvatskog naroda. Nije bilo riječi o bilo kakvom obliku autonomije za Srbe.[42]

Dolazak na vlast nacionalista u Hrvatskoj i usvajanje novog ustava odigrali su presudnu ulogu u budućim aktivnostima srpskih autonomista. Za Srbe u Hrvatskoj, značajna motivacija je bio slogan Slobodana Miloševića — „Svi Srbi će živjeti u jednoj državi”. Kada je srpskom republičkom rukovodstvu postalo jasno da Jugoslavija ne može opstati, postali su skloni ideji održavanja referenduma na kojem će narodi koji žive u Jugoslaviji dati odgovor o svojoj budućoj sudbini. Po ovoj shemi planirano je da se svi Srbi nađu u sastavu nove Jugoslavije. Milošević je naglasio da je razjedinjenje srpskog naroda u slučaju raspada zemlje neprihvatljivo za Srbiju. Kasnije, promjenom stanja u međunarodnoj zajednici, srpsko rukovodstvo je promijenilo odos prema Krajini, a zatim je potpuno napustilo.[42]

Mišljenja uredi

Srpsko mišljenje uredi

Jedan od vođa srpskog pokreta u Krajini Milan Babić kasnije se prisjetio događaja iz ljeta 1990. godine. Prema Babiću, srpski pokret u Hrvatskoj je išao u dva pravca: kroz konsolidaciju oko Srpske demokratske stranke i kroz ujedinjenje zajednica sa većinskim srpskim stanovništvom. Hrvatska je brzo usvojila amandmane na ustav kojim se zabranjuje udruživanje zajednica. Srbi su svoja prava branili pred vrhovnim sudom SFRJ, koji je još uvijek postojao. Zatim su Hrvati usvojili šahovnicu. Narodna skupština je raspisala referendum koji je održan 19. avgusta i sprovođen je u mjesnim zajednicama. Prema rezultatima referenduma, većina je bila za nezavisnost. Hrvatske vlasti su odlučile da oduzmu svo oružje u srpskim sredinama. SDS je zauzvrat osnovao seoske patrole. Hrvatska policija je 17. avgusta 1990. krenula ka Kninu, ali su ih srpske patrole zaustavile u Korenici. Prva barikada je podignuta 17. avgusta.[45]

Hrvatsko mišljenje uredi

U Hrvatskoj se Balvan revolucija naziva „srpska pobuna”. I same hrvatske vlasti su strah hrvatskih Srba od oživljavanja fašizma u Hrvatskoj smatrale, s jedno strane, neosnovanim, a s druge strane, u njemu su vidjele manifestaciju „velikosrpskog imperijalizma”. Teritorije pod kontrolom krajiških Srba smatrane su „okupiranim” i proglašena je želja da se nad njima povrati „ustavni poredak”.[31]

Hrvatski vojni istoričar Davor Marjan, iako je potvrdio tezu da je dolazak HDZ-a na vlast izazvao strah među značajnim dijelom Srba od oživljavanja ustaških ideja, ipak smatra da uprkos oštroj političkoj retorici HDZ-a, krajiški Srbi nisu imali razlog za podizanje oružja. Prema Marjanu, dio Srba u Hrvatskoj se suprotstavio hrvatskoj državi kao takvoj. Politiku srpskog rukovodstva je ocijenio kao pokušaj destabilizacije Hrvatske i Bosne i Hercegovine. Po njemu, hrvatsko rukovodstvo nije moglo da zaustavi Balvan revoluciju, jer je to spriječila Jugoslovenska narodna armija.[49]

Ostali uredi

Po mišljenju ruske istoričarke Elene Guskove, srpski pokret u Hrvatskoj bio je rezultat nacionalističke propagande koja se odvijala u republici i širokih antisrpskih osjećanja. Srbi su bili zabrinuti zbog odbijanja hrvatskih vlasti da im dozvole kulturnu autonomiju i zbog zaoštravanja antisrpske kampanje.[20] Pokret za autonomiju unutar Hrvatske prerastao je u pokret za prisajedinjenje Jugoslaviji, s jedne strane, zbog hrvatske politike potpune nezavisnosti republike, a s druge, zbog nade podrške Beograda u borbi za ujedinjenje svih Srba u jednu državu.[50]

Američki istraživač Kreg Nejšn u svojoj monografiji „Rat na Balkanu 1991—2002.” primjetio je da je nacionalizam hrvatskih vlasti isprovocirao Srbe na odgovor i oni su počeli da ujedinjuju opštine. U tome su ih podržale srpske republičke vlasti. Iako su Srbi u Krajini govorili istim dijalektom kao i Hrvati, i njihov način života se nije razlikovao od hrvatskog, bili su pravoslavni hrišćani i dobro su se sjećali masakara koje su hrvatski fašisti provodili nad njima tokom Drugog svjetskog rata.[51]

Reference uredi

  1. ^ „THE PROSECUTOR v. MILAN BABIC”. www.icty.org (na jeziku: engleski). Order Replacing a Judge in a Case before a Trial Chamber. Pristupljeno 18. 5. 2019. 
  2. ^ a b „Kosovo News - Breaking World Kosovo News -”. The New York Times. 23. 7. 2010. Arhivirano iz originala 23. 10. 2012. g. Pristupljeno 4. 2. 2024. 
  3. ^ „Yugoslavia Threatens Tough Moves on Unrest”. The New York Times. 31. 7. 1988. Pristupljeno 4. 2. 2024. 
  4. ^ Pavković & Radan 2011, str. 159.
  5. ^ Kamm, Henry; Times, Special To the New York (8. 12. 1985). „YUGOSLAV REPUBLIC JEALOUSLY GUARDS ITS GAINS”. The New York Times. Pristupljeno 4. 2. 2024. 
  6. ^ „Obavestenje tuzilastva o postupanju po odluci od 27. Novembra 2007. godine” (PDF). MKTBJ. 7. 12. 2007. Pristupljeno 4. 2. 2024. 
  7. ^ Curtis, Glenn E., ur. (1992). „Political Innovation and the 1974 Constitution”. Yugoslavia : a country study (na jeziku: engleski) (3. izd.). Washington, D.C.: Federal Research Division, Library of Congress. str. 176—179. ISBN 0-8444-0735-6. Pristupljeno 4. 2. 2024. 
  8. ^ Frucht 2005, str. 433.
  9. ^ Pesic 1996.
  10. ^ Nikiforov 2011, str. 776.
  11. ^ Gusьkova 2001, str. 133.
  12. ^ a b v g d Gusьkova 2001, str. 134.
  13. ^ Goldstein 1999, str. 214
  14. ^ Sudetic, Chuck (5. 8. 1991). „Serbs Refuse to Negotiate in Croatia”. The New York Times (na jeziku: engleski). Pristupljeno 18. 5. 2019. 
  15. ^ a b v Čubrilo et al. 2011, str. 204.
  16. ^ a b Vasilьeva & Gavrilov 2000, str. 323.
  17. ^ a b Nikiforov 2011, str. 777.
  18. ^ Ramet 2002, str. 382.
  19. ^ „Yugoslavia: Demonstrations in Croatia and Vojvodina”. Refworld (na jeziku: engleski). United Nations High Commissioner for Refugees. Pristupljeno 18. 5. 2019. 
  20. ^ a b v Gusьkova 2001, str. 135.
  21. ^ Radelić et al. 2006, str. 198.
  22. ^ Radelić et al. 2006, str. 199.
  23. ^ a b v g Gusьkova 2001, str. 137.
  24. ^ Gusьkova 2001, str. 146.
  25. ^ a b v „Otdelenie Horvatii”. www.coldwar.ru (na jeziku: ruski). Pristupljeno 19. 5. 2019. 
  26. ^ Gusьkova 2001, str. 147.
  27. ^ Novaković 2009, str. 179.
  28. ^ a b Nation 2014, str. 38.
  29. ^ Nikiforov 2011, str. 780—781.
  30. ^ a b Čubrilo et al. 2011, str. 201—206.
  31. ^ a b Nikiforov 2011, str. 781.
  32. ^ Gusьkova 2001, str. 148.
  33. ^ Nikiforov 2011, str. 778.
  34. ^ Radelić et al. 2006, str. 201.
  35. ^ Gusьkova 2001, str. 138.
  36. ^ Radelić et al. 2006, str. 202.
  37. ^ Gusьkova 2001, str. 139.
  38. ^ a b Radelić et al. 2006, str. 203.
  39. ^ a b Radelić et al. 2006, str. 204.
  40. ^ Čubrilo et al. 2011, str. 207.
  41. ^ a b v g d Gusьkova 2001, str. 141.
  42. ^ a b v g d đ e Nikiforov 2011, str. 779.
  43. ^ a b „Roads Sealed as Yugoslav Unrest Mounts”. The New York Times (na jeziku: engleski). 19. 8. 1990. Pristupljeno 20. 5. 2019. 
  44. ^ Jović 1995, str. 409–410
  45. ^ a b Gusьkova 2001, str. 142.
  46. ^ Novaković 2009, str. 185.
  47. ^ Štrbac 2005, str. 210.
  48. ^ Bonacci Skenderović, Dunja; Jareb, Mario (2. 7. 2004). „Hrvatski nacionalni simboli između negativnih stereotipa i istine”. Časopis za suvremenu povijest (na jeziku: hrvatski). 36 (2): 731—760. ISSN 0590-9597. Pristupljeno 22. 4. 2022. 
  49. ^ Marjan 2007, str. 39.
  50. ^ Nikiforov 2011, str. 780.
  51. ^ Nation 2014, str. 98.

Literatura uredi

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Балван_револуција&oldid=27551111”