Википедија

Beogradske džamije

Beogradske džamije su islamske bogomolje kojih je u ovom gradu za vreme viševekovne vladavine Osmanlija, bilo više od 50, a danas samo jedna.[1] Kao deo bogatog viševekovnog istorijskog, kulturnog i verskog nasleđa, ove islamske bogomolje, iako najvećim delom iščezle, za sobom su ostavile brojne materijalne i duhovne tragove, jer su bile vizuelni simbola razvoja orijentalnog Beograda, u perioduu od oko tri veka, kada su njihovi minareti dominirali panoramom srpske prestonice.[2][3][4]

Barjakli džamija, jedina preostala džamija od 56 koliko ih je bilo u Beogradu u vreme Osmanlijske vlasti

U dva istorijska perioda — polovina orijentalne strukture Beograda, uključujući i džamije je nestala tokom vladavine Austrijanaca u prvoj polovini 18. veka, a druga polovina — primenom nove regulacije u drugoj polovini 19. veka,[5][6] kada je paralelno sa stvaranja Kraljevine Srbije Srpski narod rešio da se oslobodi osmanlijske zaostavštine, i u pobedničkoj euforiji koja je zavladala u noovoosnovanoj Kneževini a potom i Kraljevini Srbiji, po okončanju Srpsko-turski ratovi ili Srpskih ratova za nezavisnost koji su vođeni između 1876. i 1878. godine protiv Osmanskog carstva od strane Kneževine Srbije i Kneževine Crne Gore, nakon kojih je Srbija dobila punu međunarodno priznate nezavisnosti na Berlinskom kongresu. Iako se sa jedne strane srpski narod postepeno oslobađao osmanlijske zaostavštine, sa druge strane i Osmanlije nisu želele da u srpske ruke ostave džamije pa su one na njihov zahtev porušene najvećim delom između 1863. i 1864. godine. Tako su do kraja 19. veka u Beogradu porušene sve džamije osim Barjakli džamije, a i ona je sve do obnove bila u jako lošem stanju.[7]

Sa poboljšanjem srpsko-turskih odnosa Kraljevina Srbija i gardska uprava Beograda, s kraja 19. veka pruža pomoć turskom hodži, a kasnije i mujezinu, i u tom razdoblju obnovljena je Barjakli džamija.

Oko tri veka panoramom Beogradom dominirale su džamije

Istorija

uredi

Beograd je pred kraj srednjeg veka zbog odličnog geografskog položaja i jakog utvrđenja još iz antičkog perioda, dolaskom Osmanlija postao važan ekonomski i vojni centar ovih prostora Balkanskog poluostrva.[8][9]

Osvajanje Srbije i Beograda

uredi

Nakon osbvajanja južnih krajeva današnje Srbije početkom 15. veka Osmansko carstvo je Despotovinu Srbiju porobilo 1459. godine. Nakon pada Smedereva, Osmanile su napale Beograd, koji je tek posle neuspelih pokušaja Murata II 1440. godine i Mehmeda II 1456. godine, osvojio sultan Sulejman I 1521. godine.[10] Do 1552. bila je osvojena i cela Vojvodina, a Beograd na Dunavu ili Tuna Belgradi postao je „Dar-ul-džihad“ (Vrata rata, Kuća rata, Kapija rata ili Tvrđava džihada).[11]

Beograd se postepeno od srednjovekovne varoši koju je odlikovao nesmetani razvoj skoro dva puna veka, za vreme vladavine Osmanlija transformisao u orijentalnu varoš.

Izgradnja Beograda

uredi

Prema crtežu Ferenca Vataja, Beograd je 1603. godine bio dobro zaštićen grad, podeljen na na pet delova: dva y Gornjem i tri y Donjem gradu, svaki omeđen snažnim bedemima sa zupcima pri vrhu Visoki bedemi sa zupcima i nizom kula utopljenih y gradska platna štitili su podjednako Gornju tvrđavu i podgrađe y Donjem gradu, a oko tvrđave širila su se predgrađa, uz dunavsku i savsku obalu, zaštićeni palisadama na prilazu sa reka.[12]

U Beograd su Osmanlije dosta ulagale u njegovu izgradnju i on se ubrzano razvijao — što najbolje ilustruju podaci, da od 4 mahale koliko je bilo 1536. godine, već 1571. godine u Beogradu je bilo 27 mahala, a do kraja 16 veka 41.[13] A u tim mahalama, koje su činile osnovnu karakteristiku balkansko-orijentalne urbane kulture Beograda, koja je za razliku od evropskog urbanizma koji polazi od pravilnog ortogonalnog sistema ulica, ovde je ona prilagođeno topografiji terena, a kompleks javnih građevina, čaršija i mahale čine osnovnu karakteristiku — balkansko-orijentalne urbane kulture.

Pod uticajem takve urbane kulture u Beogradu nastaje čitav kompleks javnih građevina i čaršija. U njima su za javne građevine, poput džamija, uvek birana mesta na nekom uzvišenju, gde je džamija sa svojim minaretom treblo da dominira okolinom.[14]

Izgradnja džamija

uredi

Nakon 1521. godine kada je Beograd postao osvojena varoš, pod vlašću Osmanlijske carevine, u njemu nastaju prve džamije, koje su u početku bile preuređene hrišćanske crkve pretvorene u džamije. Najpoznatija među njima bila je stara srpska Mitropolitska crkva koja je postala Velika džamija u Donjem gradu.

Intenzivnija izgradnja džamija počela je posle pada Budima 1541. kada je Beograd prestao da bude pogranična varoš. Iz jednog turskog popisa vidi se da je Beograd već 1560. imao šesnaest džamija, od kojih deset u varoši i šest u tvrđavi.

Sledila je u 16. i 17. veku gradnja novih džamija. Godine 1673. Hans Kunic u svojim putopisima iznosi pretpostavku da u Beogradu ima oko 30 ili 40 turskih hramova... ili džamija...i da su sve prekrivene olovom.[15][16] Kasnija su istraživanja pokazala da je Beograd 1688. godine imao 51 džamiju.

Nakon što su s kraja 17. i s početka 18. veka izgrađene još 4 džamije, smatra se da je u Beogradu sveukupno izgrađeno 56 džamija, jedna musala džamija i 22 mesdžida. Razlika između mesdžida, džamije i musala džamija je u tome — što se u mesdžidima ne klanja „džuma namaz“ petkom i bajram-namaz tako da nije bilo potrebe za minberom sa kog su se govorile hutbe, pnisu imali ni minarete, dok je musala predstavlja prostrano mesto opasano zidom sa mihrabom, i uzdignutim mestoma za hatiba gde se održava poseban salat (molitva).

Od navedenog broja džamija, u Beogradu je bilo :

  • 17 neubiciranih (zna se pod kojim nazivom su postojale ali im se ne zna tačna lokacija),
  • 27 ubiciranih (nepoznatog izgleda),
  • 12 ubiciranih (poznatog izgleda).[17]

Zlatno doba beogradskih džamija (16. i 17. vek)

uredi

U drugoj polovini 16. veka Osmansko carstvo bilo je na vrhuncu svoje moći. Njegova dominantna pozicija u onovremenom poretku evropskih država nije se zasnivala samo na efikasnosti državne organizacije i velikom bogatstvu zemlje, već i na činjenici da po snazi i veličini države slične njemu na Zapadu gotovo da nije bilo. U njemu dominira dvorska kultura, kao i vidljiv lični uticaj sultana kao mecene i direktnog inspiratora kulturnih procesa u društvenom životu.

U takvim uslovima, kada je u Beogradu bilo 365 muslimanska domaćinstva i 109 hrišćanskih, nastalo je zlatno doba beogradskih džamija, nakon intenzivnije izgradnja džamija, koja je počela posle pada Budima 1541. godine, tako da je Beograd već 1560. godine (prema jednom osmanskom popisu) imao izgrađenih šesnaest džamija, od kojih deset u varoši i šest u Beogradskoj tvrđavi.[18] Među njima su najveće i najznačajnije bile:

Džamija sultana Sulejmana Veličanstvenog u Gornjem gradu

Ova džamija sagrađena po projektu najvećeg turskog arhitekte Sinana sagrađena s kraja 16. ili spočetka 17. veka. Ona ne samo da je bila najveća i najlepša već je imala i dominantan položaj u panorami Beograda. Ova jednoprostorna potkupolna džamija klasičnog carigradskog stila s visokim i vitkim minaretom, nije bila dugog veka.

Srušena je za vreme austrijske vlasti u Beogradu od 1717-1739. godine.

Mehmed-paše Jahjapašića džamija u Donjoj čaršiji

Ova džamija, poznata i kao Imaret džamija građena je od 1548 do 1549. na prostoru kod dorćolskog ugla, između današnjih ulica Cara Dušana, Dubrovačke, Skender-begove i Knićaninove. Njen ktitor je Mehmed-paša Jahjapašić, smederevski sandžak-beg. Bila je jedna od najvećih i najlepših džamija u varoši, a nalazila se u kompleksu javnih građevina koje je Mehmed-paša podigao kao prvu grupu javnih zgrada posle 1521.

Za vreme austrijske okupacije od 1717 do 1739. godine adaptirana je u franjevačku crkvu. Obnovljena je 1741. kao Jahja-pašina džamija, a porušena 1878.

Prema Evliji Čelebiji, imala je glavnu kupolu od lakog materijala, četiri bočne kupole pokrivene olovom, predvorje i bočne tremove s kupolama koje su takođe bile pokrivene olovom. Obnovljena džamija je bila uobičajenog tipa, građena od kamena, s kvadratnom osnovom i zidanom kalotom. Dužina kvadratne strane osnove iznosila je oko 14 metara.

Bajram-begova džamija u Gornjoj čaršiji

Sagrađena je između 1557. i 1560. na uglu današnjih ulica Dositejeve i Braće Jugovića, u bloku Narodnog pozorišta. Nalazila se u sklopu javnih građevina koje je podigao Bajram-beg, smederevski sandžak-beg.

Za vreme austrijske vlasti od 1717. do 1739. služila je kao magacin i kao zgrada za stanovanje.

Džamiju je posle ponovnog pada Beograda pod Osmanlijsku valst, 1739. obnovio rumelijski defterdar hadži Mustafa-efendi Atif-zade. Pripadala je uobičajenom jednoprostornom potkupolnom tipu građevine od tesanog kamena čija je dužina kvadratne strane osnove iznosila oko 15 metara

Za vreme izgradnje zgrade Narodnog pozorišta u Beogradu 1869. džamija je pretvorena u plinaru za osvetljavanje pozorišta. Pošto je pocrnela od dima prozvana je Kara-džamijom. Tridesetak godina kasinije (između 1897. i 1900. godine) džamija je srušena.

Ejnehan-begova džamija

Džamiju je oko 1585. sagradio Ejnehan-beg, na prostoru današnjeg Bulevara Revolucije, u blizini raskrsnice sa Vlajkovićevom ulicom, nekad u okviru Malog pazara, i treće beogradske čaršije, od pritesanog kamena. Bila je monumentalnije od ostalih beogradskih džamija i bolje osvetljena jer je za razliku od drugih džamija imala veći broj prozora. Pripadala je uobičajenom jednoprostornom potkupolnom tipu, a dužina strane kvadratne osnove iznosila je oko 15 metara.

Za vreme austrijske okupacije od 1717. do 1739. u njoj se nalazilo skladište uniformi.

Prilično je stradala u borbama 1789, pa je otad dobila ime Batal-džamija. Do temelja je srušena 1869. godine

Kako gradnja džamija u 17. veku nije prestajala Beograd je u 1688. godini imao 51 džamiju i 22 mesdžida.

Džamije u vreme austrougarske vlasti

uredi

Beograd je tri puta od Turaka osvajala Austrija (1688—1690, 1717—1739, 1789—1791), a Osmanlije su ga ponovo zauzimale, uz velika razaranja, kada su najviše stradale i džamije.[19]

 
U ratu pod vođstvom princa Evgenija Savojskog 1717. polovina orijentalne strukture Beograda uključujući i džamije je nestala
 
Džamija sultana Mahmuda, izgrađena 1739.
 
Beograd je 1789. osvojen, i bio do 1791. pod Austrougarskom vlašću

Prvi veći poraz Osmanlija dogodio se kada je Beograd pao pod austrijsku vlast 1688. godine. U snažnoj artiljerijskoj borbi ne samo da je masovno stradala beogradska varoš, već su u njenim mahalama stradale i njihove džamije. Deo džamija koji nisu stradale ustupljeno je jezuitima za „latinske škole”, i ostalim crkvenim redovima, franjevci, kapucini, minoriti i dr. za njihove manastire i škole sa nemačkim nastavnim jezikom, jer su doseljenici uglavnom bili Austrijanci. [20] Sve turske zgrade i džamije Austrijanci su renovirali u znaku bečke arhitekture iz doba ljubitelja umetnosti cara Karla.[21] Osmanlije, posle dve godine, vraćaju u svoje ruke Beograd, ali je grad iz ovih sukoba izašao razoren, a njegovo stanovništvo, zbog saradnja zajedno sa Austrijancima, izloženo ubijanju, progonu i pljačkama. Posle 1688. godine broj beogradskih džamija je drastično opao — sa 51 na svega petnaestak. To govori o masovnosti razaranja koja je Beograd doživeo od strane austrijske vojske.

Posle toga Beograd je ponovo pogranična varoš, i to sve do 1717. godine, kada ga Austrijanci pod vođstvom princa Evgenija Savojskog ponovo zauzimaju. Tada se na mestu već porušene Beogradske tvrđave gradi nova prema savremenim vojno-strateškim potrebama. Austrijska vladavina Beogradom u periodu od 1717. do 1739. godine označena je pravom transformacijom grada. U tom istorijskom razdobnju polovina orijentalne strukture Beograda je nestala tokom vladavine Austrijanaca u prvoj polovini 18. veka. Beograd gubi dotadašnje tursko-istočnjački izgled i poprima obeležje srednjevropskog grad ali i kao jedna evropska metropola. Pored tvrđave i varoš je opasana bedemima, a izgrađena su i nova zdanja, ruše se ili prenameju džamije, a hrišćanski Beograd počinje opet da cveta, nakon što su hrišćanske crkve bile obesvećene i pretvorene u skrovište stida i srama turskog.

Gerhard Kornelijus fon Driš zapisao je 1719. godine u svom putopisu, između ostalog: Ko je video Beograd pod Turcima, pa bi ga video sad opet, ne bi nikad rekao da je to isti onaj Beograd.[22]

Nakon ponovnog zauzeća Beogrda, 1739. godine od strane Osmanlija, Franc Filip Gudenus je 1740. godine zapisao...sve je nekada bilo nemačko, a sada je evropska kultura nestala, grad i njegove stanovnike kao da je progutala zemlja, sve je zamenila strana, azijatska kultura.[23]

Osmanlije ruše bedeme oko Beograda, potom austrijske kasarne i druge objekte i kuće, a mnoge hrišćanske crkve pretvaraju u džamije. Beograd ponovo postaje varoš orijentalnih obeležja i to sa pograničnim položajem, jer je Beogradskim mirovnim ugovorom granica povučena na reci Savi.

Krajem 19. veka u poslednjem austro-turskom ratu, Beograd je oktobra 1789. osvojen, i bio pod Austrougarskom vlašću sve do potpisivanjem Svištovskog mira 1791. godine. U periodu okupacije (1789 — 1791. godine) stradalo je 30 džamija. U planu Beograda, koji je sačinio austrijski poručnik Bruš 1789. godine, ucrtano je 15 džamija, od kojih neke nisu identifikovane. U planu se ne navodi Batal džamija koja se nalazila u blizini sadašnje Savezne narodne skupštine. Ovaj broj džamija uglavnom je ostao kontstantan do Prvog srpskog ustanka.

Kada su se Austrijanci povukli u Zemun, janičarima je zabranjen ulazak u beogradski pašaluk.

Džamije u 19. veku

uredi

Posle pogibije Mustafa-paše, 1801. godine, janičari uspostavljaju svoju vlast u Beogradu i okolnim selima. To je bilo vreme potpunog bezvlašća, janičarskog nasilja i pljački. Ono je bilo završeno poznatom sečom knezova i drugih viđenijih Srba, što je bilo povod za podizanje Prvog srpskog ustanka.[24]

U Prvom srpskom ustanku ustanici su oslobodili Beograd 1806. godine, i držali grad od 8. januara 1806. do 1813. pod svojom vlašću, kada su ga ponovo zauzele Osmanlije.[25]

U toku borbi za oslobođenje Beograda 1806. godine, mnoge džamije su stradale, a one preostale bile su pretvorene u bakalnice, u nekim su svinje zatvarane (držane), jedna je bila pretvorena u pravoslavnu crkvu, a Karađorđević je mnogim turskim ženama ”koje su nemilosrdno i nečovječno vojnici ostavljali nage... ukazao milosrđe i odredio im dvije džamije za stanovanje”.[25]
 
Džamije na Dorćolu 1846.

Nakon povratka u Beograd 1813. godine Osmanlija su obnavljanjale i popravljale manje oštećene džamije, dok sa obnavljanjem više oštećenih i poluporušenih u minulim ratovima nije moglo da se otpočne zbog tadašnjih finansijskih prilika u Otomanskoj imperiji, a posebno u Beogradskom pašaluku.

Joakim Vujić, koji je boravio u Beogradu 1826. godine, navodi...do 30 džamija koje su najvećim dijelom batal, porušene i povaljane.

Srpske vlasti su 1836. godine popisale džamije u Beogradu, i u tom spisku se nalazilo 16 džamija. Kako je u Beogradu bilo, prema pripovedaču Lazaru Komerčiću, imao nekih 15-16 džemata (mahala), on smatra da je svaki džemat imao svoju džamiju.[13]

U putopisu Vilijama Dentona, koji je slobodno preveo sa engleskog na nemački jezik beogradski evangelistički pastor Danijel fon Keln, i objavio u Berlinu 1865. godine, u kratkim crtama sažeo je svo ono što je čitaoca moglo da interesuje.

Beograd je tada imao 22.000 stanovnika, u njemu je bila rezidencija kneza, sedište vlade, stranih konzulata i mitropolije. Tu su, potom, tri srpske crkve, jedna katolička kapela, jedanaest džamija, tri sinagoge, zatim, licej, gimnazija, osnovne škole, muzej, čitaonica sa stranim novinama i magazinima itd... i na kraju, Danijel fon Keln pominje... utvrđenje sa 4.000 ljudi u kojem je sedište paše.[26]

Bombardovanje Beograda 1862. godine predstavljalo je prekretnicu za preostalo tursko stanovništvo u varoši. Promene koje je bombardovanje izazvalo u turskom delu Beograda opisao je F. Kanic:

„Slike nekadašnjeg šarolikog života i živopisna panorama džamija u tamnom zelenilu kiparisa, sa žuborom šedrvana, koje su još bile sveže u mom sećanju, nisu više imale ničeg zajedničkog s ovom opustelošću ‚Bulbuldera‘ – ‚Slavujeve doline‘, kako su Turci nazvali gornji deo Dorćola – pokrivenog baštama i voćnjacima iz kojih se širio čisti miomiris.[27]

Sedamdesetih godina 19. veka Beograd postaje centar mlade Kneževine i on će se kao takav, kao glavno središte, i razvijati. Grad počinje da se urbanizuje evropskim uzorima: nove zgrade, crkve, institucije kulture, škole.[28] Srbi su posle odlaska Turaka pokazali posebnu revnost u raščišćavanju tragova propadanja nekadašnje slave Beograda, pa i tragova turskog boravka u Beogradu. Knez Mihailo je ubrzo po njihovom odlasku naredio da se poruše gradski bedemi i šanac, i kako je to slikoavito zabeleži Feliks Kanic,[29] a G. Raš, poredeći utiske iz 1866. i 1872. godine primetio: Turskog grada je nestalo i svuda su bili zaposleni postavljanjem novih linija ulica, uklanjanjem ruševina, rušenjem... U toj euforiji nestale su i gotovo sve turske džamije.[30]

Arhitektura

uredi
Klasični carigradski stil

Džamije na tlu Beograda zaključno sa 17 vekom građene su u klasičnom carigradskom stilu, koji se zasniva uglavnom na jednoprostornoj potkupolnoj džamiji pod uticajem Aja Sofije.[31] Spoljnim izgledom džamija dominiralo je sivilo kamena i olova kojim su hbile prekrivane kupole. Kamen za njihovu izgradnju, kao i za sva ostala stara zdanja u Beogradu, vađen je na Tašmajdanu. Građene su u kvadratnoj osnovi a pomoću pandantiva i trompi prelazile su u osmougaonu osnovu tambura na kojoj leži kupola u obliku polulopte. Spolja džamije uglavnom nemaju dekoraciju osim dekoracije na prozorima sa rešetkama i ulaznih portala. Minareti su građeni uglavnom desno od ulaza.[32] Oko džamija su bila smeštena groblja. U unutrašnjosti džamije primenjuje se slikana i plastična dekoracija, uglavnom kaligrafski ispisani citati iz Kur’ana, ćilimi i često veoma bogato ukrašeni mihrab i minbar.[33]

Stil turskog baroka

Mešutim u 18. i 19. veku u njihovom oblikovanju zastupljen je stil turskog baroka, nastao pod uticajem Zapada. Jedan od takvih primera je džamija sultana Mahmuda, izgrađena oko 1739, a dograđena 1746. godine.[34][35][36]

Spisak džamija

uredi
Ubicirane i neubicirane džamije Naziv bogomolje
Ubicirane džamije poznatog izgleda 1. Ali-pašina džamija 2. Bajrakli-džamija 3. Bajram-begova džamija
4. Batal - džamija 5. Defterdarova džamija 6. Hasan-pašina džamija
7. Jahja-pašina džamija 8. Kizlar-agina džamija 9. Laz Oglije džamija
10. Sultana Mahmuda džamija 11. Sultana Mustafe džamija 12. Turbe-džamija
Ubicirane džamije nepoznatog izgleda 1. Ahmed-agina džamija 2. At-pazar džamija 3. Careva džamija na Savi
4. Fakir Hadži-Alije džamija 5. Ferhad-pašina džamija
6. Hadži Hasan-agina džamija 7. Hadži-Mustafe Čelebije džamija
8. Hadži-Omera džamija 9. Hadži-Velije džamija u Donjem gradu
10. Hasan-agina džamija u Bolme Hisaru 11. Ibrahim-begova džamija
12. Ibrahim-Čelebijina džamija 13. Ivaz Mehmed-pašina džamija
14. Kalin-džamija 15. Kapidžijina džamija 16. Koski-begova džamija
17. Kučuk-Hadži-Velije džamija u Donjem gradu
18. Laz Hadži-Mahmudova džamija 19. Musala-džamija
20. Ovadžik-džamija 21. Sultana Sulejmana džamija (druga) u Donjem gradu
22. Sultana Sulejmana džamija u Gornjem gradu 23. Tabačka džamija
24. Tri-i-bala džamija 25. Turgan-begova džamija
26. Velika džamija u Donjem gradu (Sultana Sulejmana)
27. Zejnudin-agina džamija
Neubicirane džamije 1. Abduldžebar-agina džamija 2. Čelebijina džamija 3. Čik-Salin džamija
4. Džin-Ali-agina džamija 5. Geniš-agina džamija 6. Hadži-Fethulana džamija
7. Hadži-Halila džamija 8. Hadži-Nezira džamija
9. Hadži-Sadika džamija 10. Hadži-Saliha džamija 11. Idriz-begova džamija
12. Jeni-džamija 13. Kadri-pašina džamija 14. Kara-Mustafe džamija
15. Kazandžijska džamija 16. Kučuk-Hadži-Huseina džamija
17. Petrev-pašina džamija

Izvori

uredi
  1. ^ Đurić-Zamolo, D. (1964-1965). Prilog poznavanju beogradskih džamija. Prilozi za orijentalnu filologiju, 14-15, 123-140.
  2. ^ Veselinović, R. L. (1955). Neka pitanja iz prošlosti Beograda XVI-XIX veka. Godišnjak Muzeja grada Beograda, II, 99-116.
  3. ^ Vujović, Branko (2003). Beograd u prošlosti i sadašnjosti. Beograd: Izdavačka kuća Draganić. 
  4. ^ „Đe su 273 džamije u Beogradu?”. Muhabet Magazin (na jeziku: bošnjački). februar 2020. Arhivirano iz originala 03. 02. 2021. g. Pristupljeno 30. 1. 2021. 
  5. ^ D. Đurić-Zamolo, Beograd kao orijentalna varoš pod Turcima 1521–1867..., Beograd, 1977, 5–9
  6. ^ D. Đurić Zamolo, Sačuvani lik Beograda na fotografijama A. Jovanovića, I. Gromana i M. Jovanovića, Godišnjak grada Beograda, XIV, Beograd 1967, 141–167.
  7. ^ Ekmečić, Milorad (1981). Srpski narod u Turskoj od sredine XIX veka do 1878. Istorija srpskog naroda. knj. 5, sv. 1. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 447—526.
  8. ^ Pavić, Milorad (2000). Kratka istorija Beograda. Dereta. ISBN 978-86-7346-117-5.
  9. ^ Zirojević, Olga „Carigradski drum od Beograda do Sofije (1459-1683)“. Zbornik Istorijskog muzeja Srbije 7 (1970): 3–197.
  10. ^ Kicikis, Dimitris (1999). Osmanlijsko carstvo. Beograd: Plato-Biblioteke XX vek. ISBN 978-86-81493-77-9. 
  11. ^ Čelebi, Evlija. 1967. Putopis. Odlomci o jugoslovenskim zemljama. Preveo, uvod i komentar napisao Hazim Šabanović. Sarajevo: Svjetlost.
  12. ^ Marija Bajalović-Hadži-Pešić, Beograd 1603. godine, kako ga je video jedan ratni zarobljenik Pristupljeno: 3.1.2020.
  13. ^ a b Talundžić, A. (2004a). Džamije u Beogradu posle odlaska Turaka - Osmanlija 1867. godine. Most, XXIX (174 - nova serija 85).
  14. ^ Kukavica, E. U. (2012). Džamije i tekije u Beogradu. Behar, XXI (176), 31-36.
  15. ^ Hans Kunitz, Türckhische Reiß-Beschreibung 1673–1674
  16. ^ Ms. Halle. U: Mihail P. Йonov, Nemski i avstriйski pъtepisi za balkanite HVII – sredata na HVIII v., Sofiя 1986, 158.
  17. ^ D. Đurić-Zamolo, Beograd kao orijentalna varoš pod Turcima 1521—1867. godine, Beograd 1977, str.21
  18. ^ Olga Zirojević, Rajnhold Lubenau o Beogradu i Srbiji 1587. godine, Godišnjak grada Beograda XIII, Beograd 1966, 49–63.
  19. ^ „Turska i austrijska vladavina U:Upoznajte Beograd”. www.beograd.rs. Pristupljeno 4. 1. 2020. 
  20. ^ Kanic, F. (1985). Srbija: zemlja i stanovništvo. Beograd: SKZ str. 30.
  21. ^ Kanic, F. (1985). Srbija: zemlja i stanovništvo. Beograd: SKZ str. 29
  22. ^ Gerard Cornelius von Driesch, Historische Nachricht von der Röm. Kayserl. Groß-Botschafft nach Constantinopel welche auf allergnädigsten Befehl Gr. Röm. Kayserlichen und Catholischen Majestät Carl des Sechsten, nach glücklich vollendeten zweyjährigen Krieg. Der Hoch- und Wohlgebohrne des H. R. Reichs Graf Damian Hugo von Virmondt rühmlichst verrichtet, Nürnberg 1723.
  23. ^ Gerhard Fritsch, Paschas und Pest. Gesandtschaft am Bosporus, Graz–Wien 1962.
  24. ^ Vujović, Branko (2003). Beograd u prošlosti i sadašnjosti. Beograd: Izdavačka kuća Draganić. 
  25. ^ a b Talundžić, Abdulah. „Džamije u Beogradu”. Most, Broj 174 (85 - nova serija) Godina XXIX maj/svibanj 2004. Arhivirano iz originala 21. 11. 2009. g. Pristupljeno 4. 1. 2020. 
  26. ^ Vilhelm Rihter, Prilike u Srbiji pod Knezom Milošem do njegove abdikacije 1839. godine, Kragujevac 1984, 89.
  27. ^ F. Kanic,Srbija, zemlja i stanovništvo od rimskog doba do kraja XIX veka, knj. I, Beograd, 1985, str. 47
  28. ^ Macura, Vladimir Urbano planiranje Srbije u 19. i 20. veku. Beograd: Beograd projekt i Centar za planiranje urbanog razvoja, 1983.
  29. ^ Kanic, Feliks Srbija, zemlja i stanovništvo od rimskog doba do kraja XIX veka, 2. knjiga. Beograd:SKZ, 1989.
  30. ^ Luj Leže, Beograd u devetnaestom veku. Iz dela stranih pisaca, str 37
  31. ^ Đurić-Zamolo, D. (1977). Beograd kao orijentalna varoš pod Turcima 1521-1867. Beograd: Muzej grada Beograda str. 18-19.
  32. ^ Đurić-Zamolo, D. (1977). Beograd kao orijentalna varoš pod Turcima 1521-1867. Beograd: Muzej grada Beograda str. 20-21.
  33. ^ Đurić-Zamolo, D. (1977). Beograd kao orijentalna varoš pod Turcima 1521-1867. Beograd: Muzej grada Beograda str. 70.
  34. ^ B. Vujović, Beograd u prošlosti i sadašnjosti, Beograd 1994
  35. ^ B. Vujović, Srpske crkve i manastiri Beograda, Beograd 1995
  36. ^ M. Jovanović, Srpsko crkveno graditeljstvo i slikarstvo novijeg doba, Beograd 2007.

Literatura

uredi
  • E. A. Pejton: Srbija, najmlađi član evropske porodice ili Boravak u Beogradu i putovanja po planinama i šumama unutrašnjosti 1843–1844. godine, Novi Sad 1996, 52–56.
  • G. Tomović: Teritorija Srbije na kartama do 1600. godine, Srbija i susedne zemlje na starima geografskim kartama, Galerija SANU, Beograd,1991

Spoljašnje veze

uredi
 
Beogradske džamije na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Београдске_џамије&oldid=26822317”