Bolnica srpskih pravoslavnih crkvenih opština Eparhije bačke u Novom Sadu
Bolnica srpskih pravoslavnih crkvenih opština Eparhije bačke u Novom Sadu bila je jedna od zdravstvenbih ustanova u Drugom svetskom ratu, koja je osnovana zahvaljujući inicijativi i podršci Episkopa Irineja Ćirića.[1] Bolnica je nastala u drugoj fazi akcije spasavanja zatočenika, a pre svega dece iz mađarskog logora Šarvar u Drugom svetskom ratu, kojom je bilo obuhvaćeno ukupno 2.800 dece, od kojih je 206 bilo je slovenačke nacionalnosti, 180 majki sa dojenčadima i oko 647 staraca.[1]
| Bolnica srpskih pravoslavnih crkvenih opština Eparhije bačke u Novom Sadu | |
|---|---|
| Lokacija | |
| Koordinate: 45° 15′ 18″ N 19° 50′ 41″ E / 45.25500° S; 19.84472° I | |
| Mesto | Novi Sad |
| Region | Vojvodina |
| Država |  Srbija pod okupacijom |
| Istorija | |
| Osnovana | 1942 |
| Organizacija | |
| Finansiranje | donacije |
| Vrsta bolnice | opšta bolnica |
Opšte informacije
urediDrugi svetski rat, koji je u Kraljevini Jugoslaviji započeo u aprilu 1941. doveo je do njenog raspada i podele jugoslovenske teritorije na članice fašističke koalicije – Nemačku, Italiju, Mađarsku i Bugarsku, novoosnovanu Nezavisnu Državu Hrvatsku[2].
Ugarska vojska je zaposela Bačku, Baranju, Međumurje i Prekomurje, i na ovom prostoru počela da internira stanovništvo u logore, na svojoj teritoriji.[3] Internacijom su bili obuhvaćeni Srbi koji su se po završetku Prvog svetskog rata naselili u Bačkoj i Baranji, kao i Slovenci koji su se naselili u Prekomurju, izbegli sa teritorije koja je prema Rapalskom ugovoru (1920) pripala Italiji.[2]
Među mađarskim logorima, najozloglašeniji je bio radni logor Šarvar).[3] u koji je prema nekim procenama, tokom Drugog svetskog rata bilo internirano između 8.500 i 9.500 zatočenika, među kojima je bilo i oko 600 Slovenaca, koji su došli iz Pinče-Marofa, Benjice, Petišovaca, Kamovaca i Dolge vasi.[4]
Prva interniranja kolonizovanog srpskog stanovništva sa prostora Bačke u logor u Šarvaru počela su već u junu 1941. godine. U tom logoru je osim odraslih osoba bilo je smešteno i 2.800 dece i 180 majki sa novorođenčadima.[5]
U proleće 1942.godine, nakon što je mađarska Vlada odobrila kontakte između Novosađana i interniraca u Šarvaru, pokrenuta je akcija izbavljanja dece iz logora. Ministarstvo unutrašnjih poslova Mađarske odobrilo je da se iz logora izvedu muška deca stara do 14 godina i ženska do 15 godina, kako bi bila smeštena u srpske porodice u Bačkoj, koje će ih izdržavati i vaspitavati.
U ovim aktivnostima veliki napor uložile su poznati novosadski advokat, dr Kosta Hadži i Crkvene opštine sa prostora Bačke na čelu sa episkopom Irinejem Ćirićem (koji je bio član Mađarskog senata), čiji je rad bio usmeren upravo na oslobađanje najugroženijih kategorija interniranog stanovništva, dece i majki sa novorođenčadima.
Tako je iz Šarvara u Bačku dovedeno, u šesnaest transporta, 2.812 dece, 188 odojčadi i 184 porodilje.
Pored akcije spasavanja iz logora Šarvar, uz haritativni rad episkopa Irineja se vezuje i osnivanje bolnice u Novom Sadu. Bolnica je osnovana za potrebe lečenja dece koja su spasena iz logora Šarvar, među kojom je bilo dosta obolelih od tuberkuloze.[5]
Namena, pravilnik o radu, finansiranje
uredi.jpg)
Osnivanje Bolnice srpskih pravoslavnih crkvenih opština Eparhije bačke u Novom Sadu, obavljeno je u sklopu druge faza akcije spasavanja dece iz Mađarskih okupacionih logora.[1]
Bolnica je osnovana isključivo sa jednim ciljem – lečenje dece iz logora Šarvar i drugih mađarskih logora, obolel u logorima od tuberkuloze.[1]
Prema Pravilnik o upravi i upravljanju Bolnicom srpskih pravoslavnih crkvenih opština Eparhije bačke, od 17. avgusta 1942. godine regulisano je da samo deca iz okupatorskog logora koju su pregledali lekari SPC mogu biti primljena na lečenje, uključujući i decu puštenu iz logora na slobodu, uz nalaz lekara i odobrenje bolničke uprave.[6]
Svi pacijenti su imali besplatno negu i lečenje, dok bolničko osoblje nije smelo da prima bilo kakve nagrade ili poklone od pacijenata ili rođaka
Bolnica je funkcionisala prvenstveno zahvaljujući:
- redovnim prilozima crkvenih opština Eparhije bačke,
- dobrovoljnim prilozima vernika,
- značajne novčanu pomoć od Kraljevske ugarske vlade.
Premaraspoloživim podacima, ukupan prihod Bolnice iznosio je 550.000 penga, od čega su 300.000 dale crkvene opštine Eparhije bačke, 196.000 mađarska vlada, 44.000 pojedinci, 10.000 eparhijsko poljoprivredno dobro u Sirigu, dok je 3.000 penga pristigao iz drugih izvora.[7]
Početak rada
urediPosle dobijanja dozvole od mađarskih vlasti, vladika Irinej je, na predlog novosadskih i subotičkih crkvenih opština, doneo odluku da se svim crkvenim opštinama odobri zajedničko otvaranje i održavanje jedne ovakve bolnice.[8]
Iako je dozvola za otvaranje dobijena, bolnica u Novom Sadu nije mogla odmah da počne sa radom, jer nisu bili obezbeđeni svi tehnički uslovi.
Stalno osoblje
Stalno osoblje bilo je sastavljeno od:
- 5 lekara, rentgenologa,
- 6 bolničara,
- 2 činovnika,
- 17 kuvarica i ostalog pomoćnog osoblja.[9]
Rukovodstvo
- Dužnost prvog upravnika Bolnice obavljao je dr Jovan Popović (1881 – 1972)
- Načelnik Prvog (ženskog) odeljenja bio je dr Đorđe Ognjanović (1898 – 1957), poznati novosadski internista i ftiziolog.
- Načelnik Drugog (muškog) odeljenja bio je dr Milutin Simić (1895 – 1976), infektolog
- Načelnik Trećeg (dečijeg) odeljenja bio je dr Stojan Kaluđerski (1905 – 1976), pedijatar.
Povremeno angažovano osoblje
Sve specijalističke preglede koji nisu mogli biti obavljeni od strane stalnog lekarskog osoblja obavljali su srpski lekari specijalisti iz Novog Sada i na taj način pomagali rad bolnice. Među angažovanim lekari bili su dr Anđa Jovanović, dr Ksenija Kalenić Drašković, dr Branko Ilić, 27 dr Branko Kešanski, dr Jovan Nenadović, dr Radivoj Kalenić i dr Vladimir Jakovljević iz Novog Sada kao i drugi lekari.[2]
Dodatnu pomoć u radu bolnice pružali su i studenti medicine: Dragica Selaković, Ljubica Gubaš Turčan, Dušanka Šilić i Mira Živojinović Radojčić.
Vaspitanje i obrazovanje dece
U okviru redovnih aktivnosti na lečenju vodilo se računa i o vaspitanju i obrazovanju dece koja su bila na dužem lečenju. Bili su im određeni učitelji, među kojima je bio postavljen i stalni veroučitelj.
Organizaciona struktura Dečije bolnice
urediDečija bolnica je bila organizovana u tri odeljenja u okviru bolnice u Novom Sadu i jednom isturenom odeljenju:
- Prvo odeljenje (opšte) - u kome su lečena sva deca do 6 godina,
- Drugo odeljenje (žensko) - u kome su lečena ženska deca starija od 6 godina
- Treće odeljenje (muško) - u kome su lečena muška deca starija od 6 godina.[9]
- Istureno odeljenje u Subotici - za lečenje odraslih osoba.
Rezultati rada
urediPrema izveštajima iz 1944. godine:
- ukupan broj pacijenata koji je do kraja 1944. godine prošao kroz bolnicu iznosio je 425,
- od ukupnog broja lečenih umrlo je 35 pacijenata
- bolnicu nakon izlečenja napustilo 270 osoba.
- trenutni broj pacijenata iznosio je 120.[9]
Prestanak rada
urediUkupan broj pacijenata koji su prošli kroz bolnicu do njenog zatvaranja, po okončanju Drugog svetskog rata u prvoj polovini 1945. godine, iznosio je 441, od kojih je njih 40 umrlo.[10][11]
Nakon zatvaranja bolnice, inventar je poklonjen vojnim bolnicama koje su lečile i ranjenike ali i vojnike oboljele od tuberkuloze.[1]
Izvori
uredi- ^ a b v g d Gordana Petković, Akcija spasavanja dece srpske i slovenačke nacionalnosti iz logora Šarvar u Drugom svetskom ratu. Pregledni rad, SLOVENIKA III 2017
- ^ a b v Gordana Petković, Akcija spasavanja dece srpske i slovenačke nacionalnosti iz logora Šarvar u Drugom svetskom ratu. Pregledni rad, SLOVENIKA III 2017 rr.75-76
- ^ a b Rotbart, Vladislav. 1988. Jugosloveni u mađarskim zatvorima i logorima 1941– 1945. Novi Sad : Dnevnik – Institut za istoriju Vojvodine.
- ^ Ravnik, Mojca. 2010. „Sprejeli so nas za svoje“. Otroci internirancev iz taborišča Sárvár na madžarskem v reji pri kmetih v Bački med 2. svetovno vojno. Traditiones 39/1 : 225–238
- ^ a b Vuković, Srpski jerarsi Vuković, S., Srpski jerarsi od IX do XX veka, Beograd, Podgorica, Kragujevac 1996.
- ^ Arhiv CO Novi Sad. Pravilnik o upravi i rukovođenju Bolnicom srpskih pravoslavnih crkvenih opština Bačke eparhije (UO br. 946/1942, od 17. avgusta 1942).
- ^ Hadži, Kosta. 1944. „Crkvene opštine na delu Hristove ljubavi“. Kalendar Srpske pravoslavne eparhije bačke za prestupnu godinu 1944. Ujvidek : Uprava Eparhije bačke.rr. 170–174.
- ^ Arhiv CO Novi Sad. Dopis upućen CO Mol (br. D. 68/1942, od 5. juna 1942).
- ^ a b v Vuković, Spasavanje srpske dece Vuković, S., „Spasavanje i zbrinjavanje srpskedece (iz Šarvarskog logora) tokom II svetskog rata“, Kalendar Crkva, Beograd 1992, 51-68.
- ^ Petković, Akcija spasavanja, Petković, G. „Akcija spasavanja dece srpske i slovenačke nacionalnosti iz logora Šarvar“, Slovenika III, Beograd 2017, 73-85.
- ^ Zločini okupatora u Vojvodini 1941 – 1944, knj. 1 1945. 244 Novi Sad : Predsedništvo Narodne skupštine Autonomne pokrajine Vojvodine.