Brač
Brač je ostrvo u Hrvatskoj, u Jadranskom moru u Splitsko-dalmatinskoj županiji. Nalazi se u serednjedalmatinskoj grupi ostrva, površine 394,6 km². Od kopna ga deli Brački, od Hvara Hvarski kanal, a od Šolte Splitska vrata.
Građen je od krečnjaka i predstavlja prostranu nepotopljenu antiklinalu gornjokredne starosti. Najviši vrh je Vidova gora (Vidovica, Sutvid) sa 780 m. Severna obala je razvijenija od južne. Na ostrvu najčešće duvaju jugo i bura, a u letnjim mesecima maestral. Padavina ima više u unutrašnjosti (Pražnice 1420 mm) nego pri moru (Sutivan 720 mm). Na ostrvu nema površinskih tokova, pa je pitka voda 1970. dovedena podmorskim vodovodom sa kopna iz reke Cetine.
Biljni pokrov čini niska sredozemna šikara (makija), šume alepskog i crnog dalmatinskog bora i kamenjar. Samo se šestina ostrva obrađuje.
Naselja u unutrašnjosti su starija od primorskih. Od 15. veka naseljavaju se uvale uz morsku obalu i osnivaju se nova naselja. U XVII i čitavom 18. veku nastavlja se doseljavanje iz unutrašnjosti koje je izazvalo dalji razvoj primorskih naselja. Najviše stanovnika živelo je na Braču u popisnoj 1900. godini - 24.408 stanovnika. Privredna kriza, nastala je propašću vinograda zbog napada filoksere, izazvala je intenzivno iseljavanje u prekomorske zemlja (Čile, SAD i Argentina).
Ime uredi
Ime Brača beleže stari pisci na različite načine: Brattia (Plinije), Bratia, Brectia, Brachia, Bractia, Brettia; nazivaju ga i Elafusa, Britanide, Dyschelados, a posle i Bracija. A. Majer tumači postanak nekih naziva od od donjoitalske ilirske reči brentos - jelen, što ima isto značenje kao i grčka reč elafos prema kojoj je načinjeno je ime Elafusa (ostrvo jelena po S. Vizantincu).
Geografski položaj uredi
Smešten je desetak kilometara južno od Splita i Omiša.
Glavna naselja na njemu su Supetar, Splitska, Milna, Postira, Pučišća, Povlja, Sumartin, Sutivan, Nerežišća i Bol.
Istorija i stanovništvo uredi
Prvi stanovnici toga područja nakon doseljavanja Slovena su prema Konstantinu Porfirogenitu bili nekršteni Srbi Neretljani, a Brač se nalazio u sastavu srpske kneževine Paganije.
U mestu Selca, na ostrvu Braču postavljen je 1922. godine kamen temeljac za "veličanstvenu" crkvu, pod pokroviteljstvom Njegovog Veličanstva kralja Aleksandra I Karađorđevića.[1]
Najzastupljenije je štokavsko i čakavsko narečje u raznim svojim varijantama (čakavski, čokavski), a na krajnjem istoku ostrva se govori štokavskim narečjem.
Severna obala je izrazito nastanjenija od ostalih obala ostrva. Na ostrvu ima i naseljenih mesta u unutrašnjosti.
Privreda uredi
Tradicionalno je ovčarstvo i poslovi vezani za kamen (vađenje i obrada kamena). Poznat je brački mermer. U 20. veku se razvila i prerada ribe i turizam, a na ostrvu je bila i fabrika žvakaćih guma.
Danas je turizam ključna privredna grana na ostrvu. Najpoznatije je mesto Bol sa svetski poznatim Zlatnim ratom.
Zanimljivosti uredi
Brački je kamen (mermer) korišten za gradnju mnogih znamenitih građevina u svetu – Bela kuća u Vašingtonu, Dioklecijanova palata u Splitu
Stanovnici ostrva Brača su česti junaci viceva na hrvatskom jugu, naročito u srednjoj Dalmaciji. Tema tih viceva je škrtost Bračana, kao što je to npr. sa vicevima vezanim za Piroćance – stanovnike Pirota u južnoj Srbiji.
Vidi još uredi
Reference uredi
- ^ "Ilustrovani list", Beograd 1922. godine
Literatura uredi
- Maksimović, Ljubomir (1964). „O vremenu dolaska Neretljana na dalmatinska ostrva”. Zbornik Filozofskog fakulteta u Beogradu. 8 (1): 145—152.
- Moravcsik, Gyula, ur. (1967) [1949]. Constantine Porphyrogenitus: De Administrando Imperio (2. izd.). Washington: Dumbarton Oaks Center for Byzantine Studies.
- Ferjančić, Božidar (1959). „Konstantin VII Porfirogenit”. Vizantijski izvori za istoriju naroda Jugoslavije. 2. Beograd: Vizantološki institut. str. 1—98.
- Ferluga, Jadran (1957). Vizantijska uprava u Dalmaciji. Beograd: Naučno delo.
