Budizam u Mjanmaru
Budizam u Mjanmaru (ranije Burma) je uglavnom teravada škole, i čini većinsku religiju sa oko 89% stanovništva.[1] Ova zemlja ima najveći procenat monaške populacije na svetu u odnosu na broj stanovnika.[2]
Budizam po manastirima pretežno se rukovodi teravadinskim pali kanonom. Mahajana je izgubila svoje nekadašnje uporište u Burmi; postoji samo par manastira koje izdržavaju lokalne zajednice Gurki i Kineza.
Od sticanja nezavisnosti, svaka vlast u Burmi se snažno oslanjala na budističku sangu.[3]
Istorija uredi
Rani period uredi
Arheološki dokazi ukazuju da su u ranijem periodu sanskritskog budizma i mahajana i sarvastivada imale znatan uticaj. Smatra se da je neka vrsta budizma postojala u Burmi najranije u 3. veku[4]. Od 5. veka postoje epigrafski i drugi arheološki dokazi za prilično razvijen budistički život, koji je bio tesno povezan sa severoistočnom Indijom, a moguće i sa Andhrom na istočnoj obali južne Indije. U Promu su otkriveni fragmenti budističkog Pali kanona, koje je moguće datirati najranije u 5. vek.[4]
Mjanmar su ranije naseljavali narodi Pju, tibetanskog porekla, i Mon, za koje se predstavlja da su došli sa istočne obale Indije. Pju su u centralnoj Burmi već u 6. veku prihvatili teravada budizam, verovatno poreklom sa juga Indije, kao i narod Mon na jugu. Mahajana budizam je stigao kopnom, preko Bengala i Asama, možda još ranije.[5] Do 7. veka, bili su zastupljeni i teravadinski i sarvastivadinski oblici.[4]
Od 8. i 9. veka mahajanski oblik je verovatno bio zastupljen u donjoj Burmi, naročito u Promu, gde je dospeo iz severoistočne Indije (odnosno Bengala). On je sledio indijski tok razvoja, i bio izrazito tantrički.[4]
Uspostava teravade uredi
Nova era burmanskog budizma otpočinje u 11. veku, sa dolaskom kralja Anavrate, koji je postao vladar prve burmaske države sa sedištem u Paganu 1044. godine. On je pokušao da ukloni tantrističke uticaje iz burmanskih manastira i obnovi budistički monasticizam teravadske forme, onako kako ga je sačuvao narod Mon.[5] On se prihvatio reforme religije od ekstremnog oblika tantrizma u koji se razvila pod kontrolom Arijevaca (ili Arjasa), tantričkog sveštenstva koje je dominiralo gornjom Burmom. Pošto je proširio svoje kraljevstvo na istok do Thatona, Burmansko kraljevstvo potpalo je pod snažan uticaj teravade koji su širili Moni, tadašnji žitelji jugoistočne Burme. Upravo od tog doba je teravada postala dominantan oblik budizma među Burmancima središnjih područja rečnog toka; odatle su ponikle burmanska civilizacija, literatura i umetnost, koje su se održale do današnjeg doba[6].
Ujedinjenje Burme kao velikog središta budističke kulture i učenosti tokom ovog perioda rezultiralo je potiskivanjem mnoštva kultova nat, ili lokalnih duhova, iako su se ti kultovi i neki elementi bramanizma ipak zadržali kao upadljiva osobina burmanskog budizma.[5]
Mahajana budizam je potisnut, a pali je zamenio sanskrit kao službeni jezik svetih tekstova (iako su u širokoj upotrebi bili i prevodi na lokalnim jezicima), koji su revidirani uz pomoć monaha sa Šri Lanke. Arijevci ipak nisu bili potpuno potisnuti, već su uspeli da održe svoj iskvareni oblik budizma (uključujući i konzumiranje mesa, alkoholnih pića, pribegavanje vradžbinama i dopušteno upražnjavanja polnih odnosa) sve do 18. veka.[4]
Britansko osvajanje Burme u 19. veku i nametanje britanske imperijalne vlasti ozbiljno su narušili tradicionalnu organizaciju sange.
Savremeni period uredi
U Burmi, pored budističke većine koja čini oko 74% stanovništva, postoje još dve veće etničke grupe: muslimani Arkani koji žive na obali Indijekog okeana i protestanti Kareni na istoku. Kareni su prevedeni na hrišćanstvo od strane engleskih misionara za vreme kolonijalne vladavine, što je pojačalo netrpeljivost.[3]
U antikolonijalnoj borbi burmanski narod se snažno oslanjao na budističku sangu.[3] Od sticanja nezavisnosti 1947. godine, budizam postaje najbitnija crta državnog identiteta.[3] Sa druge strane, to je još više raspalilo razlike u odnosu na muslimane i protestante i dovelo do žestokih sukoba.[3] Nakon oslobođenja, sanga je postavila zadatak da povrati veliki deo izgubljene teritorije. U Nu, premijer nezavisne Burme do 1962. godine, preuzeo je ulogu kraljeva iz prekolonijalnih dana, nastupajući kao zaštitnik budizma.[4] Svaka naredna vlast u Burmi se snažno oslanjala na budističku sangu. Državni budizam se pokazao kao izrazito oštar bilo prema muslimanima bilo prema hrišćanstvu.[3]
Godine 1956. je obeleženo 2500 godina od Budine smrti (stupanja u konačnu nirvanu) uz održavanje velikog budističkog sabora, na kome su monasi recitovali i revidirali čitav tekst Tipitake. Sabor je održan u ogromnoj dvorani u obliku špilje izvan Ranguna, posebno sagrađene u tu svrhu iz državnog budžeta[4]. Godine 1961. u Burmanskom parlamentu je usvojen predlog zakona kojim se budizam proglašava državnom veroispovešću, ali bez diskriminacije drugih religija, koje obuhvataju oko 15% nebudističkog stanovništva. Ovo je kasnije ukinula vojna vlada na čelu sa generalon Ne Vinom, koji je preuzeo upravu nad Burmom marta 1962. godine.
U Burmi danas postoje brojni manastiri. Oni su raštrkani duž doline reke, koja je kolevka burmanske civilizacije, skoro po svim gradićima i selima, gde za lokalni živalj predstavljaju središta uticaja, morala i obrazovanja. Pagode, koje su izgradili i opremili kraljevi i svetovnjaci, stoje uz manastire u većini gradova; one raskošnije, kao pagoda u Mandalaju i Šve Dagon u Rangunu, pokrivene su zlatnim listićima i uživaju glas hodočasničkih stecišta, a predstavljaju i mesta okupljanja neizmernog broja ljudi u dane svetkovina.[4]
Iako se budizam često doživljava kao apolitična religija, u zemljama jugoistočne Azije ima znatan politički uticaj. Početkom 21. veka u Mjanmaru, mnogi budisti agituju protiv ravnopravnosti žena i muslimanske manjine i zalažu se za donošenje zakona o zaštiti rase i religije.[7]
Obeležja uredi
.jpg)
Teravadinski budizam nije uspeo da odmah preobrazi nekadašnje primitivno obožavanje duhova, ili natsa; on je sebi postepeno utirao put, preobražavajući lokalna verovanja i prakse, stvorivši tokom vekova spoj budizma i lokalne tradicije, koji se naziva burmanskim budizmom. Kada su se Evropljani prvi put sreli s njim, primetili su da se radi o tankom sloju budizma koji pokriva „pravu“ burmansku religiju, odnosno obožavanje prirode[4]. Burmanski budizam je spektar, na čijem su jednom kraju primitivni kultovi i verovanja, a na drugom autentični teravada budizam pali kanona koji se upražnjava po manastirima. Između ove dve krajnosti postoji kontinuitet u kome se prelazi sa jednog na drugo, uz nesumnjivi porast autentičnog teravadinskog elementa.[4]
Burma je izašla na glas po proučavanjima abhidhame, a tokom poslednjih vekova privukla je monahe sa Cejlona u manastire u kojima se posebno izučava.
Literatura uredi
- Ling, Trevor (1998). Rečnik budizma. Beograd: Geopoetika. ISBN 978-86-83053-14-8.
- Jevtić, Miroljub (2002). Religija i politika: uvod u politikologiju religije. Beograd: Institut za političke studije.
- Kembridžova ilustrovana istorija religije. Novi Sad: Stylos. 2006. ISBN 978-86-7473-281-6.
Izvori uredi
- ^ „CIA World Factbook - Burma”. Arhivirano iz originala 17. 01. 2018. g. Pristupljeno 07. 06. 2008.
- ^ Cone & Gombrich, Perfect Generosity of Prince Vessantara. . Oxford University Press. 1977., page xxii
- ^ а б в г д ђ Јевтић 2002, стр. 345-351.
- ^ а б в г д ђ е ж з и Trevor O. Ling, Rečnik budizma, Geopoetika, Beograd 1998.
- ^ а б в Kembridžova ilustrovana istorija religije, Stylos. . Novi Sad. 2006. pp. 85–86. ISBN 978-86-7473-281-6.
- ^ G. Coeedes, „Les Peuples de la Peninsule Indochinoise" (1962)
- ^ Radikalni budistički svećenici u Mijanmaru sve moćniji - traže zakon o "Zaštiti Rase i Religije", sprema li se novi progon muslimanske manjine?
