Bujanovac
Bujanovac (alb. Bujanoci ili Bujanoc) je gradsko naselje u Srbiji i sedište istoimene opštine u Pčinjskom upravni okrugu. Prema popisu iz 2022. bilo je 11.468 stanovnika.
Bujanovac | |
|---|---|
Zgrada u centru Bujanovačka džamija Srednja škola Železnička stanica | |
 Grb
| |
| Administrativni podaci | |
| Država | Srbija |
| Upravni okrug | Pčinjski |
| Opština | Bujanovac |
| Stanovništvo | |
| — 2022. | 11.468 |
| Geografske karakteristike | |
| Koordinate | 42° 27′ 30″ S; 21° 46′ 00″ I / 42.45846° S; 21.76663° I |
| Vremenska zona | UTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST) |
.svg)  Bujanovac Bujanovac na karti Srbije | |
| Ostali podaci | |
| Poštanski broj | 17520 |
| Pozivni broj | 017 |
| Registarska oznaka | BU |
.jpg)
Geografski položaj uredi
Bujanovac ima veoma važan saobraćajno-geografski položaj. On se nalazi južno od Vranja, na udaljenosti od 16 km na mestu gde put koji spaja Kosmet sa Pomoravljem izbija na magistralni, moravsko-vardarski pravac. Zbog svog položaja na nekada važnom karavanskom raskršću, Bujanovac je bio i ranije - kroz srednji vek i u tursko vreme poznat kao zanatsko-trgovački centar.
Nazivi uredi
Krajem 19. veka nazivano je mesto sa „Bujanovci”. Bujanovac je poznat po izvorima mineralne vode pa je poznat i po nazivu Bujanovačka Banja. Grad je takođe poznat po još nekim nazivima na drugim jezicima: alb. Bujanoci, bug. Буяновац.
Istorija uredi
Godine 1898. pisano je o Bujanovcu kao „lepom selu na levoj strani skopljansko-prištinskog druma, više sela Rakovca, spahiluka Ata-bega i Dilaver-bega”. Bujanovac početkom 20. veka ima sedam mahala: Bekrijska, Uzunska, Krstinska, Džeferska, Gornja mahala, Stošinska i Šenjska. Po srpskom zvaničnom popisu iz 1878. godine bilo je u Bujanovcu 198 poreskih glava. Krajem 19. veka u mestu je 215 kuća, od kojih 200 srpskih i 15 ciganskih). U svakoj kući je bio 1-3 radnika užara koji su pleli užad.[1]
Za vreme „Latina” (Rimljana) Bujanovac je navodno bio „golema varoš” — najveće mesto u „Moravi”. Kada je za vreme brojnih ratova došlo do njegovog opadanja, čitav predeo je zapusteo sa ruševinama starih utvrđenja. Srbi su se masovno odselili za vreme Velike seobe pod patrijarhom Arsenijem Čarnojevićem. Prvo je obnovljen od strane malobrojnih doseljenih Srba, obližnji Trnovac, koji je postao važna varoš na trgovačkom putu. Tu su Srbi podigli i pravoslavnu crkvu - od kojih su ostale ruševine krajem 19. veka. Zbog zločina lokalnih Arnauta (i iz Trnovca), Trnovac vremenom propada, zbog raseljenja Srba. U Trnovcu su ostali samo Arnauti, koji su podigli sebi džamiju. Srpski toponimi i tu svedoče o čijoj je zemlji zaista reč. Deo Srba trnovačkih stanovnika je prešao na obližnju „pitominu” sa bujnom travom zvanu „Bujanovce”, gde su stvorili novo naselje. Bilo je to pre tri veka, oko 1700. godine. Ali Arnauti su ih i dalje terorom potiskivali, pa se Srbi po nekoliko puta gradili svoje kuće, pomerajući im neprestano lokaciju. Godine 1898. kmet u Bujanovcu bio je Srbin, Veličko Stojaković.[2]
Srpska vojska je tokom Drugog srpsko-turskog rata oslobodila Bujanovac kada i Vranje, 31. januara 1878. godine.[3] Po odluci Berlinskog kongresa 1878. godine povučena je granična linija između Ristovca i Bujanovca. Srpska osnovna škola se pominje 1867-1874. godine u Bujanovcu. Ipak njen početak se vezuje za 1847. godinu. U Bujanovcu su Bugari početkom leta 1897. godine pokušali bezuspešno da preotmu tu školu od Srba. To je bila 1897. godine četvororazredna srpska škola, sa 76 učenika.[4] Tu je na levoj obali Morave i na železničkoj pruzi, krajem 19. veka bilo oko 2.000 stanovnika. Od „malog i prljavog seoceta” za kratko vreme u njemu je otvoreno stotinak trgovačkih i zanatskih radnji.[5]
U Bujanovcu je oduvek bila pravoslavna crkva posvećena Sv. apostolima Petru i Pavlu. Na temeljima prethodne stare, podignuta je nova bogomolja 1852. godine. Tokom srpsko-turskih ratova taj hram je pretrpeo velika razaranja, ali trajao je još nekoliko decenija. Sadašnja crkva je građena 1933—1935. godine, na temeljima stare crkve, a koji se mogu i sada videti. Ikonostas je rađen 1997. godine u manastiru Sv. Stefana u Gornjem Žapskom, od strane tamošnjih monahinja koje se bave ikonopisom.[1] Arhivirano na sajtu Wayback Machine (24. avgust 2020)
Turske vlasti su krajem maja 1910. godine hapsile najviđenije Srbe u Bujanovcu. Uhapšeni su tako mitropolijski namesnik prota Stojan Stejić i dva učitelja Arsenije Tubić i Aćim Jelić, dok je upravitelj srpskih škola u Bujanovcu, Svetozar Dičić prebegao u Srbiju.[6]
Srpska vojska je tokom Prvog balkanskog rata 7. novembra 1912. godine (7. oktobra po julijanskom kalendaru[7]) oslobodila Bujanovac. Turska vojska se sporo povlačila, a Srbi — vranjanska vojska, su sa malo gubitaka donela slobodu tom gradiću.[8] Meštani su 1914. godine tražili da se tu otvori poštansko-telegrafska stanica. Bujanovac je po napisu iz 1917. godine bio za razliku od Preševa — „slovenskog tipa”. Ali Arnauti i Turci su se tu naseljavali — grupisali sve više, menjajući demografsku sliku. Mesto je bilo i glavni trgovački centar tog kraja u Staroj Srbiji. Tu se trgovalo sa užetom, konopljom, žitima, duvanom i sitnom stokom.[9]
U leto 1927. godine Ministarstvo građevina je donelo odluku da se započne urbanistički plan za uređenje Bujanovca.[10] Godine 1929. zbog porasta broja učenika Bujanovac je dobio i peto odeljenje u školi. Deset godina kasnije 1938. godine, bilo ih je šest.[11] U međuratnom periodu tu je radila Duvanska zadruga. Prvog januara 1931. godine počela je rad Banka Morava AD u Bujanovcu.[12] Banka će pred Drugi svetski rat, 1940. godine ući u likvidaciju.
Sport klub fudbalski Bratstvo iz Bujanovca bio je aktivan 1928. godine. Pored njega nadmetao se u isto vreme i drugi bujanovački fudbalski klub Polet.[13] Treći bujanovački klub Vitez, primljen je 1931. godine u fudbalski podsavez. U mestu je 1937. godine građena Sokolana, u kojoj se odvijala aktivnost sokolskog društva. Kod željezničke stanice Bujanovac 1937. godine je na mesto barake za otkup i skladištenje neprerađenog duvana, podignuta Duvanska stanica potpuno opremljena.
Privredni razvoj uredi
Mala udaljenost od Vranja imala je uticaj na sporiji razvoj od onog koji je prema njegovom položaju trebalo očekivati. Posle srpsko-turskih ratova iz 1877—1878. godine prolaz nove granice ostavio je Bujanovac na teritoriji Turske, što je uticalo na njegov razvoj kao pograničnog naselja i kao trgovačko-zanatskog centra i saobraćajnog raskršća. Ovaj period završava se sa 1912. godinom, sa balkanskim ratovima, i oslobađanjem ovih krajeva od Turaka.
Svoj puni privredni razvoj Bujanovac će imati tek u uslovima socijalističke izgradnje zemlje. Posle Vranja, Bujanovac je danas najveće gradsko naselje Vranjskog Pomoravlja. U njemu je u 1981. godini živelo 11.789 stanovnika. Od industrijskih radnih organizacija ovde se više od ostalih izdvaja hemijska industrija, koja se bavi preradom plastičnih masa (Gumoplastika). Ona počinje sa radom 1959. godine i za nju se i vezuje početak industrijske proizvodnje u ovom naselju. Dalje, tu je i duvanska industrija, zatim fabrika akumulatora, prehrambena industrija, industrija nameštaja, građevinskog materijala.[14]
Demografija uredi
U naselju Bujanovac živi 8.137 punoletnih stanovnika, a prosečna starost stanovništva iznosi 31,5 godina (30,6 kod muškaraca i 32,4 kod žena). U naselju ima 2.628 domaćinstava, a prosečan broj članova po domaćinstvu je 4,57 (popis 2002).
Sastav stanovništva u ovom naselju veoma je heterogen uz relativnu srpsku većinu.
 |
| ||||||||||||||||||||||||||||||
| m | ž |
|||
| ? | 126 | 157 | ||
| 80+ | 46 | 71 | ||
| 75—79 | 67 | 98 | ||
| 70—74 | 122 | 157 | ||
| 65—69 | 183 | 202 | ||
| 60—64 | 218 | 232 | ||
| 55—59 | 252 | 259 | ||
| 50—54 | 263 | 308 | ||
| 45—49 | 342 | 345 | ||
| 40—44 | 358 | 400 | ||
| 35—39 | 402 | 399 | ||
| 30—34 | 459 | 480 | ||
| 25—29 | 433 | 457 | ||
| 20—24 | 477 | 423 | ||
| 15—19 | 509 | 492 | ||
| 10—14 | 588 | 560 | ||
| 5—9 | 604 | 553 | ||
| 0—4 | 509 | 460 | ||
| Prosek : | 30,6 | 32,4 | ||
| ||||||||||||||||||||||||
|
| Pol | Ukupno | Neoženjen/Neudata | Oženjen/Udata | Udovac/Udovica | Razveden/Razvedena | Nepoznato |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Muški | 4.257 | 1.124 | 2.913 | 159 | 48 | 13 |
| Ženski | 4.480 | 904 | 2.977 | 509 | 76 | 14 |
| UKUPNO | 8.737 | 2.028 | 5.890 | 668 | 124 | 27 |
| Pol | Ukupno | Poljoprivreda, lov i šumarstvo | Ribarstvo | Vađenje rude i kamena | Prerađivačka industrija |
|---|---|---|---|---|---|
| Muški | 1.823 | 90 | 0 | 4 | 376 |
| Ženski | 955 | 18 | 0 | 3 | 249 |
| UKUPNO | 2.778 | 108 | 0 | 7 | 625 |
| Pol | Proizvodnja i snabdevanje | Građevinarstvo | Trgovina | Hoteli i restorani | Saobraćaj, skladištenje i veze |
| Muški | 24 | 102 | 224 | 44 | 64 |
| Ženski | 4 | 14 | 121 | 50 | 9 |
| UKUPNO | 28 | 116 | 345 | 94 | 73 |
| Pol | Finansijsko posredovanje | Nekretnine | Državna uprava i odbrana | Obrazovanje | Zdravstveni i socijalni rad |
| Muški | 11 | 27 | 166 | 97 | 91 |
| Ženski | 12 | 8 | 62 | 88 | 163 |
| UKUPNO | 23 | 35 | 228 | 185 | 254 |
| Pol | Ostale uslužne aktivnosti | Privatna domaćinstva | Eksteritorijalne organizacije i tela | Nepoznato | |
| Muški | 101 | 0 | 0 | 402 | |
| Ženski | 36 | 0 | 0 | 118 | |
| UKUPNO | 137 | 0 | 0 | 520 | |
Poznate ličnosti uredi
- Đelbrim Taipi, albanski fudbaler
- Zvonko Marić, akademik, fizičar
Vidi još uredi
Reference uredi
- ^ "Glasnik Etnografskog muzeja u Beogradu", Beograd 1956. godine
- ^ "Delo", Beograd 1898. godine
- ^ Stojančević, Vladimir (1998). Srpski narod u Staroj Srbiji u Velikoj istočnoj krizi 1875-1878. Beograd: Službeni list SRJ. str. 164.
- ^ "Delo", Beograd 1897. godine
- ^ "Carigradski glasnik", Carigrad 1899. godine
- ^ "Politika", Beograd 1910. godine
- ^ Čitač knjiga
- ^ "Ilustrovana ratna hronika", Beograd 1912. godine
- ^ "Beogradske novine", Beograd 1917. godine
- ^ "Vreme", Beograd 1927. godine
- ^ "Prosvetni glasnik", Beograd 1929. godine
- ^ "Pravda", Beograd 1932. godine
- ^ "Pravda", Beograd 1928. godine
- ^ Pavićević M., Rakić H., 1986, Leskovački i Vranjski kraj, Biblioteka doma kulture mladih „Žika Ilić Žuti”, Leskovac
- ^ „Knjiga 9”. Stanovništvo, uporedni pregled broja stanovnika 1948, 1953, 1961, 1971, 1981, 1991, 2002, podaci po naseljima (PDF). webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. maj 2004. ISBN 86-84433-14-9.
- ^ Etnička struktura nakon popisa 2022.
- ^ „Knjiga 2”. Stanovništvo, pol i starost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-01-7.
